صدرا محقق
بحث‌ها و اختلاف‌نظرها پیرامون سد شفارود گیلان همچنان ادامه دارد؛ سدی که فعالان و کارشناسان حوزه محیط زیست آن را عامل تخریب صدها هکتار از جنگل‌های هیرکانی می‌دانند و وزارت نیرو آن را حلال مشکل آب منطقه. اوایل تابستان امسال بود که ٧٠ انجمن محیط زیستی و تشکل دوستدار محیط زیست در اعتراض به ادامه ساخت سد شفارود بیانیه‌ای صادر کردند. در این بیانیه آمده بود: «بلندترین سد غلتکی- بتنیِ ایران در حالی در پرباران‌ترین استان کشور در حال ساخت است که صدها هکتار از بهترین جنگل‌های باستانی هیرکانی را هدف قرار داده است؛ جنگل‌های بسیار با ارزشی که از هیچ راهی نمی‌توان آنها را احیا کرد». در پاسخ، شرکت آب منطقه‌ای گیلان ادعا می‌کند برای اجرای تعهدات مورد اشاره در تفاهم‌نامه زیست‌محیطی سد شفارود این اقدامات را در دستور کار قرار داده است: ارتفاع سد از ۱۵۹ متر به ۱۳۷متر کاهش یافته. حقابه زیست‌محیطی به میزان ۴۸ میلیون مترمکعب در سال پیش‌بینی شده است. در ازای قطع درختان واقع در مخزن سد شفارود مطالعات طرح تلفیقی جنگل‌کاری سد شفارود انجام پذیرفته است.
بااین‌حال همین روز گذشته معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در رابطه با این سد به ایسنا چنین گفت: «درباره سد شفارود هنوز هیچ تصمیمی گرفته نشده و پاسخ قطعی از سوی سازمان به آن داده نشده است». اشاره ابتکار به نداشتن تأییدیه و ارزیابی زیست‌محیطی برای ساخت این سد است.
بااین‌حال مراجعه به وب‌سایت آب منطقه‌ای گیلان و درگاه سد شفارود حکایت از ادامه این پروژه دارد. جایی که عکس هوایی محل ساخت آن هم منتشر شده؛ همین عکس از پاک‌تراشی و قطع‌کردن چندین هکتار درخت برای ساخت سد حکایت می‌کند. لکه وسیع زردرنگی که در میان وسعت بزرگ سبزرنگ جنگلی، تخریب گسترده‌ای را نشان می‌دهد. این تازه ابتدای کار است، در صورت ساخت و آبگیری آن، وسعتی چندین برابر این به زیر آب می‌رود و صدها هزار اصله درخت برای همیشه از بین خواهند رفت. سد مخزنی شفارود در غرب گیلان منطقه پونل رضوانشهر روی رودخانه شفارود و در فاصله ٢,۵ کیلومتری شهرستان رضوانشهر و ۶۵ کیلومتری شهر رشت در حال احداث است.
در این وب‌سایت مشخصات سد شفارود این‌طور تعریف شده است: «با تلاش وزارت نیرو، مقامات استان و شرکت سهامی آب منطقه‌ای گیلان، عملیات اجرائی ساخت بدنه سد مخزنی شفارود با استفاده از تسهیلات بین‌المللی فاینانس خارجی از نیمه دوم سال ١٣٩٢ آغاز شده است، با اجرای طرح مذکور که از آرزوهای دیرینه مردم و کشاورزان شالیکار غرب گیلان می‌باشد، شرایط لازم جهت تأمین آب مطمئن برای بخش‌های کشاورزی، شرب، صنعت و محیط زیست فراهم می‌گردد». در این وب‌سایت پیشرفت فیزیکی طرح تا پایان دی‌ماه ١٣٩٣ را ١٧ درصد اعلام کرده‌اند.
طبق اطلاعات همین وب‌سایت، ٨٣,۴ درصد آب مخزن سد شفارود قرار است برای کشاورزی صرف شود، ١٠.٢ درصد آن نیز سهم بخش صنعت است و فقط ۶.۴ درصد آن برای آب شرب در نظر گرفته شده است. این آمار در شرایطی اعلام می‌شود که شهر رشت به شهر باران معروف است و استان گیلان براساس آمارهای سازمان هواشناسی همیشه پربارش‌ترین استان کشور اعلام می‌شود. دشت‌های وسیع و بی‌پایان شالیزاری و برنج‌کاری هم نشانه همین پربارشی است، در چنین شرایطی چه نیازی به ساخت این سد است؟
امیر عبدوس، مدیرکل سابق محیط زیست استان گیلان، در سال‌های ٨٩ تا ٩٢ که پیش از آن مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها در معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست نیز بود در پاسخ به همین سؤال، در گفت‌وگو با «شرق» این‌طور می‌گوید: «براساس گزارش ارزیابی زیست‌محیطی، وسعت تخریب جنگل برای این سد چیزی بیشتر از ٣٠٠ هکتار تخمین زده می‌شد، این در حالی است که این منطقه پرباران‌ترین خطه کشور است، از طرفی با نگاهی به پایین‌دست این سد، این سؤال پیش می‌آید که امروزه که در دنیا نهضت تخریب سد‌ها جای نهضت ساخت سد را گرفته است چرا باید چنین سدی در کشور ما ساخته شود؟ چنین سدی با چنین هزینه و تخریب زیست‌محیطی بالایی باید حداقل در پایین‌دستش یک دشت خشک و بی‌آب و تشنه باشد، درحالی‌که در پایین‌دست این سد دشتی را داریم بسیار پرباران با سطح آب‌های زیرزمینی بالا که بیشتر مناطق آن هم زیر کشت رفته است و مصرف آب آن به‌دلیل کشاورزی و شیوه آبیاری بسیار سنتی که با صد سال پیش فرقی نمی‌کند هم بسیار بالاست».
