گروه صنعت و تجارت: بر اساس آخرین آمارها سرانه مصرف کاغذ در اروپا ۵۵ کیلوگرم، در آمریکا ۱۵۰ کیلوگرم و در کشوری مانند فنلاند ۲۰۰ کیلوگرم است اما این رقم در ایران به ۲۰ تا ۲۲ کیلوگرم رسیده که شامل انواع کاغذ مقوا و دستمال کاغذی می‌شود. درحال حاضر اروپا، آمریکا و بعد چین به دلیل بهره‌مندی از ماشین‌آلات مجهز و پیشرفته بزرگترین تولیدکننده‌های کاغذ در جهان به شمار می‌آیند. با این حال به گفته کارشناسان ماجرای کاغذ در کشور ما قصۀ دیگری دارد. گفته می‌شود ما در ایران با کمبود کاغذ روزنامه و تحریر و بعضا کاغذ صنعتی مواجه هستیم و در این زمینه نیاز به واردات داریم. این در حالی است که صنایع چوب و کاغذ مازندران که درحال حاضر بزرگترین تولیدکننده کاغذ در خاورمیانه است بخشی از نیازهای داخلی را تأمین می‌کند. بحران کاغذ از پاییز ۱۳۹۶ آغاز شد و با وجود اینکه در همان سال با ترخیص یک محموله کاغذ از گمرک این بحران تا حدی کنترل شد، اما مدت کوتاهی بعد از آن افزایش نرخ ارز بار دیگر این صنعت را با مشکلاتی مواجه کرد؛ تا جایی که در آخرین روزهای اسفند ماه همان سال در پی افزایش بی رویه قیمت کاغذ، صنف ناشران در نامه‌ای به مسئولان دولتی خواستار پیگیری جدی برای حل معضل کمبود و گرانی کاغذ شدند.
وضعیت تولید و واردات کاغذ در ایران
ابوالفضل روغنی گلپایگانی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران سال گذشته گفته بود:« وضعیت تولید کشور در بخش کاغذ روزنامه و کاغذ تحریر خوب نیست، برای تأمین بازار امید چندانی به تولید داخل نیست. در حال حاضر میزان دقیق ظرفیت فعال صنعت کاغذ مشخص نیست، اما می‌توان گفت با وجود اینکه ظرفیت تولید ۱۵۰ هزار تن کاغذ وجود دارد تولید ما نهایتاً به ۲۰ هزار تن می‌رسد». وی در جدیدترین اظهارنظر خود که اواسط اردیبهشت امسال انجام شد گفت: «برای کاغذ تحریر کشور در روند ۱۰ ساله ۲۸۰ تا ۳۸۰ هزار تن واردات داشتیم و مصرف کاغذ روزنامه از ۱۳۰ هزار تن به ۸ تا ۱۰ هزار تن رسیده است و این روند نزولی ادامه دارد». روغنی به بحث خودکفایی در تولید کاغذ تحریر نیز اشاره می‌کند و می‌گوید در این مسیر نخست باید میزان دقیق مورد نیاز کشور مشخص شود تا به تولید برسیم؛ در حال حاضر برای تولید کاغذ در کشور ۱۴۰ هزار تن ظرفیت سازی انجام شده است که با بازگشت شرکت های تولیدی دیگر به مدار تولید نباید واردات با «ارزهای ارزان» رخ دهد. این مقام صنفی تاکید می‌کند: «اگر بخواهیم با تمام توان کشور تولید کاغذ را انجام دهیم و به ارقام قطعی برسیم نیاز به حمایت دولت داریم که یکی از آنها ندادن مجوز به واردات با ارزهای ارزان قیمت است، از سوی دیگر در تولیدات کاغذ ۹ درصد ارزش افزوده محاسبه می‌شود اما به واردات تعلق نمی گیرد». بنابراین از دید روغنی مسئله ارز نیمایی برای واردات کاغذ تبدیل به یک چالش دست و پاگیر در صنعت تولید کاغذ شده و البته بهره‌وری تولید در این صنعت را نیز کاهش داده است.
