20 دستاورد ويژه گمرك با استفاده از سامانه جامع گمركي و پنجره واحد تجارت فرامرزي را مي‌توان به شرح ذيل بيان كرد:
راه‌اندازي بزرگ‌ترين بانك اطلاعات تجارت خارجي كشور در دولت يازدهم
بانك اطلاعات تجارت خارجي كشور يكي از ارزشمندترين دستاوردهاي گمرك الكترونيك به‌شمار مي‌رود. اين بانك اطلاعاتي كليه اطلاعات مربوط به "سامانه جامع گمركي" را به‌طور اتوماتيك دريافت و در مركز داده خود تجميع و پردازش مي‌كند. اين اطلاعات شامل اظهارنامه‌ها، پروانه‌هاي واردات، صادرات و ترانزيت، بيجك‌ها و اطلاعات پروانه‌هاي عبوري است.
بررسي سوابق عملكرد واردكنندگان، صادركنندگان و همچنين شركت‌هاي حمل‌ونقل به‌صورت هوشمند به تفكيك وزن، ارزش، نوع كالا و تخلفات احتمالي از مهم‌ترين قابليت‌هاي اين بانك اطلاعاتي به‌شمار مي‌رود.
اين بانك اطلاعاتي كه با هدف شفاف‌سازي فعاليت‌ها در حوزه تجارت خارجي راه‌اندازي شده است اين امكان را به گمرك مي‌دهد تا به‌صورت لحظه‌اي فعاليت واردكنندگان به تفكيك كالاي وارداتي، نوع ارز، تعداد دفعات واردات، نوع معامله و محل انجام معامله را به سال، ماه، هفته، روز و به ساعت رصد نمايد و همچنين چگونگي انتقال مالكيت كالا، نوع وكالت و تعداد افرادي كه اشخاص حقيقي و حقوقي وكالت داده‌اند را گزارش كند. يكي از مهم‌ترين قابليت‌هاي اين بانك اطلاعاتي گزارش لحظه‌اي و هوشمند از بزرگ‌ترين واردكنندگان كشور است به گونه‌اي كه مشخص ميشود افراد و شركت‌هاي فعال در امر تجارت خارجي در فواصل زماني مشخص و به لحظه چه ميزان فعاليت و چه نوع كالاهايي را به كشور وارد كرده‌اند. از ديگر امكانات اين بانك اطلاعاتي گزارش دقيق از ميزان واردات كالاهاي اساسي به كشور است و به‌صورت منظم و لحظه‌اي اعلام مي‌كند كه حجم واردات كالاهاي اساسي به كشور در فواصل زماني مشخص چقدر بوده و آيا نيازي به واردات بيشتر هست يا خير؟
پيش از اين اطلاعات و عملكرد واردكنندگان و صادركنندگان به‌صورت گمرك به گمرك جمع‌آوري و در ستاد مركزي گمرك ايران تجميع ميشد و در صورت نياز پرونده واردكنندگان به‌صورت دسته‌جمعي جهت بررسي به ستاد مركزي گمرك ايران ارسال مي‌گرديد و امكان رصد لحظه‌اي و هوشمند فعاليت‌هاي واردكنندگان و صادركنندگان وجود نداشت.
صدور پروانه (برگ سبز) الكترونيكي
با اجراي سامانه جامع امور گمركي، پروانه (برگ سبز) به‌صورت الكترونيكي صادر شده و اين پروانه براساس ميزان واقعي خروح كالا تنظيم ميشود.
همچنين اين قابليت در اين سامانه لحاظ شده كه با حذف كاغذ، صدور پروانه كه منشاء بسياري از مشكلات و تخلفات است، نسبت به تبادل الكترونيكي اسناد بين سازمان‌ها و مراكز مورد نياز مانند نيروي انتظامي اقدام نمايد. استعلام الكترونيكي كالاهاي خروجي از ديگر قابليت‌هاي اين سامانه است.
