به گزارش خبرنگار تجسمی خبرگزاری فارس، مسجد به عنوان یک مکان مقدس برای مسلمانان همواره از ارزش و جایگاه خاصی برخوردار بوده و هست. یک انسان مسلمان و مؤمن در عین حالی که به این مکان به دیده تقدس و احترام می‌نگرد، باید سعی کند فضای معماری و کالبدی آن را در ارتباط با معنا و مفاهیم مقدس ببیند. طرح آن و نیز فضاهای مختلف آن باید بتواند این معانی را در کنار و توام با کالبد بیند. مسجد همچون کلیسا برای مسیحیان و یا هر عبادتگاه دیگری باید موفق شود که روح قدسی را در مخاطب خویش تجلی سازد. از آنجا که معمار مسلمان در نیل به این اهداف حتى تنگناها و محدویت‌های بیشتری نسبت به سایر مذاهب دارد، سعی کرده با زبانی معنایی و غیرمستقیم با مخاطب خویش ارتباط برقرار سازد.
مسجد به عنوان یک جایگاه مقدس و پاک، نمونه‌ای از هنر اسلامی و دارای تمامی ویژگی‌های یک هنر اسلامی اعم از مردم‌داری، خودبسندگی، پرهیز از بیهودگی و بهره‌گیری از درون‌گرایی است، و هنرمند اسلامی مسجد را بر اساس این ویژگی‌ها ساخته است.
از بارزترین مساجد اسلامی می‌توان به مسجد النبی(ص) اشاره کرد که نخستین و مهم‌ترین معماری مسلمانان در صدر اسلام بود.
* چگونگی انتخاب مکان مسجد نبوی
همانگونه که در روایات «باب الهجرة» کتب حدیثی آمده است، رسول خداص این مکان مقدس را برای مسجد خود برگزید.
رسول اکرم اسلام در هنگام ورود به مدینه (یثرب قدیم)، سوار بر شتر خویش از کنار افراد و اهالی مدینه که هر کدام به اصرار وت عارف رسول خدا را به منزل خویش دعوت میکردند، گذشتند و در حالی که مردم سعی در جلب توجه پیامبر برای قدم رنجه کردن به منزل خود را داشتند، پیامبر فرمود: راه ناقه (شتر) را باز کنید که خود مأمور انتخاب مکان است.
همگان کنار رفتند و به همین منوال رسول خدا(ص) سوار برشتر از کنارخانه‌های «بنی ساعده» و «بنی حارث» و «بنی عُدی» گذشتند تا به کوچه های تنگ و محله‌های فقیرنشین مدینه نزدیک شدند، برق شادمانی و مسرت در دیدگان مشتاق مردان و زنان و جوانان و پیران محروم مدینه درخشیدن گرفت تا آنکه شتر در زمین ناهمواری که اصطلاحاً به آن «مربد» می‌گفتند، فرود آمد و رسول خدا(ص) آن زمینی را که متعلق به دو یتیم به نام‌های «سهل و سهیل» بود از قیم آنان که «ابن اسامة اسعد بن زراره» نام داشت و سعی در هدیه‌دادن آن داشت، به قیمت ۱۰ دینار خرید.
گفته شده است پس از خرید زمین، پیامبر دستور داد آن را مسطح کنند، قبرهایی که از دوران جاهلیت بر جای مانده بود، منتقل کرده و یک نخل که در آن قرار داشت را هم برچیدند. پس از آن، پیامبر به همراه انصار و مهاجرین مشغول ساخت مسجد شد.
راویان در مساحت و مقیاس‌های مسجد در ابتدای ساختمان آن اختلاف نظر دارند ولی با توجه به نظریه صاحب کتاب وفاء الوفی باخبار دارالمصطفی، که قدیمی‌ترین کتاب موجود در شرح مدینه و آثار آن است، طول مسجد ۷۰ذرع عربی یعنی ۳۶/۴ متر و عرض آن ۶۳ ذرع عربی معادل ۳۲/۷۶ متر و مساحت آن تقریباً حدود ۱۱۹۲ متر مربع بوده است.
