آگاهی مودیان از قانون مالیات‌های مستقیم کمک شایانی به آنان در عمل به وظایف و بهره‌مندی از تسهیلات قانونی کرده و این موضوع لزوم آشنایی آنان از قوانین و مقررات به منظور انجام صحیح تکالیف شان را هر چه بیشتر نمایان می‌کند.
براساس ماده 237 قانون مالیات‌های مستقیم، برگ تشخیص مالیات باید بر مبنای ماخذ صحیح و متکی به دلایل و اطلاعات کافی و به نحوی تنظیم شود که همه فعالیت های مربوط و درآمدهای حاصله به طور صریح در آن قید و برای مودی روشن باشد و در صورت درخواست، جزئیات گزارش و توضیحات لازم درباره مبنای صدور برگ تشخیص به وی ارایه شود. برپایه این گزارش، چنانچه مودیان مالیاتی به نحوه رسیدگی به پرونده مالیاتی خود اعتراض داشته باشند، می‌توانند راه های مختلفی را برای رفع حل اختلاف خویش با اداره امور مالیاتی برگزینند :
1-مراجعه به اداره امور مالیاتی:
مواردی که برگ تشخیص مالیات صادر و به مودی ابلاغ می‌شود، در صورتی که مودی نسبت به آن معترض باشد می‌تواند در مدت 30 روز از تاریخ ابلاغ، خود یا به وسیله وکیل تام الاختیار خود به اداره امور مالیاتی مراجعه و با ارائه دلائل و اسناد و مدارک به طور کتبی تقاضای رسیدگی مجدد کند.
رییس امور مالیاتی (ممیز کل) موظف است پس از ثبت درخواست مودی در مهلتی که بیش از 30 روز از تاریخ مراجعه نگذشته باشد، به موضوع رسیدگی کند. در جریان رسیدگی پرونده توسط رییس امور مالیاتی سه وضعیت ممکن است پیش آید.
الف) اگر دلایل و اسناد و مدارک ابرازی مودی برای رد مندرجات برگ تشخیص کافی باشد، رییس امور مالیاتی با رد مندرجات مراتب را در پشت برگ تشخیص درج و امضاء می کند.
ب) در صورتی که رئیس امور مالیاتی بر اساس اسناد و مدارک ارائه شده تشخیص دهد درآمد مودی قابل تعدیل است و این امر مورد قبول مودی نیز قرار گیرد، در این حالت باید مراتب ماخذ مورد توافق در پشت برگ تشخیص درج و به امضای مسئول مربوطه و مودی مالیاتی یا وکیل تام الاختیار وی برسد.
ج) چنانچه رییس اداره امور مالیاتی اسناد و مدارک ارائه شده توسط مودی را برای رد برگ تشخیص یا تعدیل درآمد موثر تشخیص ندهد، باید دلایل نپذیرفتن مدارک در پشت برگ تشخیص منعکس و پرونده مودی را به هیات حل اختلاف مالیاتی ارجاع دهد.
2 - رسیدگی پرونده مالیاتی در مرجع هیات حل اختلاف بدوی:
چنانچه ابلاغ برگ تشخیص براساس مقررات تبصره ماده 203 و ماده 208 قانون مالیات‌های مستقیم ابلاغ (ابلاغ قانونی) شده باشد و مودی مالیاتی هیچ اقدامی به عمل نیاورد، در حکم اعتراض به برگ تشخیص شناخته می‌شود.
همچنین در صورتی که مودی در مهلت 30 روز از تاریخ ابلاغ به صورت کتبی به برگ تشخیص اعتراض کند، پرونده برای رسیدگی به هیات حل اختلاف مالیاتی بدوی که متشکل از سه نفر (یک نفر نماینده سازمان امور مالیاتی کشور، یک نفر یک نفر قاضی اعم از شاغل یا بازنشسته و یک نفر نماینده اتاق بازرگانی و یا مجامع حرفه‌ای یا تشکل‌های صنفی و ...) است، ارجاع داده می‌شود. بدین ترتیب پس از تعیین زمان تشکیل جلسه هیات، برگه دعوت به هیات حل اختلاف مالیاتی به مؤدی ابلاغ می‌شود.
