رحمان قهرمان‌پور
کارشناس مسائل سیاست خارجی
وضعیت حقوقی برجام فعلا مبهم است. از یک طرف آمریکا از برجام خارج شده اما هم‌چنان عضو مهم این توافق است و از طرف دیگر ایران با این که رسما از برجام خارج نشده اما در پاسخ به خروج آمریکا مجموعه‌ای از اقدامات فرابرجامی را انجام داد که از نظر اروپا نقض برجام است .البته نه «نقض اساسی» برجام. از این رو از ۲۶ مهرماه تمامی کشورها بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ موظف نیستند که برای واردات و صادرات تجهیزات نظامی و دفاعی از یا به ایران به شورای امنیت سازمان ملل گزارش بدهند.
از این پس کشورها بر اساس سیاست‌ها و سلایق خود رفتار می‌کنند؛ اگر کشوری برداشت و نگاهش این باشد که تحریم‌ها علیه ایران تمام شده است بر اساس همان عمل می‌کند اما کشورهای اروپایی و آمریکا حتما با توجه به نگاه و سیاست‌شان نسبت به ایران تحریم‌ها را ادامه می‌دهند و از نفوذ و توان خود استفاده می‌کنند تا کشورهای دیگر هم با ایران در این زمینه معامله نکنند. البته برخی کشورها که سلاح‌هایشان ساخت خودشان است و وابستگی به کشورهای اروپایی و آمریکایی ندارند می‌توانند در این رابطه آزادانه‌تر برخورد کنند و در این صورت این کشورها می‌توانند به قوانین و قواعد سازمان ملل استناد کنند. کشورهایی مثل روسیه و چین تا حدی این توان را دارند بر اساس تفسیر خود بگویند محدودیتی در تعامل نظامی با ایران ندارند. درباره دلایل ادامه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران از سوی اتحادیه اروپا می‌توان اظهار داشت که این رفتار چند دلیل دارد، اول اینکه اتحادیه اروپا از نقش ایران در جنگ اوکراین ناراضی است و تلاش دارد با این رفتارها موضع ایران را در بحث اوکراین تغییر دهد. دوم، در جریان بودن مذاکرات ایران و آمریکا با هدف بازگشت به برجام موضوعی است که برای اروپا مهم است. آن‌ها نمی‌خواهند مسیر دیپلماسی و ارتباط موجود از بین برود. اروپا خود را هم‌چنان پایبند به دیپلماسی می‌داند. سوم، اتحادیه اروپا نمی‌خواهد به سمت اسنپ بک برود، از این رو ادامه تحریم‌ها خارج از چارچوب بین المللی را دنبال کرده است. در یک سوی دیگر ماجرا، سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا به جای ادامه تحریم‌های تسلیحاتی ایران نسبت به فعال کردن مکانیسم ماشه تا کنون اقدام نکرده‌اند. اروپایی‌ها نمی‌خواهند در این مقطع و شرایط بین‌المللی، ایران را در موقعیتی قرار دهند که به سمت افزایش سطح غنی‌سازی خود برود و دامنه فعالیت‌های خود را افزایش دهد. این همان پلن C مدنظرشان در مواجهه با ایران است؛ به این معنا که اروپا و آمریکا از برجام عبور کردند اما دارند فشار می‌آورند که توافق جامع‌تری را ایران بپذیرد. اگر این توافق زودتر حاصل شود برای اروپا و آمریکا خوب است، در غیر این صورت ترجیح می‌دهند در وضعیت فعلی شرایط را بر سر ایران بحرانی نکنند؛ با وجود مساله اوکراین، شرایط ورود به یک بحران دیگر را ندارند. اگر اروپا درخواست اسنپ بک را مطرح می‌کرد، روند مذاکرات ایران و آمریکا متوقف می‌شد و این مورد نظر اروپا نیست. در مقطع کنونی، بازگشت به برجام کار سخت و دشواری است. تا توافق جدیدی بر اساس خواست طرف‌ها انجام نشود، وضعیت مبهم باقی می‌ماند اما یکی از پیامدهای اجرا نشدن برجام به طور کامل و ادامه این توافق به شکل فعلی این است که ریسک معامله با ایران چه در حوزه هسته‌ای و چه تسلیحاتی و حتی تجاری و اقتصادی افزایش می‌یابد و این در بلندمدت برای ایران مطلوب نیست. آمریکا و اروپا در این رابطه دست‌شان بازتر است و فضای ابهام به نفع آن‌هاست.
