ایمان حیدری
کارشناس ارشد صنایع
قبل از شروع بحث درباره آلودگی هوای تهران بهتر است نظر یک مرجع صلاحیت دار را در این رابطه به نقل از خبرگزاری فارس مورخ 13/08/1396 در پاسخ به یک سوال بخوانیم."عوامل اصلی آلودگی هوای تهران چیست؟"
این رسانه به نقل از صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر می نویسد "آلاینده های اصلی هوای تهران عبارت است از مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق ، منابع متحرک(خودرو و سوخت ان)عامل اصلی آلاینده های فوق می باشد ، عامل دیگر آلودگی ، منابع ثابت (کارخانه ها و سوخت منازل) است .
این روزها هوای تهران و سایر شهرستان های استان تهران آلوده است ،امروز یازدهمین روزیست که هوای شهرمان ناسالم است .
ذرات معلق ، خطرناکترین آلاینده ها از بین آلاینده های فوق هستند. سازمان بهداشت جهانی (WHO)، این ذرات را خطرناکتر از هر آلاینده ای برای سلامت انسان میداند. عامل اصلی مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوای تهران، مربوط به "ذرات معلق" است.
به علت ابعادی میکرونی این ذرات، سیستم بینی و گلوی انسان، قادر به جلوگیری از ورود آنها به درون بدن نیست. کودکان، بیش از بزرگسالان در مقابل نفوذ این ذرات به درون شش هایشان آسیب پذیر هستند. بیش از 70 درصد "ذرات معلق" در هوای تهران را منابع متحرک (خودروها) تولید میکنند..
از این 70 درصد کمتر از 3 درصد توسط خودروهای سواری تولید بیش از 97 درصد توسط ، کامیونها، اتوبوسها، مینی بوسها و موتورسیکلت ها تولید می شود. بر اساس برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران ، شهرداری موظف است تعداد ٨٤٠٠ دستگاه اتوبوس دیزلی خود را به فیلتر جذب دوده مجهز کند.
تاکنون و پس از گذشت ٤ سال از برنامه فقط در٥٠ دستگاه اتوبوس ،فیلتر دوده نصب شده است! و تعداد ٨٣٥٠ دستگاه اتوبوس باقی مانده ، همچنین اتوبوس ها ،کامیون های بخش خصوصی و دولتی عامل موثری در الودگی هوای تهران است.
"
اما آیا واقعا دلیل اصلی آلودگی هوا همین موارد است. خیر. در سراسر دنیا خودروها در شهرهای بزرگتر و با وسعت بیشتر از تهران نیز روزانه به تردد می پردازند. فارغ از شرایط اقلیمی و جغرافیایی تهران، تمام کشورهای اروپایی و کشورهای پیشرفته شرق آسیا این مشکل را یا حل کرده اند و یا در مسیر حل آن قرار دارند و ما بدون توجه به پروسه ها و کارهایی که صورت داده اند تنها به راه حل های مسکنی همانند ممنوعیت عبور و مرور شهروندان، طرح زوج و فرد از درب منازل و ... بسنده کرده ایم. حال آنکه در همین شرایط بغرنج و با وجود این محدودیت ها باز هم طرح ترافیک فروخته می شود و یکی از مهمترین عوامل آلودگی هوا یعنی ناوگان حمل و نقل عمومی با همان قدرت پیشین به آلوده کردن هوا ادامه می دهند. وضعیت درآمدی و مالی همه این ناوگان به حدی نیست که خودروهای خود را نوسازی کنند و ارگان های مسئول نیز همواره بودجه کافی برای انجام این مهم را ندارند!!!
بگذریم از اینکه چنانچه از خودروهای نو هم استفاده کنند نهایتا 6 ماه اول از عمر خودروشان مانع آلودگی هوا هستند. چرا؟
پاسخ ساده است. تنها درصد کمی از خودروهای تولید شده در ایران دارای کاتالیزور تصفیه کننده گازهای خروجی هستند و همان عده قلیل نیز تنها 6 ماه زمان لازم دارند تا کاتالیزور های شان خراب شود. این عامل برای همه خودروها وارداتی با بازه های زمانی مختلف نیز صدق می کند. قبل از اینکه به نقش خرابی کاتالیزور های گازهای خروجی خودروها در وضعیت هوای تهران و آلودگی ها بپردازیم بهتر است خود کاتالیززو را بشناسیم و نشانه های خرابی کاتالیزور را با هم بررسی کنیم.