عبدوس همچنین می‌افزاید: «علاوه بر این، وسعت اراضی پایین‌دست آن نیز، غیرضروری‌بودن ساخت این سد را اثبات می‌کند، چراکه به فاصله کمی در پایین‌دست این سد به دریا می‌رسیم، در چنین شرایطی چرا باید جنگل‌های کشور را قطع کنیم و از بین ببریم؟»
علاوه بر او، اسماعیل کهرم، مشاور سازمان حفاظت محیط زیست نیز در در ارتباط با صدور مجوز برای احداث سد شفارود در گیلان به ایلنا چنین گفت: «سدسازی در قلب جنگل‌های هیرکانی شوخی نیست و علاوه بر سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع نیز با انجام آن مخالف بود، زیرا سدسازی همواره باعث ازبین‌رفتن تعداد زیادی درخت می‌شود. برای نمونه برای ساخت سد کرخه در هر دره ۱۱ هزار اصله درخت از بین رفت و زمانی که ما گفتیم این درختان را از بین نبرید و آنها را انتقال دهید، به ما گفتند؛ هزینه این کار برای هر درخت چهار میلیون تومان است و این امر امکان‌پذیر نیست». کهرم با بیان اینکه وزیر نیرو در زمان انتصابش، گفته بود: «زمان سدسازی در ایران سپری شده است»، گفت: با تمام این حرف‌ها سد شفارود مجوز ساخت گرفته است. دریاچه پشت این سد سبب ازبین‌رفتن درختان هیرکانی می‌شود، علاوه بر آن حتما باید جاده و مسیر دسترسی به سد را هم احداث کنند که خود ماجرای دیگری است. این جنگل متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی است. این درختان را هیچ‌کس نکاشته، بلکه طبیعت آنها را در دل خودش پرورانده است و ما اکنون تیشه به ریشه آنها می‌زنیم». کهرم در ادامه نیز گفت: «آیا این همه سدی که در کشور ساخته شده، توانسته مشکل کم‌آبی کشور ما را حل کند؟ یا آنکه موجب بی‌آبی مملکت شده است؟ سد سیوند، تالاب کمجان را از بین برد و طشک، نیریز و بختگان را با وسعت ۴۰۰ هزار هکتار خشک کرد».
منبع: روزنامه شرق
بااین‌حال همین روز گذشته معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در رابطه با این سد به ایسنا چنین گفت: «درباره سد شفارود هنوز هیچ تصمیمی گرفته نشده و پاسخ قطعی از سوی سازمان به آن داده نشده است». اشاره ابتکار به نداشتن تأییدیه و ارزیابی زیست‌محیطی برای ساخت این سد است.
بااین‌حال مراجعه به وب‌سایت آب منطقه‌ای گیلان و درگاه سد شفارود حکایت از ادامه این پروژه دارد. جایی که عکس هوایی محل ساخت آن هم منتشر شده؛ همین عکس از پاک‌تراشی و قطع‌کردن چندین هکتار درخت برای ساخت سد حکایت می‌کند. لکه وسیع زردرنگی که در میان وسعت بزرگ سبزرنگ جنگلی، تخریب گسترده‌ای را نشان می‌دهد. این تازه ابتدای کار است، در صورت ساخت و آبگیری آن، وسعتی چندین برابر این به زیر آب می‌رود و صدها هزار اصله درخت برای همیشه از بین خواهند رفت. سد مخزنی شفارود در غرب گیلان منطقه پونل رضوانشهر روی رودخانه شفارود و در فاصله ٢,۵ کیلومتری شهرستان رضوانشهر و ۶۵ کیلومتری شهر رشت در حال احداث است.