این مسجد بدون سقف بوده و فقط دارای چهار دیوار در اطراف و سه در به ترتیب زیر بوده است:
۱ـ دری که در سمت مشرق قرار دارد و موسوم به باب النبی(ص) است؛ به این دلیل که پیامبر از این در رفت وآمد می‌کرد.
۲ـ دری درسمت مغرب موسوم به «باب عائله» و یا باب الرحمة.
۳- دری در سمت جنوب. و در آن حال قبله به سوی بیت المقدس در جهت شمال قرار داشت و مسلمانان به آن سمت نماز می‌گزاردند.
بنا به روایت سمهودی، مردم از شدت گرما در وقت نماز به پیامبر شکایت بردند. رسول خدا دستور دادند تعدادی از ساقه‌های نخل را آوردند و بعنوان ستون در مسجد قراردادند که گفته شده است تعداد ۱۸ ساقه نخل در سه ردیف ۶ تانی سه ستون در سمت راست محل منبر وسه ستون در سمت چپ محل منبر قرار دادند و روی آن را با شاخ و برگ‌های درخت خرما پوشاندند. منبر هم در آن روز عبارت بود از قطعاتی از ساقه نخل که پیامبر بدان تکیه می‌دادند.
ساختمان مسجد حدود ۱۲ یا ۱۷ ماه به همین شکل باقی ماند تا اینکه موضوع تغییر قبله مطرح شد. بنابراین مسلمانان سایبان (شبستان) دیگری در طرف جنوبی مسجد احداث کردند و میان دو شبستان، به صورت حیاط باقی ماند و قسمت شمالی به سکونت مهاجرین کم‌توان اختصاص یافت که به «اصحاب صفّه» مشهور شدند.
نقشه ستون‌های تاریخی مسجدالنبی
مسجد نبوی پس از پیامبر در زمان خلفای راشدین و سپس توسط ولید بن عبدالملک، عمربن عبدالعزیز، مهدی عباسی و سلطان عبدالمجید هم ادامه یافت تا به دوران سعودی‌ها رسید. توسعه مسجدالنبی در زمان حکومت سعودی به اندازه‌ای است که بیش از یک میلیون نمازگزار می‌توانند در مسجد گرد هم آیند و اکنون ستون‌های مسجد به بیش از ۲۱۰۰ ستون افزایش پیدا کرده است.
اما ستون‌های مسجد جاودانه و تاریخی هستند که عبارتند از:
ستون حرس: چنانکه از نام آن پیداست، حضرت علی(ع) همواره بر این ستون تکیه می‌کرد و کار نگهبانی و مراقبت از رسول خدا(ص) را بر عهده داشت؛ چرا که این ستون، نزدیک خانه پیامبر(ص) بود. هم اکنون، این ستون چسبیده به ضریح مطهر نبوی است. این پایه را به نام مصلای علی(ع) هم می‌شناسند.
ستون وفود: در کنار این پایه، سران قبیله ها و نمایندگان کشورها به انتظار می‌ماندند تا مسائل خود را بر پیامبر(ص) عرضه دارند.
ستون سریر: پایه‌ای است که پیامبر اکرم (ص) بر آن تکیه می‌دادند و گرفتاری‌های عرضه شده را حل و فصل میکردند. سریر به معنای تخت است، تخت پیامبر(ص) در کنار این پایه قرار داشت، و روی آن با برگ‌های نخل پوشانده شده بود. حضرت (ص) بر آن اعتکاف نیز میکردند.
ستون توبه: در یکی از جنگ‌های روزگار پیامبر اکرم(ص)، یکی از مسلمانان به نام «ابولبابه انصاری» وسوسه شد و رازهای نظامی را بر دشمن آشکار کرد. سپس، وی از کار خود پشیمان شد، و ناگزیر خود را به پایه‌ای بست و به دعا و لابه پرداخت. او اعلام کرد که تا پیامبر(ص) از خطایش نگذرد، در این بند خواهد ماند. حضرت او را بخشید و این پایه، به ستون توبه معروف شد.
ستون مهاجرین: گروه مهاجرین در کنار این پایه گرد می آمدند، با یکدیگر سخن می‌گفتند و تبادل نظر میکردند. به همین سبب، این پایه به نام مهاجران نامیده شد. این پایه، به نام عایشه، همسر پیامبر (ص) هم شناخته می‌شود.