کاتالیزور بخشی از سیستم کنترل آلایندگی خودرو است که گازهای خطرناکی نظیر مونوکسید کربن و هیدروکربن های نسوخته را به بخار آب و دی اکسید کربن که نسبتا کم خطرتر است تبدیل می کند.عمر این قطعه معمولا به بیش از ده سال می رسد اما در موارد خرابی آن باید فورا عیب یابی و تعویض شود.در خیلی از کشورها رانندگی بدون کاتالیزور به خاطر ضررهای محیط زیستی آن جرم سنگینی محسوب می شود.
- افزایش ناگهانی مصرف سوخت
- افزایش آلاینده های خودرو
- پایین آمدن راندمان خودرو
- استارت نامناسب خودرو
- روشن شدن چراغ چک خودرو
- بد کار کردن خودرو و لرزش در سرعت های پایین
- حس بویی شبیه تخم مرغ گندیده در داخل کابین
- هنگام خاموش بودن و سرد بودن خودرو، اگر کاتالیزور را با دست تکان دهید و صدای تق تقی شبیه به تکان خوردن سنگریزه از آن شنیده شود، علت آن فروپاشی و تخریب شبکه های داخل کاتالیزور است.
اما دلایل مختلفی برای خرابی کاتالیزور وجود دارد. از جمله این عوامل می توان به گرفتگی کاتالیزور، خرابی واشر سرسیلندر که موجب ورود آب به محفظه احتراق می گردد، ناقص سوختن مخلوط سوخت و هوا در اثر معیوب بودن سیستم جرقه خودرو، گرم شدن بیش از حد موتور، استفاده از مکمل های انژکتور شور و اکتان بوسترها، ضربه شدید و صدمات فیزیکی و در نهایت مهمترین دلیل نوع روغن مورد استفاده است.
بله نوع روغن مورد استفاده یکی از عوامل مهم در خرابی کاتالیزور است. در همه دنیا تعریف درست از روغن مرغوب به روغنی اطلاق می گردد که کم می شود و اصطلاحا خود را فدای موتور خودرو و قطعات آن می کند. پس طبق استاندارد روغن باید کاهش یابد و مسلما حجمی از آن همراه گازهای خروجی وارد کاتالیزور شده و چنانچه روغن مورد استفاده مرغوب نباشد می تواند صدمات جدی به کاتالیزور وارد کند. در حقیقت درون همه روغن ها درصدی از عناصر معدنی مانند گوگرد و فسفر وجود دارد. بسته به درصد این نوع عناصر می توان مرغوبیت روغن ها از منظر آلایندگی را مشخص کرد.
این دو عنصر به دلیل فعال بودن زیاد و در مواجهه با حرارت بالای موتور به فلزات کاتالیزور که بایستی جاذب کربن آلاینده های گازهای خروجی موتور باشند حمله کرده و با آن ها وارد واکنش شیمیایی شده و کاتالیزور را فسفاته و سولفاته می کنند. به همین خاطر به مرور زمان (در بسیاری از موارد بسته به جنس و استاندارد کاتالیزور ها تا زیر 6 ماه) کاتالیزور عملکرد خود را از دست می دهد و دیگر نقشی در تصفیه آلاینده ها نخواهد داشت. برای این منظور در اکثر کشورهای اروپایی استانداردهای سخت گیرانه ی محیط زیستی اتخاذ شده که رانندگان را مجبور به استفاده از روغن های با کیفیت بیشتر می کند. این استاندارد ها به ACEA معروف هستند که متاسفانه همه روغن های تولید داخل بدون آنکه از این استاندارد ها برخوردار باشند از علائم و نشانه هایان بهره می برند. این استانداردها در اثر آزمایش روغن ها و اندازه گیری دقیق میزان سولفور (گوگرد) و فسفوروس (فسفر فعال) و خاکسترهای گوگردی روغن موتور، به آن ها داده می شود و در برخی موارد نیز برندهای گوناگون از ادتیوها و افزودنی های مخصوصی تجت عنوان Low SAPS به عنوان کاهش دهنده میزان خاکسترهای گوگردی، گوگرد و فسفر در روغن استفاده می کنند.
