مسائلی که از یک منطقه به منطقه دیگر تفاوت دارد و احتمالاً کلی و عمومی نیست. این مجموعه که در مورد تمام مناطق تهران نگاشته شده، هم برای خوانندگان که مشکلات و ارزش‌ها و ظرفیت‌های منطقه خود را در آن می‌بینند و هم برای مدیران شهری که مسئول حل و فصل مشکلات مردم و برنامه‌ریزی برای توسعه شهر هستند خواندنی است.
......................................................................................................................................................................................
از دیربازحوزه وسیعی از اراضی منطقه ۱۷ و بخشی از منطقه ۱۰ تهران را منطقه جی می‌نامیدند. بنای اولیه بقعه امامزاده حسن(ع) که یکی از ابنیه مهم در میان زیارتگاه‌های تهران است و پیشینه‌اش به روزگار صفوی می‌رسد، در این منطقه قرار دارد. بنا و گچبری آن از شاه عباس و ایوان دوپوش از شاه سلطان حسین است. گنبد و کاشیکاری و رواق آن نیز به عصر ناصرالدین شاه بازمی‌گردد. طبق زیارت‌نامه موجود، نسب امامزاده حسن به حضرت امام حسن مجتبی(ع) می‌رسد. بدین‌ترتیب، ازمهم‌ترین مکان‌های منطقه هفده، بقعه امامزاده حسن(ع) است که در گذشته در قسمت غربی تهران، بیرون از دروازه قزوین(محدوده میدان قزوین امروزی) واقع شده بود. این بقعه از بقاع معروف حاشیه تهران و یکی از گورستان‌های اطراف شهر بود. نخستین سکونت‌ها در این منطقه نیز از محدوده همین امامزاده آغاز شده است. محدوده این منطقه به زمین‌های کشاورزی اختصاص داشت و ساکنان روستایی آن بسیار کم‌شمار بودند.
منطقه هفده که یکی از کوچک‌ترین مناطق بیست‌ودوگانه شهر تهران است، نزدیک به یکی از گسل‌های زمین‌لرزه تهران واقع شده و از مناطق پرخطر پایتخت به‌شمار می‌آید. بافت ریزدانه و فرسوده این منطقه نیز این خطر را چندین برابر کرده است. بیشتر بخش‌های این حوالی در گذشته از اراضی روستای وصفنارد و روستای امامزاده حسن(ع) یا جی سفلی بودند. بخش کوچکی از شرق این منطقه هم به روستای بریانک تعلق داشت.
وصفنارد از روستاهای قدیمی ناحیه غار است. در گذشته به مجموعه روستاهای میان تهران و ری و اطراف آن، دهستان غار می‌گفتند. از قدیم‌ترین منابعی که نام وصفنارد در آن آمده، فرمانی است از شاه طهماسب صفوی که در ۹۶۱هجری نوشته شده و سند دیگری از قدمت وصفنارد در دست نیست. دهستان غار نزدیک به چهل پارچه‌آبادی داشت.
می‌گویند عده‌ای در صدد کشتن امامزاده‌ای از نوادگان امام موسی کاظم(ع) در ری برآمدند. امامزاده از ری گریخت و در منطقه «جال کولی» که نمی‌دانیم کجاست، غاری پدید آمد. امامزاده به درون آن رفت و از نظرها پنهان شد. از آن پس، این ناحیه به غار معروف می‌شود. در روزگار سلطنت ناصرالدین شاه یکی از دروازه‌های جنوبی شهر که به این ناحیه باز می‌شد، به دروازه‌غار معروف می‌شود. امروزه اگر به محله وصفنارد سری بزنید، خواهید دید که بیشتر وصفناردی‌ها از طایفه فروزان‌ها، رئیسی‌ها، عباس‌قلی‌ها و علی علی‌ها هستند.
در عهد قاجار وصفنارد از املاک خالصه به‌شمار می‌آمد. خالصه به املاک و زمین‌هایی گفته می‌شد که مالکیت آن در اختیار شاه و تحت نظر اداره خالصجات بود. این زمین‌ها را سالانه به رجال و ثروتمندان اجاره می‌دادند (نک: مقدمه منطقه ده). در دههسی و به‌ویژه در دهه چهل با افزایش مهاجرت به تهران، تقاضا برای زمین فزونی گرفت. مهاجرانی که از نظر مالی شرایط خرید خانه را نداشتند، به روستاهای حاشیه تهران روی می‌آوردند. مالکان زمین‌ها که دریافتندملک‌شان خریدار دارد، زمین‌ها را قطعه‌بندی کردند و در ابعاد کوچک به تازه‌واردان فروختند..
به این‌ترتیب خانه‌های جدیدی در این زمین‌ها ساخته شد و با گسترش بافت مسکونی، محله‌ها جدید کم‌کم به تهران پیوستند. زمین‌های وصفنارد نیز به همین‌گونه قطعه‌بندی و فروخته شدند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی باز هم جمعیت بیشتری به این محله کوچیدند و از آن پس وصفنارد شکل روستایی خود را از دست داد و به یکی از محله‌ها شهر تهران تبدیل شد. در همان روزگار، حسین اتابکی بخشی از زمین‌ها را قطعه‌بندی کرد و برای خانه‌سازی به مهاجران فروخت. این زمین‌ها بیشتر در اطراف قلعه و خیابان امین‌الملک قرار داشتند. حسین اتابکی بخشی از زمین‌هایش را نیز در قطعات بزرگ‌تری به چند متمول تهرانی فروخت.