ستون حنانه: این ستون، نماد تنه درخت خرمایی است که پیامبر اکرم (ص) بر آن تکیه می کردند، خطبه می‌خواندند و مسلمانان را نصیحت و وعظ میکردند. بعدها، منبری سه پله‌ای ساختند و از رسول خدا خواستند که بر منبر نشینند و وعظ و خطابه بخوانند.
نخستین بار که پیامبر(ص) از آن منبر بالا رفتند، ستون که ملت‌ها پیامبر (ص) بر آن تکیه کرده بودند، به ناله در آمد و چندان این ناله ادامه یافت، که ناچار پیامبر(ص) ستون را در آغوش گرفتند و نوازشش کردند تا خاموش شد.
ستون مرتجد البلد: به آن مقام جبرئیل می‌گویند، چون این فرشته مقرب الهی در آنجا به محضر رسول‌الله(ص) می‌آمده است. این ستون طبق روایت سلیمان‌بن مسلم، کنار در خانه حضرت فاطمه (س) قرار داشته است و پیامبر به آنجا می‌رفت و بر اهل بیتش سلام می‌داد.
ستون تهجد: محل آن پشت خانه حضرت زهرا(س) است و در آن محرابی وجود دارد. نقل است رسول خدا هرشب روی بوریائی که با خود می‌آورد،کنار آن نماز می خواند.
مسجد النبی(ص) ۱۰۷ سال قبل
نمادشناسی فرم‌های هندسی در مسجد
در معماری مسجد قاعده و طرح زیرین بنا، شکلی چهار گوش دارد که متضمن تصور استحکام، استقرار و ایستایی بوده و نمودار زمین است که در بالا به شکل مدور گنبد منتهی می‌شود که دایره بوده و نماد آسمان و قداست عوالم متعال است. این ساختار چهار گوش و دایره، و در نهایت گذار از زمین به آسمان و از نقص به کمال و از متناهی به لایتناهی است.
در اسلام به ویژه، شکل مدور، تنها شکل کاملی دانسته شده که قادر به بیان جلال خداوندی است. غالباً بنایی که شکل مدور و مرقدی مکعب‌شکل دارد، دوگانگی آسمان و زمین را مجسم می‌کند. چنان که خانه کعبه در مکه، مکعب عظیمی از سنگ سیاه است که در مرکز صحن سفیدی، بنا شده است. کعبه که عبادتگاه مسلمانان است، «کعبه جان» و قبله عالم» نام گرفته و حاجیان باید هفت بار آن را طواف کنند، این هفت بار طواف خانه خدا، نماد ادوار مختلف وحی الهی و مراحلی است که برای دستیابی بدان باید پیمود.
مناره یا جایگاه نور در معنای استعاری آن مکان رفیعی را بیان می‌کند که از فراز آن نور اسلام پراکنده می‌شود. اما در دنیای اسلام نخستین قرار دادن آتش بالای مناره ها، به خصوص در ایران، حاکی از نشانه‌ها و راهنمای مسافران نیز بود؛ یعنی چیزی شبیه فانوس‌های دریایی برای دریانوردان. این موضوع را در ایران می توان میراثی از دوره زرتشتیان دانست که در دین جدید نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.
اذان گفتن و اعلام وقت نماز از بام خانه پیامبر(ص) تا مناره‌های رفیع قرون بعد، مسیر تکاملی طولانی را پیمود. از بام خانه حضرت رسول، صدای موذن به نسبت جمعیت مسلمانان آن زمان کفاف انجام اذان را می‌داد اما گسترش اسلام، تسخیر و ایجاد شهرهای بزرگ و افزایش جمعیت مسلمانان در نواحی مختلف، شکل معماری خاصی را برای اذان به وجود آورد. مناره بعدها آن چنان موجودیت خود را در مسجد تحکیم کرد و چنان به عنوان یک عنصر مشخص در معماری مساجد جای خود را باز کرد که به دلیل بزرگی و بلندی، تقریباً وظیفه اصلی آن رساندن صدای مؤذن بود جایش را به یک نماد شهری و سمبلی اعتقادی برای مردم داد.
انتهای پیام/