در ایران متاسفانه ضمن عدم برخورداری از روغن های پایه با کیفیت بالا برای تولید روغن های موتوری و صنعتی (به دلیل در اختیار نداشتن تکنولوژی) و همچنین در بسیاری از موارد تقلب ها و ترجیح دادن منافع شخصی تولیدکنندگان به منافع زیست محیطی و عدم نظارت کافی و قدرتمند از طرف استاندارد به این موضوع، تقریبا بیش از 90 درصد روغن های تولید داخل از استانداردهای حداقلی ایران در میزان گوگرد و فسفر برخوردار نیستند.
اگرچه حمایت از تولید داخل یک ضرورت محسوب می گردد و نگارنده نیز به نوبه خود از این امر حمایت می کند اما سلامت جامعه و منافع بلندمدت (چیزی که در میان تصمیم گیران جایی ندارد) ما را ملزم می کند تا این موضوعات را به چالش بکشیم و از مسئولین امر خواهش کنیم تا نسبت به بررسی و ارائه راهکارهای مناسب برای حل آن ها چاره ای بیاندیشند و راه حلی بیابند. در کوتاه مدت جستجوی تکنولوژی های مرتبط، واردکردن دستگاه ها و تجهیزات مدرن به همراه تکنولوژی های خودرویی، نظارت بیشتر بر تولید و رشد برندهای بی نام و نشان در صنعت روغن موتور و جان کلام وارد کردن تکنولوژی های نوین تولید لوازم و مواد مصرفی خودروها همراه با خودروها از مهمترین اولویت های امروز می باشد.
کارشناس ارشد صنایع
قبل از شروع بحث درباره آلودگی هوای تهران بهتر است نظر یک مرجع صلاحیت دار را در این رابطه به نقل از خبرگزاری فارس مورخ 13/08/1396 در پاسخ به یک سوال بخوانیم."عوامل اصلی آلودگی هوای تهران چیست؟"
این رسانه به نقل از صدراعظم نوری، رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر می نویسد "آلاینده های اصلی هوای تهران عبارت است از مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، اکسیدهای گوگرد، ترکیبات آلی فرار و ذرات معلق ، منابع متحرک(خودرو و سوخت ان)عامل اصلی آلاینده های فوق می باشد ، عامل دیگر آلودگی ، منابع ثابت (کارخانه ها و سوخت منازل) است .
این روزها هوای تهران و سایر شهرستان های استان تهران آلوده است ،امروز یازدهمین روزیست که هوای شهرمان ناسالم است .
ذرات معلق ، خطرناکترین آلاینده ها از بین آلاینده های فوق هستند. سازمان بهداشت جهانی (WHO)، این ذرات را خطرناکتر از هر آلاینده ای برای سلامت انسان میداند. عامل اصلی مرگ و میرهای ناشی از آلودگی هوای تهران، مربوط به "ذرات معلق" است.
به علت ابعادی میکرونی این ذرات، سیستم بینی و گلوی انسان، قادر به جلوگیری از ورود آنها به درون بدن نیست. کودکان، بیش از بزرگسالان در مقابل نفوذ این ذرات به درون شش هایشان آسیب پذیر هستند. بیش از 70 درصد "ذرات معلق" در هوای تهران را منابع متحرک (خودروها) تولید میکنند..
از این 70 درصد کمتر از 3 درصد توسط خودروهای سواری تولید بیش از 97 درصد توسط ، کامیونها، اتوبوسها، مینی بوسها و موتورسیکلت ها تولید می شود. بر اساس برنامه پنج ساله دوم شهرداری تهران ، شهرداری موظف است تعداد ٨٤٠٠ دستگاه اتوبوس دیزلی خود را به فیلتر جذب دوده مجهز کند.
