رنج اقتصاد از پروژه های ناتمام پتروشیمی

کورش شرفشاهی: در اینکه دولت های نهم و دهم در نوبه خود بی همتا بوده اند شکی نیست، اما نکته اینجاست که منظور ما از بی همتا بودن چیست و مصداق این بی همتایی ها کدام است. کارهای بی حساب و کتاب در دولت احمدی نژاد زبانزد خاص و عام است و این بی حساب و کتابی در همه عرصه ها ملموس است. روزی که احمدی نژاد دولت را تحویل روحانی داد و رفت، پروژه های نیمه کاره بزرگترین معضل بود به نوعی که بارها از سوی دولتمردان اعلام شد که بیش از 70 هزار پروژه نیمه کاره در کشور وجود دارد که بسیاری از آنها در حد کلنگ زنی و برخی دیگر نیز بین 10 تا 70 درصد عملیاتی شده که برای آنکه این پروژه ها نهایی شود به 400 هزار میلیارد تومان دلار 3هزار تومانی نیاز بود. مسوولان تاکید کردند که پروژه های نیمه کاره به اندازه ای است که اگر اعتبارات عمرانی بودجه ها به این پروژه ها اختصاص یابد، اگر تا 20 سال آینده پروژه جدیدی کلنگ زنی نشود، باز هم پروژه نیمه کاره روی زمین باقی می ماند. در دولت احمدی نژاد وزرا عادت نداشتند به نمایندگان مجلس پاسخ منفی بدهند و اگر نماینده ای از وزیر راه و شهرسازی وقت درخواست می کردن اتوبان چهاربانده تا کره میریخ بکشد، حداقل کاری که انجام می شد کلنگ زنی از روستایی بود که نماینده آن درخواست کرده بود. اما نتیجه این رفتارهای پوپولیستی کلنگ زنی هایی بود که به غیر از نابود کردن دلار نفتی، هیچ نتیجه دیگری را شاهد نبودیم. یکی از این موارد احداث 4 پتروشیمی مصوب دولت نهم در شهرستان های فیروزآباد، فسا، جهرم و داراب بود. پروژه هایی که به هیچ عنوان توجیه علمی و اقتصادی ندارد و تنها توقع مردم را بالا برد و سرمایه های ملی را که می توانست به تولید و اشتغالزایی منجر شود، به صورت نیمه کاره روی زمین رها کرد.

یک واقعیت تلخ

در ابتدای آغاز به کار دولت دهم بود که زمزمه راهاندازی پتروشیمی جهرم از طرف مسئولان شهرستان به طور جدی شنیده شد و در سفر استانی هیات دولت وقت به استان فارس این پروژه که جزو مصوبات دولت بود، با قول مساعد مسولان برای بهره برداری آن تا سال ۹۲ کلنگ زنی شد. قرار بود طرح پتروشیمی جهرم در زمینی به مساحت 300 هکتار و صرف شش هزار میلیارد ریال در 45 کیلومتری جهرم احداث شود. مقرر شده بود منابع مالی این پتروشیمی با سرمایه گذاری 20 درصدی وزارت نفت، 14.5 درصدی سازمان بازنشستگی ، 14.5 درصدی تامین اجتماعی، 10 درصدی صندوق بیمه روستاییان عشایر، 20 درصدی فروش اوراق سهام و 15 درصدی سایر دستگاهها تامین شود. بحث خرید سهام پتروشیمی از طریق فرابورس نیز آغاز شد و سازمان خصوصی سازی بلوک 19.88 درصدی شرکت پتروشیمی جهرم را به وکالت از شرکت ملی صنایع پتروشیمی به نرخ پایه هر سهم هزار و 447 ریال عرضه کرد. با وجود تلاش و پیگیری های مسولان، این مهم نیز نتیجه ای در بر نداشت و بلوک 19.88 درصدی شرکت پتروشیمی جهرم در بازار فرابورس خریداری نداشت و پیروآن اراده ای برای عملیاتی شدن این پروژه صورت نگرفت. در اواسط سال 90 بود که خبری به نقل از غلامرضا ابوترابی، مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار به گوش رسید: سه شرکت فسا، جهرم و داراب در اواخر دی ماه سال جاری درخواست افزایش سرمایه داشتهاند که به علت نقص مدارک درخواست آنها عودت داده شده و این درحالیست که تاکنون پاسخی از آنها جهت تکمیل مدارک و رفع ابهامات دریافت نکردهایم. سکوت این پروژه تا سال 93 ادامه داشت. محمدرضا رضایی کوچی نماینده جهرم در مجلس شورای اسلامی با اشاره به جلسه خود با وزیر نفت گفت: پس از رایزنی های بسیار با وزیر نفت قرار شد قرارگاه خاتم ادامه عملیات ساخت پتروشیمی های فیروز آباد- داراب - فسا و جهرم را عهده دار شود که با موافقت وزیر این کار عملی شد و در حال حاضر این قرارگاه کار خود را آغاز کرده است. اما چندی پیش استاندار فارس در بازدیدی از پروژه وعده ای 40 ماهه به اصحاب رسانه داد و گفت: این طرح که به خوبی در حال پیشرفت است حدود40 ماه دیگر به بهرهبرداری خواهد رسید و تاکنون 5 میلیون دلار از اعتبارات صندوق توسعه ملی برای آن هزینه شده است. امروزه واقعیت تلخ پروژه پتروشیمی بیش از پیش دیده می شود.

