چیق؛ حصاری از رنگ و نقش

همانطور که می دانیم ایل بزرگ کلهُر از جمله ایل های بزرگ کشور است و از نظر قدمت به قرن یازدهم شاید هم کمی بیشتر بر می گردد.
بنابراین گزافه نگفته ایم که صنایع دستی تولید شده در این ایل یکی از غنی ترین صنایع دستی ایران است. و بدیهی است که نقوش، بافت، رنگ، شکل و محتوای صنایع دستی عشایر ایل کلهر طبیعتا باید بیانگر حالات و روحیات، فرهنگ و تمدن آنها باشد. پس می توان گفت که صنایع دستی ایشان بیانگر عمق و ژرفای احساسات درونی آنهاست و می توان با رمزگشایی آن تاریخ و روح شان را شناخت. اما چه باعث شده که این مقدمه را برای هنر چیق بافی بگوییم مشخص است. چرا که قبل از شناخت هنر باید اطلاعاتی هر چند ناچیز درباره صانعش داشته باشیم. ذهن انسان کاوشگر همیشه به دنبال درک رموز تصاویر بوده است.
چیق یا چیت؟
یکی از صنایع دستی که باعث حیرت بسیاری از افراد خردمند شده هنر چیق بافی است. چیق بافی هنر زنان عشایر است که از آن به عنوان حصار و دیوار و البته تقسیم بندی فضاهای مورد نیاز انجام می دهند. هرچند که می شود از آن به عنوان زیرانداز استفاده نمود. گفته می شود از آن جا که عشایر همواره چادرنشین بوده اند و چیق ، دیواره آن ها محسوب می گردد ، بنابراین می توان تاریخ آن  را با تاریخ چادر نشینی و به تعبیری قدمت زنان عشایر محاسبه نمود .مسکن عشایر «آلاچیق» نام دارد . به قسمت فوقانی ( سقف ) آلا می گویند که از موی بز بافته شده و به آن سیاه چادر می گویند و دیواره آن را چیق می نامند . در اصطلاح محلی و شاید هم برای راحت تر ادا کردن کلمه بعد آن چیت نیز می گویند.
نوع دوم آلاچیق است که دورتادور چادرسیاه می‌کشند تا مانع ورود سرما و گرد و خاک به داخل چادر شود.این نوع چیق، از نی و ترکه‌های باریک تهیه می‌شود و ساختن آن کار عده کمی ازعشایر است که در این بافت مهارت دارند.
در لغت نامه دهخدا چیق را با گویش مازنی آب کش برنج یا صافی و با دیکته چیغ پرده مانندی که از نی و چوب های نازک سازند و از پیش در خانه آویزند گویند. یکی از فعالیت های اصلی عشایر تولید صنایع دستی برای زندگی بوده است. بافت سیاه چادر، چیق بافی، گلیم و قالی و ... از جمله صنایع دستی بسیار ارزشمند عشایر می باشد. چیق را برخی بافته سنتی و برخی دیگر صنایع دستی برخی هنرهای کاربردی و حتی دست بافته تجسمی می دانند.


