در جلسه شورای امنیت چه گذشت؟

ابوالفضل خدائی: شاید شکستمفتضحانه آمریکا در قبال ایران با توجه به طومار ناکامی های این کشور در طول زمامداری دونالد ترامپ چیز عجیبی نباشد. به خصوص که یکی از چهره های ضدایرانی تیم او یعنی برایان هوک قبل از ارائه پیش نویس قطعنامه تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران به شورای امنیت استعفا کرد که نشان از سردرگمی واشنگتن در تصمیم گیری و عدم وجود یک دکترین کارآمد و مناسب در سیاست خارجی بر پایه قوانین و مقررات بین المللی است. ترامپ که در هجدهم اردیبهشت ۱۳۹۷ به طور یکجانبه به مشارکت آمریکا در برجام خاتمه داد، سیاست موسوم به فشار حداکثری را بر مردم ایران تحمیل کرد تا به زعم خود بتواند درباره نقایص توافقی که همواره آن را فاجعه بار نامیده است، با ایران به توافقی جدید دست یابد.

به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ که متعاقب برجام به تصویب شورای امنیت رسید، ممنوعیت تسلیحاتی ایران پس از ۱۳ سال در ۲۷ مهرماه امسال به پایان می‌رسد. از این رو، آمریکایی‌ها ابتدا قطعنامه بسیار سختگیرانه‌ای متشکل از ۱۵ بند مقدماتی و ۳۵ بند عملیاتی ارائه دادند.

با مشخص شدن مخالفت جدی کشورها با این قطعنامه که به نوعی اعلام جنگ با ایران محسوب می‌شد، آمریکایی‌ها روز سه‌شنبه قطعنامه خود را اصلاح کردند و به ۲ بند مقدماتی و ۲ بند عملیاتی محدود ساختند.

با این حال اکثریت قریب به اتفاق اعضای شورای امنیت با این مساله مخالف بودند چرا که این کار به معنای شلیک تیر آخر به برجام می‌دانند.  از این رو در رای‌گیری به قطعنامه پیشنهادی آمریکا که از ساعت ۵.۳۰ عصر پنج‌شنبه به مدت ۲۴ ساعت آغاز شد، روسیه و چین به صراحت با آن مخالفت کردند، اروپایی‌ها و غیرمتعهدها هم به آن رای ممتنع دادند و به این ترتیب، آمریکا طعم تلخ شکست دیپلماتیک در برابر ایران را بار دیگر چشید.رای گیری انجام شده با  ۱۱ رای ممتنع، ۲ موافق(آمریکا و جمهوری دومنیکن)و ۲ مخالف شکست خورد.

مایک پمپئو وزیر امور خارجه آمریکا که تا پیش از این شکست ادعاهای زیادی را مطرح کرده بود و می پنداشت که پیش نویس قطعنامه آمریکا با استقبال عمومی مواجه خواهد شد و باور داشت تجارت تسلیحاتی ایران "جنون محض" است در پی اعلام آرا بیانیه ای صادر کرد و خشم خود را با ادعاهای نخ نما شده تکراری ابراز کرد و گفت شورای امنیت در مجازات ایران شکست خورد. وی همچنین گفت که آمریکا به کار خود برای تصحیح این اشتباه ادامه خواهد داد.

کلی کرافت نماینده آمریکا در سازمان ملل نیز در بیانیه‌ای با تلقی شکست قطعنامه این کشور به عنوان از کار افتادگی و منفعل بودن شورای امنیت مدعی شد آمریکا حق دارد از مکانیسم بازگردانی تحریم‌ها علیه ایران استفاده کند. وی ادعا کرد شکست امروز شورای امنیت نه کمکی به صلح و نه کمکی به امنیت خواهد کرد. بلکه موجب شدت بیشتری درگیری و ایجاد ناامنی خواهد شد.

حمایت قاطع چین و روسیه از ایران

نمایندگی روسیه در سازمان ملل متحده در بیانیه‌ای اقدام آمریکا را نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت توصیف کرد و گفت که به آن رأی مخالف داده است. نماینده روسیه اظهار داشت رویه تأیید مورد به موردِ انتقال سلاح به داخل ایران یا خارج از این کشور در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت نه ارتباطی به حق ایران برای توسعه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای داشته و نه مشروط به هیچ شرط دیگری بوده است وی همچنین تاکید کرد که این رویه از آغاز موقت بوده و دقیقاً برای یک دوره ۵ ساله معرفی شده و هرگز قرار نبوده تمدید شود.