یکی از آنها داود فلاح مقدم نام داشت. فلاح مقدم خودش این زمین‌ها را در قطعات کوچک‌تری به فروش رساند. تا مدت‌ها این محدوده به نام فلاح شناخته می‌شد و هنوز هم مردم محلی آنجا را فلاح می‌نامند. امروزه محله امامزاده حسن(ع) به دلیل بازار امامزاده حسن به یکی از محله‌های شلوغ منطقه هفده تبدیل شده است. این بازار در میان مناطق همجوار نیز شناخته شده است و روزانه شهروندان بسیاری برای خرید به منطقه هفده و امامزاده حسن(ع) روی می‌آورند. بازار بزرگ مبل یافت‌آباد نیز که بسیاری از اهالی تهران آن را می‌شناسند، در این منطقه واقع شده است. این بازار سبب توسعه بخش غربی این منطقه شده و در کنار بازار امامزاده حسن(ع)، رونق خوبی به این حوالی بخشیده است. در گذشته شمال یافت‌آباد بخشی از اراضی امامزاده حسن(ع) بود و جنوب آن جزء وصفناورد محسوب می‌شد.
منطقه هفده با سه ناحیه و چهارده محله و وسعتی در حدود ۸ کیلومتر، از کوچک‌ترین مناطق تهران است. به دلیل تراکم جمعیت بسیار بالا، دارا بودن بافت فرسوده شهری در بیش از هفتاددرصد از بناها، و امتداد یکی از گسل‌های تهران در این حوزه، منطقه هفده از آسیب‌پذیرترین مناطق پایتخت به‌شمار می‌آید. براساس سرشماری سال ۱۳۹۵، ۲۷۸ هزار نفر در این منطقه زندگی می‌کنند. این منطقه ازشم‌ال وشم‌ال غرب به مناطق ۹ و ۱۰(خیابان قزوین ازتق‌اطع صفوی تا سه‌راه آذری وخی‌اب‌ان آذری)، ازجن‌وب وجن‌وب شرق‌ی به منطقه ۱۰ و پ‌ادگ‌ان قلعه‌مرغی(خیابان زمزم)، ازشرق به مناطق ۱۱ و ۱۶(خیاب‌ان‌ه‌ای نواب‌صف‌وی، عبداللهی ومس‌تق‌ل)، و از غرب به منطقه ۱۸(جاده س‌اوه ویافت‌آباد) محدود می‌شود.
- مروری بر وضعیت منطقه ۱۷
سازمان فضایی منطقه ۱۷ از مراکز کار و فعالیت تشکیل شده است. این مراکز در لبه شمالی، شمال غربی و غرب قرار دارند و در مقیاس منطقه‌ای یا شهری خدمات می‌دهند. بافت‌های مسکونی عمدتاً در میانه منطقه قرار دارند. استخوان‌بندی این منطقه از چندین محور افقی و عمودی تشکیل شده است و در مجموع شبکه‌ای در هم تنیده از کاربری‌های مختلف و ناموزون پیرامونی را تشکیل داده است. ۲ عنصر کالبدی مهم در این منطقه خطوط ریلی راه‌آهن (و اراضی آزاد شده آنها) هستند که گسستی در بافت کالبدی ایجاد کرده‌اند. معابر این منطقه در ۲ دسته قرار دارند. دسته اول، معابر شرقی‌ـ غربی با عملکردهای غالب ایجاد دسترسی در بافت مسکونی هستند. دسته دوم، شمالی‌ـ جنوبی هستند و اغلب در کارکرد خود با مشکل انقطاع مسیر به واسطه خطوط راه‌آهن مواجه‌اند (طرح تفصیلی منطقه ۱۷، ۱۳۸۶).
دسترسی منطقه ۱۷ از طریق لبه‌های ارتباطی پیرامونی آن با شهر تهران ایجاد شده است. این لبه‌ها شامل خیابان قزوین در شمال، بزرگراه آیت‌الله سعیدی در غرب، بزرگراه نواب و امتداد آن در شرق و جنوب هستند. ۳ بازار فرامنطقه‌ای این منطقه که محورهای عمده فعالیتی هستند عبارتند از: بازار مبل یافت‌آباد، بازار کیف و کفش امین‌الدوله و صنایع آلومنیوم قلعه‌مرغی (طرح تفصیلی منطقه ۱۷، ۱۳۸۶). چشم‌انداز طرح تفصیلی با توجه به وسعت کم منطقه ۱۷ بر سقف جمعیتی متناسب با وسعت تأکید دارد.
ساماندهی استفاده از اراضی و تأکید بر سه کاربری مسکونی، تجاری و کارگاهی افزایش تاب‌آوری و مقاوم‌سازی منطقه نیز در این چشم‌انداز مشاهده می‌شود. افزایش فضای سبزو وجودمنظرشهری مناسب، برخورداری از امکانات لازم جهت تأمین بخشی از نیازهای خدماتی در حوزه جنوب غرب و همچنین وجود فضاهای عمومی هفتگانه از موارد مورد اشاره در چشم‌انداز طرح تفصیلی است. همچنین به حداقل رساندن آلاینده‌های زیست‌محیطی مورد تأکید بوده است. تردد روان و وجود حداقل حرکات جمعیتی نیز از موارد مورد اشاره در این چشم‌انداز است. چشم‌انداز منطقه ۱۷ بر اصالت و هویت اسلامی تأکید کرده است (طرح تفصیلی منطقه ۱۷، ۱۳۸۶).
جدول زیر مقایسه جمعیت شهر تهران را با منطقه ۱۸ نشان می‌دهد. جدول گویای این نکته است که نرخ رشد این منطقه منفی بوده است و در سال ۱۳۹۵ این نرخ افزایش چشمگیری نسبت به قبل داشته است.
