تغییر رویکرد در ماه‌های آغازین دولت در مواجهه با اقتصاد یارانه‌ای این روز‌ها به بمب خبری تبدیل شده و بحث‌های بسیاری در فضای مجازی به همراه داشته است. در حال حاضر دولت به دارندگان خودرو ماهانه ۶۰ لیتر بنزین سهمیه‌ای با قیمت هزار و ۵۰۰ تومان اختصاص می‌دهد و قیمت بنزین آزاد نیز لیتری ۳ هزار تومان است. در طرح پایلوت در جزیره کیش و قشم که قرار است سهمیه بنزین به مردم اختصاص یابد، مقرر شده سهمیه بنزین به دارندگان هر کد ملی دارای خودرو یا فاقد خودرو تعلق گیرد و میزان یارانه تخصیصی به ازای هر نفر معادل ۲۰ لیتر بنزین به‌نرخ هزار و ۵۰۰ تومان است.
اقتصاد ایران یک اقتصاد یارانه‌ای است، یعنی اعطای یارانه انرژی توسط دولت به تمامی بخش‌ها در سالیان طولانی و به صورت مداوم وجود داشته است. این در حالی است که در تمامی دنیا سیاست اعطای یارانه به صورت نقطه‌ای (نه عمومی) و در یک بازه زمانی کوتاه‌مدت (نه بلند‌مدت) اجرا می‌شود. نخستین مشکل و چالش در یک اقتصاد یارانه‌ای، توزیع ناعادلانه یارانه‌های پنهان در یک سازوکار حکمرانی معیوب است. به عنوان مثال درباره بنزین، افرادی که ثروتمند هستند و چندین خودروی شخصی دارند، سهمیه بنزین بیشتر و در واقع یارانه پنهان بیشتری از دولت دریافت می‌کنند، در حالی که مردمی که خودرو ندارند این یارانه را دریافت نمیکنند. این ماجرا برای همه حامل‌های انرژی گاز، برق و ... نیز صدق می‌کند. دومین ایراد بزرگ اقتصاد یارانه‌ای این است که در این اقتصاد برخی فرآیند‌های مهم و از حیاتی از صرفه افتاده و از چرخه اقتصادی حذف می‌شوند.
در روز‌های اخیر انتشار خبر حذف سمیه بنزین در جزیره قشم و کیش و اختصاص بنزین به افراد و تحلیل‌هایی مبنی بر افزایش قیمت بنزین در سال آینده منجر به نگرانی مردم کشور شد. از طرفی رسانه‌های معاند نیز با سوءاستفاده از نگرانی‌های مردم، هر چند وقت یکبار به بهانه‌های مختلف با نشر اکاذیب به دنبال تشویش اذهان عمومی نسبت به موضوع بنزین هستند.
درباره تبعات منفی اقتصاد یارانه‌ای در کشور و لزوم اصلاح این اقتصاد تقریباً هیچ اختلاف‌نظری بین کارشناسان وجود ندارد. در واقع آنچه بین کارشناسان محل اختلاف است و مردم را نسبت به انجام هرگونه حرکت اصلاحی نگران می‌کند، مربوط به «شیوه اجرا» است؛ یعنی دولت سیزدهم طی چه مسیری قصد دارد برای اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و در این نمونه اصلاح قیمت بنزین اقدام کند.
به طور کلی دو الگوواره برای اصلاح قیمت بنزین وجود دارد؛ در الگوی اول که ذیل قانون هدفمندی یارانه‌ها تعریف شده است، دولت گام به گام قیمت بنزین را به قیمت جهانی نزدیک می‌کند و درآمد‌های حاصل از آن را به عنوان یارانه به تناسب در اختیار دهک‌های مختلف درآمدی قرار می‌دهد.
در الگوی دوم که با عنوان «بازار متشکل انرژی» شناخته می‌شود، دولت هیچ اقدامی برای افزایش قیمت حامل‌های انرژی انجام نمیدهد، بلکه شیوه تخصیص را تغییر می‌دهد. به طور مثال به جای تخصیص بنزین به هر خودرو، مجموع مصرف را به صورت سهمیه به هر فرد تحصیص می‌دهد. در این الگو دولت بازاری را برای خرید و فروش سهمیه بنزین ایجاد می‌کند تا افرادی که به بنزین بیشتری نسبت به سهمیه خود نیاز دارند، بنزین موردنیاز خود را از افرادی که خودرو ندارند خریداری کنند. طبیعی است که در این روش، دولت یارانه‌ای را به مردم پرداخت نمی‌کند، بلکه درآمد مردم از فروش سهمیه بنزین، خود در بازار متشکل انرژی ایجاد می‌شود. همچنین شیوه قیمت‌گذاری نیز بدین صورت است بنزین سهمیه‌ای با قیمت و به میزان مشخص به هر فرد داده می‌شود و افراد می‌توانند با خرید و فروش این بنزین در بازار متشکل انرژی، قیمت هر لیتر بنزین را کشف و تعیین کنند. در واقع قیمت بر مبنای نظام عرضه و تقاضا در این بازار است.
جزئیاتی از طرح بنزینی دولت
سرپرست سازمان منطقه آزاد کیش در گفتگو با تسنیم جزئیات این طرح دولت را تشریح کرده و می‌گوید: خبر افزایش قیمت بنزین کذب است. تغییر قیمت حامل‌های انرژی نیازمند مصوبه مجلس شورای اسلامی است و از آنجا که در بودجه ۱۴۰۱ اشاره‌ای به افزایش قیمت بنزین و سهمیه سوخت نشده است، مردم به شایعات فضای مجازی توجهی نکنند.
محمدرضا لواسانی، تفاوت این طرح با طرح پیشین را در تخصیص سهمیه بنزین به هر کد ملی عنوان کرده و می‌افزاید: سهمیه بنزین پیش از این به هر خودرو تعلق می‌گرفت. از این پس سهمیه بنزین به دارندگان هر کدملی دارای خودرو یا فاقد خودرو تعلق می‌گیرد و میزان یارانه تخصیصی به‌ازای هر نفر معادل ۲۰ لیتر بنزین به‌نرخ هزار و ۵۰۰ تومان است.
وی تصریح می‌کند: یارانه سهمیه بنزین از هر کارت بانکی قابل برداشت است و افراد در صورت نداشتن خودرو می‌توانند این یارانه را با اپلیکیشنی که به همین منظور طراحی شده است، به فروش برسانند. طبق این طرح، افرادی که به‌هردلیلی امکان فروش سهمیه خود یا انتقال به دیگری را نداشته باشند، بعد از مدت مشخصی مبلغ آن را به‌صورت فروش خودکار، در حساب خود دریافت خواهند کرد.
لواسانی با تأکید بر اینکه تمام دارندگان کد ملی که بیش از یکسال در کشور اقامت داشته باشند، مشمول این طرح می‌شوند، می‌گوید: با اجرایی شدن طرح جدید سهمیه بنزین، رانندگان وسائط نقلیه عمومی همچنان از سهمیه خود برخوردارند و هیچ‌گونه تغییری در سهمیه تاکسی‌ها، خودرو‌های عمومی و گازوییلی ایجاد نمی‌شود و اعضای خانواده‌هایشان نیز مشمول دریافت یارانه سهمیه ۲۰ لیتر بنزین می‌شوند.
