حسین خدنگ: اخیرا رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران از قاچاق فرش‌های افغانستانی به داخل کشور خبر داده و گفته حتی برخی از این فرش‌ها با برند ایرانی در داخل کشور به فروش می‌رسد. او علت این موضوع را قیمت پایین‌تر فرش‌های افغانستانی عنوان کرده و در توضیح این موضوع بیان داشت: بیش از آنچه که وجود فرش‌های افغانستانی در داخل کشور نگران‌کننده باشد، توسعه و روند صعودی آن نگران‌کننده است، چون رشد فزاینده پیدا می‌کند و آسیب جدی به بازار داخلی و اشتغال ما می‌زند که تاثیرش در افت آمار صادراتی ما متبلور می‌شود. این فرش‌ها به شیوه قاچاق و با سهولت وارد می‌شود. طبیعتا عوارض ورودی پرداخت نمی‌کنند، به دلیل این که فرش‌های باکیفیتی هم نیستند، با قیمت پایین‌تری از فرش ایرانی در اختیار مشتری قرار می‌گیرند و علاوه بر تخریب بازار، باعث ضربه به تولید داخل می‌شوند. بنا به گفته حاجی‌آقامیری؛ طی چند سال گذشته تجار آمریکایی در افغانستان سرمایه‌گذاری کرده‌اند و قالیبافی را در این کشور توسعه داده‌اند، در سه سال اخیر هم شاهد شدت گرفتن تعداد فرش‌های قاچاق افغانستانی در ایران هستیم.
تفاوت فرش‌های افغانستانی با فرش ایرانی
حاجی‌آقامیری عنوان کرد: فرش‌های افغانستانی هم به لحاظ نقشه و هم تکنیک بافت با فرش ایرانی تفاوت دارند و این موضوع توسط کارشناسان قابل تشخیص است، اما برای مردم عادی قابل تشخیص نیست. باید امکاناتی را در اختیار داشته باشیم تا به مردم آگاهی و آموزش دهیم که اساسا فرش خوب خریدن یعنی چی و فرش ایرانی چه ویژگی‌هایی دارد که فرش افغانستانی و هندی ندارد. رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران بیان کرد: وقتی ما تحریم هستیم، به هر حال کسانی که در حوزه فرش کار می‌کنند نیازشان را از جای دیگر تامین می‌کنند، به همین دلیل هم بلافاصله بعد از تحریم‌ها، هند در غیاب ما بازار آمریکا را تسخیر کرد.
در حالی مدتی است که از پدیده واردات قاچاق فرش به کشور سخن گفته می‌شود که آمار صادرات فرش بسیار نگران‌کننده شده است. طبق اعلام گمرک صادرات فرش دستباف در سال ۱۴۰۲ به کمتر از ۵۰ میلیون دلار رسید؛ در واقع صادرات فرش دستباف ایران از رکورد ۲ میلیارد دلاری سالانه خود در دهه 70 و میانگین ۵۰۰ میلیون دلاری در ۱۰ سال پیش از تحریم‌ها، به کمتر از ۵۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲ رسیده این در حالی است که بررسی روند صادرات فرش دستباف ایران طی دهه گذشته نیز روند نزولی این محصول را نشان می‌دهد. همچنین آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد که سهم ایران از صادرات فرش دستباف در جهان در دوره ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۲ کاهش یافته و از ۲۵.۵ درصد به ۷.۴ درصد رسیده و در همین دوره زمانی سهم رقبای ایران از جمله هند، چین، نپال و پاکستان در حال افزایش بوده است. اوایل فروردین‌ماه نیز نود اقتصادی بر اساس داده‌های گمرک ایران و انجمن نساجی آماری منتشر کرد و نوشت: در حالی ارزش وزنی صادرات فرش ماشینی از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲ افزایش ۵۰ درصدی داشته، اما ارزش دلاری صادرات از ۳۲۳ میلیون دلار با کاهش ۲۷/۴ درصدی به ۲۳۵ میلیون دلار رسیده است. همچنین میانگین قیمت هر تن فرش ماشینی صادراتی از ۸۲۱۳ دلار در سال ۱۳۹۶ با کاهش ۵۲ درصدی به ۳۹۷۱ دلار در سال ۱۴۰۲ رسیده است. به نظر می‌رسد دلیل این اتفاق عجیب علاوه‌بر تاثیر تحریم‌ها (تخفیف در بازارها وهزینه دور زدن تحریم)، عمدتا به موضوع کم‌اظهاری و بیش‌اظهاری برمی‌گردد. به‌عبارتی، ممکن است برخی از صادرکنندگان در شرایط غیر تحریمی برای برخورداری از جوایز و مزایا رقم صادرات خود را بیشتر از مقدار اعلام کرده و در شرایط تحریم برای کاهش حجم تعهد ارزی، کم‌اظهاری کنند.