كيف پول الكترونيك در گمرك
اين اقدام به دنبال اجراي پنجره واحد تجارت فرامرزي و سامانه جامع گمركي و در جهت سرعت بخشيدن به عمليات گمركي صورت گرفته است و از آنجا كه در ازاي خدماتي مانند توزيع، انبارداري، تخليه و بارگيري براساس قوانين و دستورالعمل‌هاي مربوطه مي‌بايست مبلغي پرداخت گردد، سامانه جامع امور گمركي با راه‌اندازي كيف پول الكترونيك متصل به كارت‌هاي هوشمند باعث گرديده است كه صادركننده نيازي به پرداخت مبالغ مالي خدمات نداشتند و سامانه به‌صورت هوشمند از كيف پول الكترونيك آن برداشت مي‌نمايد.
اين موضوع علاوه بر ايجاد كنترل‌هاي دقيق و جلوگيري از تخلف موجب افزايش سرعت شده و عدم نياز به حسابداري‌هاي پيچيده را ميسر مي‌سازد.
دوراظهاري واردات
در گذشته اظهارنامه‌هاي گمركي در گمركات اجرايي توسط اپراتورها تايپ و تحويل متقاضي ميشد. اين موضوع علاوه بر مشكلات ناشي از حضور اين افراد در گمرك، باعث كندي سرعت كار گمركات در ترخيص كالا مي‌گرديد. زيرا هر گمرك برمبناي تعداد اظهارنامه‌اي كه مي‌توانست در روز تايپ كند خدمات ارائه مي‌كرد.
انجام تشريفات ترخيص كالاهاي وارداتي و همچنين صدور كالا از كشور براساس قانون امور گمركي و آيين‌نامه اجرايي آن منوط به تنظيم اظهارنامه گمركي و تسليم آن به گمرك است. اظهاركننده موظف است اسناد لازم از قبيل سياهه خريد، گواهي مبدأ، اسناد بانكي و ساير مجوزهاي مورد نياز را كه مقررات و قوانين مربوطه تعيين كرده است به اظهارنامه منضم كند.
با راه‌اندازي سامانه اظهار از راه دور، اين موضوع برطرف شده و هر صاحب كالا مي‌تواند در هر زمان از شبانه‌روز نسبت به پر كردن فرم اظهارنامه و تحويل الكترونيكي اسناد به گمرك اقدام نمايد.
دوراظهاري صادرات
با راه‌اندازي سامانه اظهار از راه دور هر صادركننده مي‌تواند در هر زمان از شبانه‌روز نسبت به پر كردن فرم اظهارنامه و تحويل الكترونيكي اسناد به گمرك اقدام كند.
همچنين عدم نياز به مراجعه حضوري صاحبان كالا و انجام تشريفات گمركي به‌صورت غيرحضوري از جمله اين موارد است. از ديگر قابليت‌هاي سامانه در بخش صادرات انجام الكترونيكي بخشي از امور ارزيابي در محل و توزين و كنترل وسايل نقليه حامل بار است.
دوراظهاري ترانزيت
در گذشته اظهارنامه‌هاي گمركي در گمركات اجرايي توسط اپراتورها تايپ و تحويل متقاضي ميشد. اين موضوع علاوه بر مشكلات حضور اين افراد در گمرك، باعث كندي سرعت گمركات در ترانزيت كالا مي‌گرديد. زيرا هر گمرك برمبناي تعداد اظهارنامه‌اي كه مي‌توانست در روز تايپ كند خدمات ارائه مي‌كرد.
با اجراي سامانه جامع امور گمركي در قسمت ترانزيت، اظهار از طريق اينترنت صورت مي‌گيرد و اين سامانه به‌طور هوشمند كنترل‌هاي لازم را در اظهارنامه‌ها و تعيين مسير آنها اعمال مي‌نمايد. اين كنترل‌ها برمبناي اظهارنامه، گمركات مبدأ و مقصد، مجوزهاي موردنياز و يا امكان ترانزيت و يا عدم امكان آن به گمركات مربوطه اعمال ميشود.
طرح كارشناسي مجازي
يكي از اقدامات گمرك در ارتباط با اين بحث، موضوع كارشناسي متمركز يا Expert Pool است.