فاصله تاریخ ابلاغ و روز تشکیل جلسه رسیدگی هیات نباید جز به درخواست مودی و موافقت واحد مربوطه کمتر از 10 روز باشد.
جلسات هیات حل اختلاف مالیاتی با حضور سه نفر رسمی خواهد بود و رای هیات با اکثریت آرا، قطعی و لازم‌الاجراست، ولی نظر اقلیت نیز باید در متن قید شود. حضور نیافتن مودی یا نماینده مودی و نیز نماینده اداره امور مالیاتی مربوط مانع از رسیدگی هیات و صدور رای نخواهد بود.
3-رسیدگی پرونده مالیاتی در مرجع هیات حل اختلاف مالیاتی تجدید نظر:
پس از آنکه هیات حل اختلاف مالیاتی بدوی تشکیل و رای مقتضی صادر و به مودی ابلاغ شد، در صورتی که مودی نسبت به رای ذکر شده اعتراض داشته باشد می‌تواند در مدت 20 روز از تاریخ ابلاغ رای، با پرداخت مقدار مالیات مورد قبول، نسبت به مازاد برآن اعتراض خود را به صورت کتبی تسلیم کند.
لازم به ذکر است بر اساس قانون، نمایندگان عضو هیات های حل اختلاف مالیاتی تجدید نظر نباید قبلاً نسبت به موضوع مطروحه اظهارنظر داشته یا رای داده باشند.
4- طرح پرونده در شورای عالی مالیاتی:
چنانچه مودیان مالیاتی نسبت به رای قطعی صادره توسط هیات حل اختلاف مالیاتی معترض باشند می‌توانند در مدت یک ماه از تاریخ ابلاغ به شورای عالی مالیاتی مراجعه کرده و پس از تکمیل و تنظیم فرم واخواهی، مدارک خود شامل تصویر رای هیات و سایر اسناد و مدارک را به این شورا تحویل و تقاضای رسیدگی مجدد کنند. در این صورت باید به میزان مالیات مورد رای، وجوه نقد یا تضمین بانکی سپرده و یا وثیقه ملکی یا ضامن معتبر که اعتبار ضامن مورد قبول اداره امور مالیاتی باشد، معرفی شود تا رای قطعی هیات حل اختلاف مالیاتی تا صدور رای شورای عالی مالیاتی موقوف الاجرا شود.
شورای عالی مالیاتی نیز موظف است بدون ورود به ماهیت امر صرفا از لحاظ رعایت تشریفات و کامل بودن رسیدگی‌های قانونی و مطابقت مورد با قوانین و مقررات موضوعه، به موضوع رسیدگی کند.
آرایی که توسط هیات های حل اختلاف مالیاتی بدوی صادر شده و بدون اعتراض قطعی شده باشد، قابل طرح در این شورا نیست.
5- مراجعه به هیات موضوع ماده 251 مکرر:
مودیان مالیاتی که پرونده آن‌ها قابل طرح در مراجع دیگری نباشد، می‌توانند شکایت مستند به مدارک و دلایل کافی خود را مبنی بر ناعادلانه بودن مالیات به هیات موضوع ماده 251 مکرر ارائه کنند.
در این صورت با نظر وزیر امور اقتصادی و دارایی پرونده برای رسیدگی به هیاتی سه نفره منتخب ارجاع داده می‌شود. رای هیأت مذکور به اکثریت آرا قطعی و لازم‌الاجرا است.
6- هیات حل اختلاف موضوع ماده 216 قانون مالیات‌های مستقیم:
مرجع رسیدگی به شکایات ناشی از اقدامات اجرائی راجع به مطالبات دولت از اشخاص، اعم از حقیقی یا حقوقی که طبق مقررات اجرائی مالیات‌ها قابل مطالبه و وصول ، هیات حل اختلاف مالیاتی خواهد بود که به اعتراضات مزبور به‌فوریت و خارج از نوبت رسیدگی و اقدام به صدور رای مجدد کند. رأی صادره قطعی و لازم‌الاجرا است.
مالیات مستقیم برخلاف مالیات غیرمستقیم، مبلغی است که مشمولیت پرداخت آن به طور مستقیم از سوی بدهکار مالیاتی به وجود می‌آید.