رشد صنعت فرش کشورهای رقیب در نبود ایران
یکی از آسیب‌هایی که تحریم‌ها به فرش ایرانی وارد کرد، رشد صنعت فرش در کشورهای رقیب مثل چین، هند و پاکستان بوده است. این کشورها با کپی کردن فرش و نقوش قالی ایرانی از نبود ایران در بازارهای هدف بهره برده و فرش‌های کپی خود را روانه بازارهای هدف می‌کنند. فعالان حوزه فرش عنوان می‌کنند، فرش ایرانی اکنون بازارهای خود را در امریکا از دست داده و بیشتر به کشورهای خلیج فارس، آلمان و روسیه صادر می‌شود که البته به آنجاها هم خیلی نمی‌توانیم صادر کنیم. وقتی رقم دو میلیارد و صد میلیون دلار صادرات که داشتیم الان به 50 میلیون دلار رسیده نشان می‌دهد که دیگر صادرات نیست. زمانی بازار چین برایمان خوب بود که الآن خیلی به چین صادرات نمی‌شود. چین هم چون گذشته خریدار فرش ایرانی نیست.
تولید فرش دستباف آب رفت
در همین رابطه نیز عبداله بهرامی، مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌‌های فرش دستباف به تسنیم گفته بود: تا سال‌های قبل بیش از 2 میلیون نفر بافنده در کشور وجود داشت ولی اکنون زیر یک میلیون بافنده در کشور داریم. در دهه 70 ظرفیت تولید ما 6 میلیون متر مربع بود که امروز به کمتر از 2میلیون متر مربع رسیده و طبعا به همان نسبت تعداد بافندگان کاهش یافته است. در خصوص اینکه آیا می‌شود همچنان بازار فرش ایرانی را در بازارهای جهانی احیا کرد، محمدرضا تاجر رشتی، بنیانگذار مرجع صدور شناسنامه فرش دستباف ایران به خبرنگاران گفته بود: به‌رغم آنکه حجم صادرات فرش دستباف ایران از ۲میلیارد دلار در سال به زیر ۵۰میلیون دلار رسیده است، اما با این حال هنوز کشورهایی نظیر هندوستان، افغانستان، ترکیه، پاکستان و چین که در سال‌های غیبت ایران از بازار جهانی فرش دستباف، اقدام به کپی‌سازی از فرش ایرانی و فروش آنها با نام فرش دستباف ایران کرده‌اند، نتوانسته‌اند جای خالی ایران را در این بازار جهانی پر کنند. بنابراین نیاز اصلی آن است که فرش ایرانی بار دیگر در تبلیغات جهانی جا باز کند و بار دیگر از منظر هنر و فرهنگ شرقی ایران به دنیا معرفی شود. متأسفانه بازرگانان و تجار فرش ایرانی نتوانسته‌اند ارزش و جایگاه فرش ایران را در بازار جهانی حفظ کنند و حاضر شدند، شناسنامه دوم ایران را به قیمت‌های اندک در جهان عرضه کنند.
