وقف احساني ماندگار

آیات 5 و 6 سوره مبارکه لیل مي‌‌فرماید : كسی را كه از مال یا جان خود مي‌‌بخشد، تقوا پیشه مي‌‌كند و نیكوكاری را فراموش نمی کند به گشایش در كارها نوید داده می‌شود. حضرت علی (ع) فرموده‌اند که دو ذخیره برای روز قیامت وجود دارد : صدقه و وقف. از این دست آیات و روایات درباره اهمیت وقف بسیار است. كلمه وقف در زبان فارسی به معنى ايستادن، توقف، حبس كردن، منحصر كردن چيزى، به كسى است که در قرآن و حدیث بر اهمیت آن تاکید بسیاری شده است. اهمیت وقف و ضرورت توجه به آن موجب شده سازمان اوقاف و امورخیریه به منظور تحکیم پایه‌‌های سنت نبوی وقف، ترویج و نشر فرهنگ اسلامی وقف، معرفی نقش وقف در توسعه فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، آموزشی، بهداشتی و... و همچنین ایجاد انگیزه در نیک اندیشان و خیرین به منظور گسترش وقف، با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی روز 27 صفر را – که امسال با 29 آذرماه مصادف شده بود – به عنوان روز وقف نامگذاری کند تا بهانه‌ای برای توجه هر چه بیشتر به وقف و گسترش آن باشد. در ماده 55  قانون مدنى آمده : وقف عبارت است از اين كه عين مال حبس و منافع آن تسبيل شود، منظور از حبس نمودن عين مال، نگاه داشتن عين مال از نقل و انتقال و همچنين، از تصرفاتى كه موجب تلف عين گردد زيرا مقصود از وقف، انتفاع هميشگى موقوف عليهم، از مال موقوفه است، و بدين جهت هم آن را وقف گفته‌اند. منظور از تسبيل منافع، واگذارى منافع در راه خداوند، و امور خيريه و اجتماعى میباشد.

در معنایی کلی، وقف عبارت است از حبس کردن مال، تصرف نکردن در آن و بخشیدن منفعت‌‌های حق استفاده از آن در راه خیر. به عبارتی وقف به معنی نگاه داشتن دایمی اصل مال و بهره برداری از منافع آن برای خیرات است. وقف از يك جهت به وقف عام و خاص، تقسيم مي‌‌شود. وقف عام وقفى را مي‌‌گويند كه راجع به جهات عامه باشد. مثل مساجد، مدارس و امثال آن که مصلحت عام را در نظر دارد يا شامل عنوان عام است، مثل فقرا و ايتام . به تعبير ديگر وقتى مالك مال منقول قابل دوام يا ملكى را براى كارهاى عمومى و عام‌المنفعه وقف مي‌‌کند وقف عام است. وقف خاص وقفي است كه اختصاص به افراد معينى داشته باشد مثل وقف بر اولاد. به عنوان مثال، مالكى مال غير منقول يا مال منقول قابل دوام را وقف مي‌‌كند تا فرزندان او از منافع مال بهره ببرند كه اين عمل را وقف خاص گویند. از يك جهت ديگر، وقف را به انتفاع و منفعت تقسيم مي‌‌كنند. به عنوان مثال اگر مالكى زمين خود را وقف كرد تا در آن مدرسه بسازند يا خانه خود را برای احداث حسينيه وقف نمود اين عمل را وقف انتفاع مي‌‌گويند. اما اگر مالكى چند باب مغازه يا باغ يا ساختمان را وقف کرد تا درآمد آن را متولى وصول كند و براى كمك به ايتام يا درمان بيماران هزينه کند اين اقدام را وقف منفعت مي‌‌نامند.

وقف از صدر اسلام مورد توجه قرار گرفت و از قرن چهارم تا هفتم هجری نیز رونقی بسزا داشت، تا جایی که در قرن ششم به دلیل استقبال مردم، سنت حسنه موقوفات به منظور تاسیس مدارس، بیمارستان، کتابخانه و مصارف عامه گسترش فراوان یافت و ضرورت رعایت ضوابط شرعی ایجاب کرد تصدی امور موقوفات بر عهده دانشمندان و علمای دین واگذار شود. در دوران صفویه نیز به دلیل تنوع فراوان موقوفات و انجام امور ثبت در دفاتر ویژه و مصرف عواید گوناگون آنها براساس مفاد وقف نامه‌‌ها، تشکیلاتی مانند وزارت اوقاف برای اولین بار در کشور تاسیس شد. در هر صورت، وقف یکی از عوامل تاثیرگذار در شکوفایی تمدن اسلامی بوده است.

در دوران معاصر و بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز وقف مورد توجه بیشتری قرار گرفت. اما نکته‌ای که ضرورت توجه به آن بیش از پیش وجود دارد، ضرورت فرهنگ‌سازی درباره وقف و آشناساختن اقشار مختلف مردم بویژه طبقات اجتماعی متوسط به بالا با این سنت حسنه اسلامی است. برای نیل به این هدف هم سازمان اوقاف و امور خیریه و هم رسانه‌‌ها مي‌‌توانند نقش مهمی ایفا کنند تا با توسعه وقف در جامعه، شاهد افزایش برکت در جامعه و کاهش فاصله طبقات مختلف از لحاظ بهره‌مندی از امکانات باشیم.