تاکنون و پس از گذشت ٤ سال از برنامه فقط در٥٠ دستگاه اتوبوس ،فیلتر دوده نصب شده است! و تعداد ٨٣٥٠ دستگاه اتوبوس باقی مانده ، همچنین اتوبوس ها ،کامیون های بخش خصوصی و دولتی عامل موثری در الودگی هوای تهران است.
"
اما آیا واقعا دلیل اصلی آلودگی هوا همین موارد است. خیر. در سراسر دنیا خودروها در شهرهای بزرگتر و با وسعت بیشتر از تهران نیز روزانه به تردد می پردازند. فارغ از شرایط اقلیمی و جغرافیایی تهران، تمام کشورهای اروپایی و کشورهای پیشرفته شرق آسیا این مشکل را یا حل کرده اند و یا در مسیر حل آن قرار دارند و ما بدون توجه به پروسه ها و کارهایی که صورت داده اند تنها به راه حل های مسکنی همانند ممنوعیت عبور و مرور شهروندان، طرح زوج و فرد از درب منازل و ... بسنده کرده ایم. حال آنکه در همین شرایط بغرنج و با وجود این محدودیت ها باز هم طرح ترافیک فروخته می شود و یکی از مهمترین عوامل آلودگی هوا یعنی ناوگان حمل و نقل عمومی با همان قدرت پیشین به آلوده کردن هوا ادامه می دهند. وضعیت درآمدی و مالی همه این ناوگان به حدی نیست که خودروهای خود را نوسازی کنند و ارگان های مسئول نیز همواره بودجه کافی برای انجام این مهم را ندارند!!!
بگذریم از اینکه چنانچه از خودروهای نو هم استفاده کنند نهایتا 6 ماه اول از عمر خودروشان مانع آلودگی هوا هستند. چرا؟
پاسخ ساده است. تنها درصد کمی از خودروهای تولید شده در ایران دارای کاتالیزور تصفیه کننده گازهای خروجی هستند و همان عده قلیل نیز تنها 6 ماه زمان لازم دارند تا کاتالیزور های شان خراب شود. این عامل برای همه خودروها وارداتی با بازه های زمانی مختلف نیز صدق می کند. قبل از اینکه به نقش خرابی کاتالیزور های گازهای خروجی خودروها در وضعیت هوای تهران و آلودگی ها بپردازیم بهتر است خود کاتالیززو را بشناسیم و نشانه های خرابی کاتالیزور را با هم بررسی کنیم.
کاتالیزور بخشی از سیستم کنترل آلایندگی خودرو است که گازهای خطرناکی نظیر مونوکسید کربن و هیدروکربن های نسوخته را به بخار آب و دی اکسید کربن که نسبتا کم خطرتر است تبدیل می کند.عمر این قطعه معمولا به بیش از ده سال می رسد اما در موارد خرابی آن باید فورا عیب یابی و تعویض شود.در خیلی از کشورها رانندگی بدون کاتالیزور به خاطر ضررهای محیط زیستی آن جرم سنگینی محسوب می شود.
- افزایش ناگهانی مصرف سوخت
- افزایش آلاینده های خودرو
- پایین آمدن راندمان خودرو
- استارت نامناسب خودرو
- روشن شدن چراغ چک خودرو
- بد کار کردن خودرو و لرزش در سرعت های پایین
- حس بویی شبیه تخم مرغ گندیده در داخل کابین
- هنگام خاموش بودن و سرد بودن خودرو، اگر کاتالیزور را با دست تکان دهید و صدای تق تقی شبیه به تکان خوردن سنگریزه از آن شنیده شود، علت آن فروپاشی و تخریب شبکه های داخل کاتالیزور است.
اما دلایل مختلفی برای خرابی کاتالیزور وجود دارد. از جمله این عوامل می توان به گرفتگی کاتالیزور، خرابی واشر سرسیلندر که موجب ورود آب به محفظه احتراق می گردد، ناقص سوختن مخلوط سوخت و هوا در اثر معیوب بودن سیستم جرقه خودرو، گرم شدن بیش از حد موتور، استفاده از مکمل های انژکتور شور و اکتان بوسترها، ضربه شدید و صدمات فیزیکی و در نهایت مهمترین دلیل نوع روغن مورد استفاده است.