در این وب‌سایت مشخصات سد شفارود این‌طور تعریف شده است: «با تلاش وزارت نیرو، مقامات استان و شرکت سهامی آب منطقه‌ای گیلان، عملیات اجرائی ساخت بدنه سد مخزنی شفارود با استفاده از تسهیلات بین‌المللی فاینانس خارجی از نیمه دوم سال ١٣٩٢ آغاز شده است، با اجرای طرح مذکور که از آرزوهای دیرینه مردم و کشاورزان شالیکار غرب گیلان می‌باشد، شرایط لازم جهت تأمین آب مطمئن برای بخش‌های کشاورزی، شرب، صنعت و محیط زیست فراهم می‌گردد». در این وب‌سایت پیشرفت فیزیکی طرح تا پایان دی‌ماه ١٣٩٣ را ١٧ درصد اعلام کرده‌اند.
طبق اطلاعات همین وب‌سایت، ٨٣,۴ درصد آب مخزن سد شفارود قرار است برای کشاورزی صرف شود، ١٠.٢ درصد آن نیز سهم بخش صنعت است و فقط ۶.۴ درصد آن برای آب شرب در نظر گرفته شده است. این آمار در شرایطی اعلام می‌شود که شهر رشت به شهر باران معروف است و استان گیلان براساس آمارهای سازمان هواشناسی همیشه پربارش‌ترین استان کشور اعلام می‌شود. دشت‌های وسیع و بی‌پایان شالیزاری و برنج‌کاری هم نشانه همین پربارشی است، در چنین شرایطی چه نیازی به ساخت این سد است؟
امیر عبدوس، مدیرکل سابق محیط زیست استان گیلان، در سال‌های ٨٩ تا ٩٢ که پیش از آن مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها در معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست نیز بود در پاسخ به همین سؤال، در گفت‌وگو با «شرق» این‌طور می‌گوید: «براساس گزارش ارزیابی زیست‌محیطی، وسعت تخریب جنگل برای این سد چیزی بیشتر از ٣٠٠ هکتار تخمین زده می‌شد، این در حالی است که این منطقه پرباران‌ترین خطه کشور است، از طرفی با نگاهی به پایین‌دست این سد، این سؤال پیش می‌آید که امروزه که در دنیا نهضت تخریب سد‌ها جای نهضت ساخت سد را گرفته است چرا باید چنین سدی در کشور ما ساخته شود؟ چنین سدی با چنین هزینه و تخریب زیست‌محیطی بالایی باید حداقل در پایین‌دستش یک دشت خشک و بی‌آب و تشنه باشد، درحالی‌که در پایین‌دست این سد دشتی را داریم بسیار پرباران با سطح آب‌های زیرزمینی بالا که بیشتر مناطق آن هم زیر کشت رفته است و مصرف آب آن به‌دلیل کشاورزی و شیوه آبیاری بسیار سنتی که با صد سال پیش فرقی نمی‌کند هم بسیار بالاست».
عبدوس همچنین می‌افزاید: «علاوه بر این، وسعت اراضی پایین‌دست آن نیز، غیرضروری‌بودن ساخت این سد را اثبات می‌کند، چراکه به فاصله کمی در پایین‌دست این سد به دریا می‌رسیم، در چنین شرایطی چرا باید جنگل‌های کشور را قطع کنیم و از بین ببریم؟»
علاوه بر او، اسماعیل کهرم، مشاور سازمان حفاظت محیط زیست نیز در در ارتباط با صدور مجوز برای احداث سد شفارود در گیلان به ایلنا چنین گفت: «سدسازی در قلب جنگل‌های هیرکانی شوخی نیست و علاوه بر سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع نیز با انجام آن مخالف بود، زیرا سدسازی همواره باعث ازبین‌رفتن تعداد زیادی درخت می‌شود. برای نمونه برای ساخت سد کرخه در هر دره ۱۱ هزار اصله درخت از بین رفت و زمانی که ما گفتیم این درختان را از بین نبرید و آنها را انتقال دهید، به ما گفتند؛ هزینه این کار برای هر درخت چهار میلیون تومان است و این امر امکان‌پذیر نیست». کهرم با بیان اینکه وزیر نیرو در زمان انتصابش، گفته بود: «زمان سدسازی در ایران سپری شده است»، گفت: با تمام این حرف‌ها سد شفارود مجوز ساخت گرفته است. دریاچه پشت این سد سبب ازبین‌رفتن درختان هیرکانی می‌شود، علاوه بر آن حتما باید جاده و مسیر دسترسی به سد را هم احداث کنند که خود ماجرای دیگری است. این جنگل متعلق به دوران سوم زمین‌شناسی است. این درختان را هیچ‌کس نکاشته، بلکه طبیعت آنها را در دل خودش پرورانده است و ما اکنون تیشه به ریشه آنها می‌زنیم». کهرم در ادامه نیز گفت: «آیا این همه سدی که در کشور ساخته شده، توانسته مشکل کم‌آبی کشور ما را حل کند؟ یا آنکه موجب بی‌آبی مملکت شده است؟ سد سیوند، تالاب کمجان را از بین برد و طشک، نیریز و بختگان را با وسعت ۴۰۰ هزار هکتار خشک کرد».
منبع: روزنامه شرق