انتقال پتروشیمی منتفی شد

از آنجا که این پتروشیمی ها باعث نگرانی بود و دولت می بایست برای این استخوان در گلو که میراث دولت پوپولیستی بود، چاره اندیشی کند، زمزمه انتقال آن به عسلویه مطرح شد. اما عضو کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به نگرانی های 4 نماینده استان فارس درباره انتقال پتروشیمی های مصوب دولت نهم در شهرستان های فیروزآباد، فسا، جهرم و داراب، گفته بود: در جلسه کمیسیون انرژی با وزیر نفت، بحث درخواست قرارگاه خاتم الانبیا که سهامدار

پتروشیمی فیروزآباد و مجری پتروشیمی فیروزآباد، جهرم، داراب و فساست، برای انتقال پتروشیمی الفین فیروزآباد به عسلویه مطرح شد. کورش کرم پور افزوده بود: پیش از این زنگنه با انتقال پتروشیمی های فوق الذکر موافقت کرده بود، اما در جلسه کمیسیون، وزیر نفت و اعضای کمیسیون نسبت به انتقال پتروشیمی الفین فیروزآباد مخالفت کردند و انتقال این پتروشیمی ها منتفی شد.وی با تاکید بر اینکه پتروشیمی که قرارگاه خاتم الانبیا در عسلویه در حال احداث آن بوده طرحی جدید است، ادامه داد: وزیر نفت اعلام کرد که خوراک پتروشیمی عسلویه را تامین می کند و انتقال پتروشیمی فیروزآباد به این منطقه منتفی است و خوراک پتروشیمی های جهرم، فسا و داراب را تامین می کند.نماینده فیروزآباد یادآور شد: وزارت نفت یک میلیون و 300 هزار تن اتان را برای این پتروشیمی ها تامین می کند تا در پتروشیمی مادر فیروزآباد تبدیل به اتیلن شوند.وی افزود: اگر سرمایه گذاران پتروشیمی یعنی قرارگاه خاتم الانبیاء، بانک صادرات و دیگر سهامداران تمایل داشتند که این پروژه را همانند گذشته ادامه دهند با آنها همکاری شده و تسهیلاتی که از سوی صندوق توسعه ملی برای این پتروشیمی ها در نظر گرفتند در اختیار این سرمایه گذاران قرار می گیرد.عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، تصریح کرد: اگر سرمایه گذاران تمایلی نداشتند که به سرمایه گذاری ادامه دهند، با همت مسئولان مربوطه و مردم این شهرستان ها سرمایه گذار جدیدی جایگزین سرمایه گذاران فعلی می شود و پروژه در کمترین زمان به بهره برداری می رسد.