در گذشته بين كارشناس و مدير ارتباط مستقيم وجود داشت كه اين امر فساد را در سيستم اداري افزايش مي‌داد. اما با راه‌اندازي كارشناسي متمركز در گمرك ايران، بعد از اينكه اشخاص اظهارنامه ارائه كردند، كار كارشناسي بدون ارتباط مستقيم ميان كارشناس و ارباب رجوع در اسرع وقت صورت مي‌گيرد. همچنين در اين سيستم هيچ فرقي بين يك كارشناس با يك اظهاركننده عادي وجود ندارد. به عبارتي با اجراي چنين سامانه‌‌اي همه گمركات كشور در قالب يك گمرك ديده ميشود و بخش عظيمي از كارها به‌صورت الكترونيكي صورت مي‌گيرد و از بسياري خطاها، تخلفات و مراجعات بي‌مورد جلوگيري ميشود.
با اين طرح توزيع اظهارنامه‌ها در گمركات جهت كارشناسي مجازي براساس تخصص بودن گمركات كشور صورت مي‌پذيرد و بر اين اساس اظهارنامه‌هاي گمركات تخصصي صرفاً به كارشناسان مجازي مستقر در ساير گمركات تخصصي ذي‌صلاح ارجاع خواهد شد.
در صورت نياز كارشناس به رويت نمونه كالا، مراتب از سوي كارشناس مجازي به رئيس سرويس ارزيابي گمرك محل اظهار گزارش مي‌گردد تا موارد درخواستي توسط ايشان انجام و نتيجه به كارشناس مجازي اوليه (مستقر در ديگر گمركات) گزارش شود.
دريافت اصل اسناد و احراز اصالت اسناد اسكن شده در سامانه توسط مسئول سرويس ارزيابي گمرك محل اظهار صورت مي‌پذيرد و مسئوليت كارشناسان مجازي صرفاً در حيطه استنتاج از اسناد الكترونيكي است.
در صورت بروز اختلاف و نيز مواردي كه كارشناس مجازي نسبت به ارائه گزارش اقدام مي‌نمايد، گزارش كارشناس مجازي مستقيماً به كارتابل مديريت يا معاون گمرك محل اظهار ارسال مي‌گردد. تصميم‌گيري نهايي در مورد اختلاف در گمرك محل اظهار مستقيماً توسط مدير آن گمرك صورت مي‌پذيرد كه اين تصميم‌گيري مي‌تواند با اخذ مشورت معاون، رئيس سرويس ارزيابي و شخص معتمد مدير باشد، لذا از زمان ابلاغ اين بخشنامه نيازي به تشكيل كميته فني نبوده و نظر نهايي مدير در اظهارنامه الكترونيكي درج و كارشناس مجازي بر آن اساس اقدام می کند.
در صورت باقي ماندن اختلاف اظهارنامه با دستور مدير گمرك محل اظهار، توسط آن گمرك به دفتر ستادي ذي‌ربط ارسال خواهد شد. اين ارسال به صورت الكترونيكي بوده و متضمن شرح كامل موضوع اختلاف به همراه مستندات و اعلام صريح دلايل آن گمرك خواهد بود.
دريافت الكترونيك مانيفست
در سامانه جامع امور گمركي برخلاف گذشته كه اطلاعات مانيفست كالا به‌صورت دستي و غيرقابل صحت‌سنجي به گمرك ارائه ميشد، اطلاعات مانيفست كالا قبل از ورود به گمرك به‌صورت الكترونيكي از شركت‌هاي حمل‌ونقل دريافت ميشود. اين اطلاعات پردازش شده و مبناي طي تشريفات گمركي قرار خواهد گرفت. صدور قبض انبار به‌صورت الكترونيكي و طي مراحل آن با كمترين وقفه از قابليت‌هاي سامانه در اين حوزه است.
سامانه آنلاين ارزش
گمرك ايران از مهم‌ترين پروژه گمركي در تعيين ارزش كالاها رونمايي كرد و با اجرايي شدن اين پروژه با عنوان تعيين شناسه ارزش واحد كالا (TSC) ارزش كالاها با استفاده از سامانه جامع گمركي به صورت آنلاين تعيين ميشود.