بله نوع روغن مورد استفاده یکی از عوامل مهم در خرابی کاتالیزور است. در همه دنیا تعریف درست از روغن مرغوب به روغنی اطلاق می گردد که کم می شود و اصطلاحا خود را فدای موتور خودرو و قطعات آن می کند. پس طبق استاندارد روغن باید کاهش یابد و مسلما حجمی از آن همراه گازهای خروجی وارد کاتالیزور شده و چنانچه روغن مورد استفاده مرغوب نباشد می تواند صدمات جدی به کاتالیزور وارد کند. در حقیقت درون همه روغن ها درصدی از عناصر معدنی مانند گوگرد و فسفر وجود دارد. بسته به درصد این نوع عناصر می توان مرغوبیت روغن ها از منظر آلایندگی را مشخص کرد.
این دو عنصر به دلیل فعال بودن زیاد و در مواجهه با حرارت بالای موتور به فلزات کاتالیزور که بایستی جاذب کربن آلاینده های گازهای خروجی موتور باشند حمله کرده و با آن ها وارد واکنش شیمیایی شده و کاتالیزور را فسفاته و سولفاته می کنند. به همین خاطر به مرور زمان (در بسیاری از موارد بسته به جنس و استاندارد کاتالیزور ها تا زیر 6 ماه) کاتالیزور عملکرد خود را از دست می دهد و دیگر نقشی در تصفیه آلاینده ها نخواهد داشت. برای این منظور در اکثر کشورهای اروپایی استانداردهای سخت گیرانه ی محیط زیستی اتخاذ شده که رانندگان را مجبور به استفاده از روغن های با کیفیت بیشتر می کند. این استاندارد ها به ACEA معروف هستند که متاسفانه همه روغن های تولید داخل بدون آنکه از این استاندارد ها برخوردار باشند از علائم و نشانه هایان بهره می برند. این استانداردها در اثر آزمایش روغن ها و اندازه گیری دقیق میزان سولفور (گوگرد) و فسفوروس (فسفر فعال) و خاکسترهای گوگردی روغن موتور، به آن ها داده می شود و در برخی موارد نیز برندهای گوناگون از ادتیوها و افزودنی های مخصوصی تجت عنوان Low SAPS به عنوان کاهش دهنده میزان خاکسترهای گوگردی، گوگرد و فسفر در روغن استفاده می کنند.
در ایران متاسفانه ضمن عدم برخورداری از روغن های پایه با کیفیت بالا برای تولید روغن های موتوری و صنعتی (به دلیل در اختیار نداشتن تکنولوژی) و همچنین در بسیاری از موارد تقلب ها و ترجیح دادن منافع شخصی تولیدکنندگان به منافع زیست محیطی و عدم نظارت کافی و قدرتمند از طرف استاندارد به این موضوع، تقریبا بیش از 90 درصد روغن های تولید داخل از استانداردهای حداقلی ایران در میزان گوگرد و فسفر برخوردار نیستند.
اگرچه حمایت از تولید داخل یک ضرورت محسوب می گردد و نگارنده نیز به نوبه خود از این امر حمایت می کند اما سلامت جامعه و منافع بلندمدت (چیزی که در میان تصمیم گیران جایی ندارد) ما را ملزم می کند تا این موضوعات را به چالش بکشیم و از مسئولین امر خواهش کنیم تا نسبت به بررسی و ارائه راهکارهای مناسب برای حل آن ها چاره ای بیاندیشند و راه حلی بیابند. در کوتاه مدت جستجوی تکنولوژی های مرتبط، واردکردن دستگاه ها و تجهیزات مدرن به همراه تکنولوژی های خودرویی، نظارت بیشتر بر تولید و رشد برندهای بی نام و نشان در صنعت روغن موتور و جان کلام وارد کردن تکنولوژی های نوین تولید لوازم و مواد مصرفی خودروها همراه با خودروها از مهمترین اولویت های امروز می باشد.
آخرین اخبار