سرگردانی ادامه دار

اما با وجود اظهارات فراوان دولتمردان و مسوولان قرارگاه خاتم که هیچکدام محقق نشده، نماینده فسا در مجلس شورای اسلامی وضعیت این پتروشیمی ها را اسف بار توصیف کرد و گفت: چهار پتروشیمی فسا، جهرم، داراب و فیروز آباد در سال 1386 کلنگ زنی شده و اسم این پتروشیمی ها پلی اتلین مرکز نام دارد و جوری طراحی شده که این چهار پروژه باید با هم تمام شود، تا کارآیی داشته باشد. محمد جواد جمالی نوبندگانی در خصوص ارتباط این 4 پتروشیمی به یکدیگر گفت: روند ساخت این پتروشیمی ها بدین صورت طراحی شده که پلی اتلین مورد نیاز را از عسلویه و پارس جنوبی و فاصله صدها کیلومتری به فیروزآباد پارس بیاورند و در آنجا از این گاز استحصالی صورت بگیرد و سپس با لوله به جهرم ارسال شود تا در آنجا پلی اتلین سبک و سنگین استحصال شود و دوباره از طریق لوله به فسا برود و در آنجا نیز فقط پلی اتیلن سبک استحصال شود تا در نهایت گاز باقی مانده به داراب برود و در آنجا نیز بخش دیگری از پلی اتیلن استحصال شود. وی با تاکید بر اینکه لازم است تمام خوراک این پتروشیمی ها با لوله انتقال داده شود گفت: همین که می بایست لوله مرحله به مرحله کار گذاشته شود تا بتوان خوراک را از آن برداشت کرد. نماینده فسا در مجلس شورای اسلامی بزرگترین مشکلاتی که این پتروشیمی ها داشته، مصرف زیاد آب بوده است گفت: مهمترین موردی که مسوولان را از اجرای کامل این پروژه دلسرد کرد، کمبود آب بود. وی با اعلام اینکه تا قبل از بارندگی های سال اخیر که به سیل منجر شد، مردم این مناطق حتی برای تامین آب آشامیدنی مشکل داشتند گفت: در حالی که به طور متوسط برای هر کدام از این پتروشیمی ها به غیر از فیروزآباد، به طور متوسط 3 میلیون و 500 هزار متر مکعب آب در سال نیاز است و برای فیروزآباد بین 3 تا 8 میلیون مترمکعب آب نیاز است، منطقه چنین آبی را ندارد. جمالی با ابراز تاسف از اینکه امکان تامین این حجم آب به هیچ عنوان وجود ندارد مگر اینکه معجزه رخ بدهد گفت: متاسانه مصوبه راه اندازی این 4 پتروشیمی در زمان احمدی نژاد بود که همه چیز بدون برنامه ریزی و به صورت سلیقه ای انجام می شد. وی با یادآوری اینکه برخی از سازمانها قرار بود برای راه اندازی این پتروشیمی ها همکاری داشته باشند گفت: متاسفانه تمامی این دستگاهها هرگز یک موضع ثابتی نگرفتند و حتی برخی از وزرای نفت می گفتند که اتان مورد نیاز این پتروشیمی ها را نمی توانیم تامین کنیم و برخی دیگر اصلا اعتقادی به تامین اتان مورد نیاز این پتروشیمی ها نداشتند.

بی اعتقادی نسبت به یک مصوبه

نماینده فسا با ابراز تاسف از اینکه تصور کنید کلنگ احداث 4 پتروشیمی را زده ایم اما سالها طول می کشد تا برای همکاری تصمیم بگیریم گفت: حتی دستگاههای دولتی نیز اعتقادی به این مصوبه نداشتند.

وی به ادامه روند پروژه ساخت این 4 پتروشیمی اشاره کرد و گفت: از سال 1390 این پروژه را به قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا دادند اما قرارگاه، این پروژه را فعال نمی کند و دایم گلایه می کنند که توجیه اقتصادی ندارد. جمالی گفت: بارها جلسه برگزار کردیم و به صورت انفرادی یا نمایندگان استان فارس به ویژه نمایندگان این 4 شهر بارها با هم با مسوولان قرارگاه خاتم جلسه گذاشتیم و اعلام کردیم که وقتی شما از روز اول می دانستید که این پروژه ها توجیه اقتصادی ندارد، چرا پذیرفتند و مردم را امیدوار کردید؟ وی با ابراز تاسف از اینکه هر بار یک نفر مسوول این پروژه می شود تا مردم و نمایندگان محجلس را برای مدتی قلاب سنگ کند گفت: مردم هر چهار شهرستان بدانند که تنها حدود 14 درصد این پتروشیمی ها پیشرفت داشته و آن هم ساختمان سازی نیمه کاره بوده است. نماینده فساد در مجلس بخش دیگری از اشکالات این پتروشیمی ها را تحریم ها اعلام کرد و گفت: راکتورهای مورد نیاز این پتروشیمی ها از شرکتهای متفاوتی هستند و فروشندگان خارج از کشور تجهیزات، در این شرکتهای سازنده راکتور سهم دارند. این شرکتها یا متعلق به صعودی ها یا آمریکایی یا ژاپنی هاست. وی گفت: وقتی دلار 3 هزار تومان بود، آقایان برآورد کرده بودند که این پتروشیمی ها 10 هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد و اکنون که دلار از مرز 11 هزار تومان گذشته حدود 40 هزار میلیارد تومان پول می خواهد.