اين اقدام در اجراي دستور رئيس‌كل گمرك ايران و تأكيد ايشان مبني بر يكسان‌سازي ارزش كالاهاي وارداتي به‌منظور رعايت عدالت مالياتي در اخذ حقوق ورودي و جلوگيري از اعمال سليقه در ارزشگذاري كالاها و ايجاد فضاي رقابتي سالم براي كليه واردكنندگان، تجار و صاحبان كالا، با عنايت به مواد 14 و 15 قانون امور گمركي و آيين‌نامه‌هاي اجرايي مربوطه در بررسي و تعيين ارزش كالاهاي وارداتي صورت مي‌گيرد.
بنابراين گزارش، دفتر بررسي و تعيين ارزش گمرك نيز در بخشنامه‌اي 10 بندي اين موضوع را به گمركات سراسر كشور اعلام كرد.
پنجره واحد مجازي
با استفاده از سامانه جامع گمركي ارتباط الكترونيكي گمرك با ۲۱ سازمان همكار برقرار شده و تبادل اطلاعات اقتصادي با برخي سازمان‌ها از طريق سامانه بيتا (بستر يكپارچه تبادل اطلاعات)كه توسط گمرك نوشته شده و در وزارت امور اقتصادي و دارايي مستقر شده است صورت مي‌گيرد و صدور مجوزهاي ترخيص كالا نيز از طريق پنجره واحد تجارت فرامرزي توسط سازمان‌هاي همكار گمرك به صورت الكترونيكي انجام ميشود.
بانك مركزي، سازمان امور مالياتي، سازمان ملي استاندارد، اتاق بازرگاني و صنايع و معادن ايران، سازمان غذا و دارو، سازمان توسعه تجارت، نيروي انتظامي، سازمان حفظ نباتات و سازمان دامپزشكي كشور ازجمله ۲۱ سازماني هستند كه تبادل اطلاعات و صدور مجوزها با استفاده از سامانه جامع گمركي به‌صورت الكترونيكي صورت مي‌پذيرد.
صندوق الكترونيكي
همانطور كه در قسمت قبل اشاره شد، سامانه جامع امور گمركي، با اتصال مستقيم به بانك و پرداخت الكترونيكي مزاياي بسياري را در چرخه تجارت خارجي كشور پديد مي‌آورد.
كنترل الكترونيكي بدهي‌ها
بدهي‌هاي گمركي كه برمبناي ماده 7 قانون امور گمركي مشخص مي‌شوند، پيش از اين به‌صورت نيمه مكانيزه و با دخالت انسان كنترل ميشد. بدين صورت امكان جعل و يا تخلف بسيار زياد بود.
با راه‌اندازي سامانه جامع امور گمركي، اين بدهي‌ها به‌صورت سيستمي اعمال شده و به افرادي كه بدهي دارند به‌صورت اتوماتيك اجازه اظهار و خروج كالا داده نخواهد شد. بدين صورت فرد مي‌بايست بدهي خود را پرداخت نموده تا از گمرك خدمات دريافت نمايد و اين موضوع تأثير بسيار زيادي بر كاهش بدهي‌هاي گمركي خواهد داشت.
علاوه بر اين بررسي‌هاي سيستمي و مشخص نمودن ميزان بدهي نيز به طور اتوماتيك در سامانه لحاظ شده و در زمان مشخص شدن بدهي، سامانه به‌طور اتوماتيك از انجام عمليات فرد بدهكار در كل كشور، به‌طور يكسان جلوگيري به عمل مي‌آورد.
سامانه جامع بازبيني
اين سامانه از قسمت دريافت اسناد در جمع‌آوري اظهارنامه‌هاي سرويس واردات شروع شده و با طي مراحل مختلف تا بايگاني راكد را تحت پوشش خود قرار مي‌دهد.
بر اين اساس اسناد پس از تحويل به بازبيني به‌صورت سيستمي بين كارشناسان بازبيني توزيع ميشود و شخص در توزيع اظهارنامه‌ها دخيل نيست.
توزين هوشمند
از آنجا كه وزن در مراحل ورود كالا به كشور نقش تعيين‌كننده دارد، سامانه جامع امور گمركي با اتصال مستقيم به باسكول‌ها و دريافت الكترونيكي مقدار توزين شده جهت هر كالا، اين اطلاعات را پردازش و با ضابطه‌هاي مورد نظر اعمال مديريت ريسك مي‌نمايد.