چیق، حاصل ذوق زن عشایر
چیق را می توان یکی از مهمترین و با ارزش ترین صنایع دستی عشایر دانست که به جز کاربرد بسیار مهمش در زندگی عشایری بسیارزیبا می باشد که البته به خاطر دستان توانمند و هنرمند زنان عشایر به وسیله نقوش و رنگ پردازی اش است. این بافت نئین همانند حصاری اطراف سیاه چادر یا (حصار گوسفندان) و البته هر مکانی که تمایل داشته باشند به نوعی آن فضا را تقسیم بندی کنند استفاده می کنند. چیق را برای حفاظت از بره های کوچک در فصل سرما نیز استفاده می کنند و در قسمت گوشه یا پشت چادر برپا داشته و کف آن را با خس و خاشاک می‌پوشانند تا بره‌ها و بزغاله‌ها از بیماری در امان باشند.
مواد اصلی بیشتر این صنایع دستی از موی بز، پشم گوسفند (در برخی موارد شتر) است. البته الیاف گیاهی نیز در برخی موارد استفاده می شود نظیر پنبه که در بسیاری از صنایع دستی ایران نقش بازی می کند. همانطور که مشخص است صنایع دستی از فرآورده های دامی و کشاورزی نشات گرفته است. برای ساختن چیق از نی (الیاف گیاهی که از اطراف رودخانه ها فراهم می آورند )و موی بز (گاهی اوقات از پشم و در پاره ای از مواقع کامواهای رنگی) استفاده می کنند. ابزارهای مورد استفاده هر چند ساده و ابتدایی است برای مثال داس، کارد، سوهان، درفش، قیچی و سوزن... اما اصلی ترین عنصری که باعث می شود این «هنر-صنعت» پدید آید مهارت و ذوق و سلیقه بافندگانش است.
پهنای چیق قریب به یک و نیم متربوده که توسط نخ های رنگی نقوشی بر آن زده می شود که منطبق با طرح های ذهنی یا ترسیمی است. این طرح ها بیشتر اصیل و سنتی هستند. نقش آنها شامل آهو، بز، گوزن، انواع گیاهان و گلهاست. و صد البته که ماهیت بافت آن نقوش  هندسی است و تصاویر نیز ترکیبی از اشکال هندسی است. برای ساخت چیق ابتدا نخ را آماده می کنند. مثلا در مورد استفاده از نخ های پشمی ابتدا باید کارهای مقدماتی مثل چیدن پشم، ریسندگی و رنگرزی آن را انجام دهند. در مرحله بعد نی ها را جمع آوری کرده و می ترکانند به قسمت های مختلفی (بسته به قطر نی که به چند قسمت تقسیم شود به طوری که پهنای نی تقریبا باید یک سانتی متر باشد) تقسیم می کنند. سپس نی ها را بر اساس نقش (ذهنی یا ترسیمی) انتخاب کرده به وسیله نخ های رنگی رشته شده از ابتدا تا انتها می چینند.گام بعدی بافت نخ های پیچیده شده در کنار هم است و در انتهای کار کناره های چیق را با نخ به اندازه تقریبی 5 سانتی متر می بافند و با این کار کناره های کار را از آسیب در امان نگه می دارند.



سایه سار چیق
شاید به ذهن شما خطور کند که چرا چیق به عنوان یک هنر دستی بسیار زیبا مورد توجه قرار دارد؟در پاسخ باید گفت که زیبایی تنها خصوصیات این صنعت دست نیست چرا که ویژگی های بسیاری دارد. چیق هم زیباست و هم کاربردی. به طور مثال از ورود گرما، سرما، خاک و باد ... و حتی موجودات گزنده و موذی جلوگیری می کند. چرا که چیق همانند یک دیوار دو جداره رفتار می کند. در نظر بگیرید هوا سرد است و باران باریده پس هوا مرطوب است و نی ها حجیم می شوند پس به صورت یک عایق دربرابر سرما و باران عمل می کنند. حتی موی بز به دلیل چرب بودنش باران را از خود عبور نمی دهد بلکه به پایین هدایت می کند. اما در گرما چطور؟
در این صورت حجم نی کم می شود. فاصله های باریکی بین نی ها پدید می آید که به راحتی باد را از خود عبور داده و به داخل سیاه چادر هدایت می کند. ضمن اینکه وظیفه سایبانی خود را به درستی انجام می دهد. جالب است که بدانید یکی از جهیزیه دختران عشایر چیق است. دختران با طرح هایی که در ذهنشان دارند (یا بر کاغذ ترسیم می کنند) و البته رنگ های متنوع و شاد چیق هایشان را می بافند. این طور است که اولین خانه عروس و داماد توسط هر دو ساخته می شود. چیق ها انواع مختلفی دارند و به دسته های مختلف می توان تقسیمشان کرد. چرا که هم ابعاد، هم بافت، نوع مواد مصرفی و حتی کاربری آنها با هم فرق دارد.