جمالی افزود: ما از مسوولان درخواست کردیم که این قضیه را خیلی اقتصادی نبینند و به تبعات اجتماعی آن هم توجه کنند. به مسوولان بارها گفته ایم که به مردم قول داده اید و امیدواری ایجاد کرده اید. نماینده فساد در مجلس گفت: به آقایان اعلام کردیم اکنون که در مورد پتروشیمی ها زیاد برنامه و اعتقاد ندارید، بیایید تاسیسات پایین دستی ایجاد کنید که سهل الوصول تر است و با پول کمتری افراد بیشتری سرکار می روند که در این مورد هم قصور می کنند.

احداث پتروشیمی ها مقرون به صرفه نیست

وی با اعلام اینکه اگر این 4 پتروشیمی فعال هم بشود، در هر شهرستان بیش از 220 نفر به صورت مستقیم سرکار نمی روند گفت: اینکه بگوییم کار بزرگی کرده باشند و قرار است تحول عظیمی در استان فارس و کشور اتفاق بیفتد، این طور هم نبوده است.تصور کنید که 2500 میلیارد تومان برای یک شهرستان هزینه شود تا 220 نیروی سرکار بروند که از نگهبان تا مهندس است. جمالی با تاکید بر اینکه قبول داریم احداث این 4 پتروشیمی برای امروز ما اصلا مقرون به صرفه نیست گفت: ما اعلام کردیم برای هر 4 شهرستان صنایع پایین دستی پتروشیمی را ایجاد کنید، اما متاسفانه قرارگاه ما را در تردید نگه داشته به نوعی که نمی خواهد این پروژه را انجام دهد و هم می خواهد امتیازهایی از برخی وزارتخانه ها یا دستگاه ها بگیرد. وی گفت: سهمیه اتان می تواند درآمد خوبی برای یک سیستم باشد و البته هنوز به صورت استخوان لای زخم مانده و فقط بهره برداری سیاسی به نفع یا زیان برخی نماینگان صورت می گیرد و متاسف هستیم که در زمان احمدی نژاد کارهای بی منطق زیادی شد که این هم یک مورد بوده است. نماینده فساد در مجلس افزود: به هر حال یک سهم ارزی برای این پروژه تعریف کرده ایم، اما قرارگاه که باید این را بسازد، تاکید می کند که توجیه اقتصادی ندارد و بنابر این سرمایه قابل توجهی تبدیل به بناهای نیمه کاره شده که به هیچ دردی نمی خورد. وی در پاسخ به اینکه آیا بپذیریم که سرمایه اولیه سوخته است گفت: سرمایه گذاری اولیه، اختصاص زمین بود که اکنون در برخی از شهرستانها اعلام می کنند زمین تخصیص یافته اما زمین ها اشکال دارد، زیرا پتروشیمی به خاکی نیاز دارد که ثبات داشته باشد، اما خاک این پتروشیمی ها ثبات ندارد، زیرا ایمنی یک پتروشیمی بسیار مهم است. برخی مساله آب را مطرح می کنند، برخی دور بودن از مرکز اتان و هزینه انتقال آن را مطرح می کنند، برخی دور بودن از بنادر را مطرح می کنند که باعث می شود هزینه صادرات بالا برود و مشکلات بسیاری دیگری را هم مطرح می کنند. جمالی بهترین راهکار را ایجاد صنایع پایین دستی دانست و گفت: صنایع پایین دستی هم آلودگی کمتری دارد، هم اعتبار کمتری نیاز دارد و هم به نسبت، افراد بیشتری مشغول بکار می شوند.

وی با اعلام اینکه اکنون استانداری جلساتی برگزار می کند و بنیاد برکت نیز برای انجام این پروژه پیشنهاداتی مطرح می کند گفت: نهایت این است که هر چند ماه یک بار جلساتی برگزار می کنند که هیچ چیزی نصیب مردم استان فارس به ویژه مردم این 4 شهرستان نمی شود. نماینده فسا با تاکید بر اینکه بارها نامه نگاری کرده ایم که چون کلنگ زنی کرده و توقع ایجاد کرده اید، باید این 4 پتروشیمی را احداث کنید گفت: آنچیزی که به عنوان سهم آورده مردم مطرح شد پولی است که از بازنشستگان دریافت کردند. جمالی گفت: بازنشستگان وام گرفتند و سالهاست اقساط آن را پرداخت کرده اند که تنها 8 درصد کل سهام این 4 پتروشیمی می شود. یعنی بیش از 70 درصد سهم متعلق به قرار گاه خاتم و بقیه نیز سهم بانکها و برخی صندوقهای بازنشستگی روستایی و عشایری هستند و از اول نیز سهم قابل توجهی برای مردم در نظر گرفته نشده است.