بر اين اساس، ديگر نيازي به صدور و تحويل قبض باسكول نبوده و سامانه به طور اتوماتيك اين اطلاعات را به درب خروج و ساير قسمت‌هاي مربوطه ارسال مي‌نمايد.
سامانه بايگاني ديجيتال اسناد
سامانه بايگاني ديجيتال در گمركات اجرايي راه‌اندازي شده است. اين سامانه‌ها با دريافت اسكن اسناد، آنها را به اطلاعات اظهارنامه لينك نموده و كارشناس مي‌تواند اطلاعات اسكن اسناد را مشاهده نمايد. جلوگيري از تغيير اسناد مربوطه و مفقودي اسناد ازجمله قابليت‌هاي اين سامانه است.
اعمال بخشنامه‌ها و مقررات به‌صورت الكترونيكي
يكي از معايب صدور بخشنامه‌هاي اداري، زمان‌بر بودن ارسال و دريافت آنها و توجيه مديران زيرمجموعه در زمينه اين بخشنامه‌ها بود. به طوري كه گاهي اوقات برداشت‌هاي متفاوت از بخشنامه‌ها باعث مشكلات عديده‌اي شده است. همچنين بررسي بازخورد بخشنامه‌ها معمولاً با پيچيدگي و زمان بسيار همراه است. با اجراي سامانه جامع امور گمركي، اين بخشنامه‌ها توسط مركز و به‌صورت يكجا در سامانه اعمال مي‌گردد و از اعمال سليقه و بخشنامه‌هاي متفاوت جلوگيري به عمل خواهد آورد.
سامانه هوشمند بيمه
با راه‌اندازي اين سامانه بيمه‌ها به شبكه الكترونيكي سامانه جامع گمركي پيوستند تا فعاليت بيمه‌هاي همكار در گمرك به‌صورت الكترونيكي كنترل شود تا علاوه‌بر صرفه‌جويي در وقت و هزينه، از بروز تخلفات احتمالي هم جلوگيري شود.
تير الكترونيكي(E-TIR)
ازجمله بخش‌هاي سامانه جامع امور گمركي، بخش كارنه‌تير است. اين بخش نيز همانند ترانزيت از فرآيند دوراظهاري آغاز شده و براساس رويه كارنه‌تير اقدام به طي روند مربوطه مي‌نمايد.
ارسال اطلاعات به مقصد و اعلام وصول اتوماتيك ازجمله قابليت‌هاي اين بخش از سامانه است.
با هماهنگي اتاق بازرگاني و انجمن شركت‌هاي حمل‌ونقل و با حضور نماينده سازمان IRU در تهران، پژوهشكده سامانه‌هاي هوشمند اقدام توليد ماژول اتصال سامانه جامع به سازمان IRU و دريافت مستقيم اطلاعات كارنه‌تير از مبدأ حمل انجام شده و در حال حاضر تير الكترونيكي (E-TIR) اجرايي شده است.
قرارداد آيين‌نامه اجرايي طرح الكترونيكي تير«E-TIR» هم با هدف تسهيل روند ترانزيت، تجارت و كاهش خطرپذيري ميان دكتر مسعود كرباسيان رئيس‌كل گمرك ايران و محسن جلالي‌پور رئيس اتاق بازرگاني، صنايع، معادن و كشاورزي ايران امضا شد.
مسعود كرباسيان رئيس‌كل گمرك ايران در مراسم امضاي اين آيين‌نامه با تأكيد بر اينكه امروز بيش از 70 كشور دنيا براساس سند تير رفتار مي‌كنند، گفت: ما به‌عنوان يك كشور پيشتاز در امر كارنه تير توانستيم با 70 كشور دنيا ارتباط برقرار كنيم كه اين كار بدون كمك همكارانمان در اتاق بازرگاني ميسر نبود.
در بحث ترانزيت يك نوع هماهنگي بين ما و كميسيون اقتصادي اروپا كه تحت نظر سازمان ملل است از يك سو و سازمان ايرو وجود دارد.