بر اساس آمار وزارت صنعت، کارخانجات داخلی بین ۱۰ تا ۱۵ درصد نیاز بازار در بخش کاغذ چاپ و تحریر را تامین می‌کنند و نزدیک به ۸۵ تا ۹۰ درصد نیاز بازار در این بخش از خارج کشور و با واردات کاغذ تامین می‌شود. ظرفیت تولید نسبت به نیاز و مصرف کشور پایین است؛ بنابراین نیاز به واردات وجود دارد. توانایی تولید کاغذ و مقوا وجود ندارد به این دلیل که ظرفیت زیست محیطی اجازه تولید بیش از این را نمی‌دهد». یک عضو هیئت مدیره واردکنندگان کاغذ و مقوا سال گذشته گفته بود: «در حال حاضر صنایع کاغذ و مقوای مازندران که بزرگترین تولیدکننده کاغذ و مقوا در کشور است تنها توانایی پوشش دهی ۱۰ تا ۱۵ درصد نیاز کشور را دارد، بنابراین ۸۵ تا ۹۰ درصد نیاز کشور باید وارد شود». ابوالفضل روغنی گلپایگانی، رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوای ایران در رابطه می‌گوید:«کاغذ انواع مختلفی دارد اما در حال حاضر ما تنها در رابطه با کاغذ تحریر صحبت می‌کنیم. این که کمر تولید شکسته شده تنها مربوط به واردات نیست بلکه به خیلی موارد دیگر هم مربوط می‌شود. کشور ما متاسفانه به دلیل درآمدهای نفتی و ارز ارزان قیمتی که ارائه می‌شد، تا پیش از این به یک کشور وارد کننده در همه زمینه‌ها تبدیل شده بود. بنابراین حتی قوانینی هم که در کشور مصوب می‌شد در جهت و به نفع واردات بود. وقتی قوانین به نفع واردات باشد معنا و مفهوم آن ضدیت با تولید است. این موضوع سبب می‌شود بستر مناسب برای تولید در کشور فراهم نشود». بنابراین طبق گفته‌های این مقام صنفی سیاست اقتصادی صنعت کاغذ بیشتر در راستای حمایت از واردات است تا تولید.
گره کور مواد اولیه در تولید کاغذ
مشکلات در تامین مواد اولیه باکیفیت و همچنین بازار عرضه و تقاضا برای مواد اولیه باعث شده است این صنعت با معضل جدی روبه رو شود. به دلیل ممنوعیت استفاده از چوب های جنگلی در سال های اخیر بیشترین درصد مواد اولیه صنعت کاغذ کشور را کاغذهای آخال (باطله) تشکیل می دهد. به دلیل کمبود واردات کاغذ آخال و تعداد زیاد تولیدکنندگان محصولات کاغذ در کشور، تولیدکنندگانی که از کاغذ آخال استفاده می کنند با مشکل جدی در تامین مواد اولیه روبه رو هستند. در این بین برخی شرکت ها توان تولید محصولات کاغذی از دیگر مواد اولیه را نیز برای خود ایجاد کرده اند. محصولات کارخانه‌های کاغذ تحت نظر هیچ مرجع قیمت گذاری نیست و قیمت آنها براساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می شود. در تعیین قیمت محصولات نقش اصلی برعهده قیمت مواد اولیه خریداری شده است که عمدتا کاغذ آخال است و تعیین قیمت آن هم معیاری در کشور ندارد. ولی معمولا نرخ مواد اولیه و محصولات این صنعت طی سال های اخیر با افزایش تورم و افزایش قیمت ارز در کشور افزایش یافته است. در حال حاضر رویکرد دولت سیزدهم حمایت از تولید است اما حمایت از تولید نیازمند فراهم کردن مقدماتی است؛ ابتدا باید مانند سایر صنایع زیرساخت‌های تولید را مورد توجه قرار داد از جمله بحث‌های مربوط به انرژی و همچنین بازنگری و بازسازی کارخانه‌ها و استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا. موضوع دوم بحث مواد اولیه این صنعت مانندن خمیر کاغذ است که کاملا متکی به واردات است. از طرفی ماشین آلات موجود در کشور نیاز به امکانات و لوازم پوششی زیادی دارند که آن هم مجددا به تامین ارز و واردات باز می‌گردد.». بنابراین صنعت کاغذ به ویزه کاغذ تحریر در ایران نیازمند توجه جدی دولت نه فقط در بحث تأمین ارز واردات مواد اولیه بلکه حتی در سیاست‌گذاری در سطوح کلان است تا زیرساخت‌های تولید واقعی کشور با ظرفیت تولید هماهنگ شود.
