مسیر عبور از بحران خام فروشی

سهراب دل‌انگیزان
اقتصاددان

متاسفانه شواهد موجود نشان می دهد که ما در کشورمان درگیر صادرات تولیدات با ارزش افزوده پایین و خام و نیمه خام فروشی هستیم. همچنین در تله صادرات انرژی مجازی گیر افتاده ایم. به این معنا که رقابت پذیری محصولات صادراتی کشور به دلیل ارزش محصول تولیدی نیست بلکه به دلیل انرژی ارزانی است که به وسیله آن، محصول صادراتی تولید و صادرات می شود. تولیدات صنعتی ایران بیشتر از اینکه بابت ارزش ذاتی کالای صادراتی قابلیت رقابت داشته باشند، به دلیل صادرات انرژی مجازی به کار گرفته شده در تولید آن محصول، مورد استقبال قرار گرفته اند و کشورمان به بزرگترین صادرکننده انرژی مجازی دنیا تبدیل شده است. آمار بالای صادرات متانول و ورق های فولادی به عنوان محصولات با ارزش افزوده پایین، حجم بالای مالیات خام و نیمه خام فروشی طی سال جاری و تفاوت چشمگیر ارزش محصولات صادراتی و وارداتی کشور به خوبی نشان می دهند که وضعیت صنایع کشور مساعد نیست. راه رهایی از تله صادرات انرژی این است که ما نباید بازارهای فعلی خود را از دست بدهیم، بلکه اگر قرار است اصلاحی انجام دهیم باید در راستای توسعه زنجیره ارزش محصولات باشد. موادی که ما به صورت خام صادر می کنیم، قابلیت تبدیل شدن به محصولات دیگر را دارند. مشکل اینجاست که ما به سمت توسعه زنجیره ارزش این محصولات نرفته ایم. رقبای تجاری ما در حال تولید محصولات نهایی بیشتر و فروش آن ها هستند، در حالی که ما از این موضوع غفلت کرده ایم. اگر قصد افزایش ارزآوری برای کشور از طریق گسترش فرآیندهای صنعتی داریم باید روی محصولات مازاد مواد خامی که در دسترس داریم، کار کنیم؛ ما نباید طوری عمل کنیم که ارزآوری محصولات فعلی از دست برود. بلکه باید ضمن حفظ بازارهای موجود به توسعه ی زنجیره ارزش محصولات بپردازیم. توسعه زنجیره ارزش صنایع نیاز به سیاست گذاری های دقیق دارد. به طور مثال، مدیرکل حوزه پتروشیمی این وزارت صنعت، معدن و تجارت باید یک شاخه خاص پتروشیمی را از ابتدای زنجیره که ماده خام است تا محصولات نهایی در نظر بگیرد و برنامه سرمایه گذاری خود را روی تک زنجیره ها هدفمند کند. نباید سرمایه گذارها به صورت غیرهدفمند و دل به خواهی هر جایی که می خواهند سرمایه گذاری کنند و به هر سمت و سویی بروند. باید سرمایه گذاری ها با هدایت وزارتخانه باشد به منظور رهایی از تله صادرات انرژی مجازی که الان درگیر آن هستیم باید یک برنامه توسعه صنعتی دقیق طراحی کنیم، زنجیره های مختلف قابل توسعه در حوزه های مختلف را در نظر بگیریم، محصولات قابل تولید این زنجیره ها را شناسایی شود، مطالعات کامل در مورد زنجیره صورت بگیرد، مجوزهای لازم از قبل صادر شود و زیرساخت های لازم به وجود بیاید. در این شرایط که کانال های رونق و توسعه شکل گرفته، مطالعات پایه انجام شده و دانش اولیه وارد کشور شده است، سمینارها، جلسات و بحث های کارشناسی مفصل صورت گرفته، زمینه برای توسعه زنجیره ارزش فراهم می شود.