وي افزود: از سوي ديگر امروز بيش از 70 كشور دنيا براساس سند تير رفتار مي‌كنند. سند تير يا همان دفترچه كارنه تير دفترچه‌‌اي است كه قبلاً صادر ميشد و به عنوان مثال وقتي كاميوني از اروپا راه مي‌افتاد به هر مرز گمركي كه مي‌رسيد يك برگ از دفترچه مزبور را كه وُله نام داشت مي‌كندند و گمركات پس از جمع‌آوري اين برگه‌ها آنها را به مقر اصلي كنوانسيون تير در ژنو مي‌فرستادند، تا بررسي شود كه كاميون مورد نظر در آن زمان از كشورهاي مسير ترانزيت عبور كرده است يا نه كه كاري زمان‌بر و سخت بود، اما امروز خوشبختانه با سيستم تير الكترونيكي مي‌توان وضعيت كاميون‌ها را به صورت لحظه‌اي رصد كرد.
رئيس كل گمرك با اشاره به اينكه ايران با 15 كشور همسايه است كه از اين تعداد 7 كشور به دريا راه ندارند و دروازه ورود به اين كشورها عهده ايران است، گفت: در واقع ما دروازه ورود به جنوب شرقي آسيا هستيم و آسياي مركزي را هم پوشش مي‌دهيم.
سامانه ثبت و دريافت شماره شناسه گوشي‌هاي وارداتي (IMEI) در گمرك
گمرك جمهوري اسلامي ايران در راستاي اجراي سياست‌هاي كنترل هوشمند ورود كالا به كشور و به منظور تسريع و شفاف‌سازي فرآيند واردات تلفن همراه، افزايش دقت در كنترل‌هاي گمركي، نسبت به ثبت و دريافت شماره شناسه گوشي‌هاي وارداتي اقدام نمود.
IMEI مخفف International Mobile Equipment Identity شناسه بين‌المللي تجهيزات موبايل بوده و كليه دستگاه‌هاي موبايل با قابليت اتصال به شبكه مخابراتي GSM، داراي اين كد 15 رقمي مختص به خود است.
در اين كد، اطلاعات مربوط به مدل گوشي، شركت سازنده، كشور سازنده و... وجود داشته و گوشي‌هاي تلفن همراه توسط اين كد در شبكه‌هاي مخابراتي ثبت مي‌شوند.
گمرك ايران از كليه نمايندگان رسمي و ارائه‌كنندگان كالاي تجاري تلفن‌هاي همراه در ايران دعوت به‌عمل مي‌آورد با شركت فعال در اجراي اين طرح و ارائه پيشنهادات و انتقادات سازنده، علاوه بر ساده‌سازي و تسريع در انجام فرآيندهاي رسمي ورود كالا به كشور، موجبات جلوگيري از جعل، تخلف و قاچاق كالا را فراهم کند.
ارزيابي الكترونيكي عملكرد گمركات سراسر كشور
دسترسي به گزارشات و اطلاعات مديريتي ازجمله نيازهاي مديريتي امروزي است. در گذشته دسترسي به اين اطلاعات در گمرك به زمان زيادي نياز داشت و بسيار تخصصي بود و مي‌بايست اطلاعات تك‌تك گمركات تجميع و سپس پردازش اطلاعات انجام شده و گزارشات مديريتي دريافت شود. همچنين دسترسي به اين اطلاعات پيچيده و در اختيار بخش فناوري اطلاعات بود.
ارزيابي عملكرد گمركات سراسر كشوربا روش الكترونيكي پيشنهادي كونيو ميكوريا دبيركل سازمان جهاني گمرك با عنوان پي ام سي(PMC)در نشست تخصصي مديران ستادي و اجرايي گمركات سراسر كشور بررسي و ارزيابي شد.
اين اقدام با بهره‌گيري از سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزي صورت گرفت و دكتر كرباسيان رئيس‌كل گمرك ايران در اين نشست با بهره‌گيري از گزارش‌هاي آنلاين اين سامانه به ارزيابي عملكرد گمركات پرداخت و مشكلات و مسائل مرتبط با رويه‌هاي گمرگي گمركات سراسر كشور را با كمك سامانه‌هاي هوشمند تبيين و درخصوص هر يك از موارد مطرح شده راهكارهايي بيان داشت.