در آن سو نماینده چین نیز در بیانیه ای ضمن تأکید بر پایبندی به برجام به آمریکا یادآوری کرده که زورگویی شکست خواهد خورد. وی رد پیش نویس قطعنامه آمریکا علیه ایران را بیانگر عدم حمایت از یکجانبه گرایی دانست و گفت: اکثریت قاطع اعضای شورای امنیت بر این باورند که باید از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ دفاع کرده و آنها را اجرا کرد. آمریکا که دیگر جزو طرف‌های مشارکت‌کننده در برجام نیست از هیچ حقی برای درخواست از شورای امنیت جهت فعال کردن مکانیسم ماشه برخوردار. اگر آمریکا بر این اصرار بورزد، تلاشش محکوم به شکست است.

نظر متحدان آمریکا چه بود؟

سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان اگر چه ادعاهای تکراری خود در خصوص حضور منطقه ای ایران را مطرح و تهران را به انجام فعالیت های بی ثبات کننده متهم کردند اما این امر مانع از گفتن حقایق اصلی نشد. نماینده انگلیس طی اظهاراتی از پایان تحریم تسلیحاتی ایران ابراز نگرانی کرد اما در ادامه گفت: پادشاهی متحده انگلیس به این قطعنامه رأی ممتنع داد زیرا مشخص بود که از حمایت شورا برخوردار نیست و مبنایی برای رسیدن به اجماع فراهم نمی‌آورد. با وجود این، ما آماده همکاری با اعضای شورا و طرف‌ها برجام جهت یافتن راهی رو به جلو هستیم که بتواند حمایت شورا را جلب کند. این نماینده افزود: پادشاهی متحده انگلیس سرسختانه به برجام و تلاش برای جلوگیری از ساخت سلاح هسته‌ای توسط ایران متعهد است. ما با همکارانمان در فرانسه و آلمان، متعهدیم به اینکه در راستای تمایلمان برای بازگرداندن ایران به پایبندی برجام مذاکراتمان در چارچوب "مکانیسم حل و فصل اختلافات برجام" را پیش ببریم.ما با تلاش برای بازگشت خودکار تحریم‌ها (از طریق مکانیسم ماشه) که با تلاش‌های فعلی‌مان برای حفظ برجام ناسازگار است مخالفیم.

مواضع دو کشور دیگر یعنی آلمان و فرانسه نیز شبیه به انگلیس بود؛ نماینده فرانسه قطعنامه پیشنهادی آمریکا را فاقد محتوی پاسخ مناسب به چالش‌های ناشی از انقضای تحریم های تسلیحاتی ایران دانست و آن را فاقد مبانی لازم برای رسیدن به اجماع بر سر آن تلقی کرد و گفت این قطعنامه قادر به پیشبرد امنیت و ثبات در منطقه نیز نخواهد بود.

نماینده آلمان نیز گفت: مشخص بود که این پیش‌نویس قادر به جلب حمایت شورای امنیت نخواهد بود. ما معتقدیم که برای یافتن راهی که مورد قبول اعضای شورای امنیت باشد و بتواند پاسخ‌های مناسبی برای مقابله با چالش‌های ناشی از انقضای این تحریم‌ها فراهم آورد به زمان و رایزنی‌های بیشتری نیاز است.

واکنش مقام‌های ایران

حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در واکنشی به ناکامی آمریکا در شورای امنیت گفت: در روز مباهله ایران در شورای امنیت پیروزی بزرگی را به دست آورد و برای اولین بار آمریکایی‌ها در شورای امنیت قطعنامه‌ای را ارایه می‌دهند و تنها یک کشور کوچک جزیره‌ای به آن رأی می‌دهد که این نشان از انزوای آمریکا در این عرصه است.

 روحانی با بیان اینکه عدم موفقیت آمریکا نشان از قدرت برجام نیمه جان است که روبروی آمریکا ایستاد و آن را شکست داد، افزود: علت اینکه این قطعنامه 11 رأی ممتنع و 2 رأی مخالف داشت به خاطر این بود که همه معتقدند حفظ برجام برای امنیت جهان ضرورت دارد و آمریکا در این عرصه با خفت شکست خورد و امسال روز مباهله در تاریخ ایران در مبارزه با استکبار جهانی یک روز تاریخی ثبت شد.

رئیس جمهور با بیان اینکه آمریکایی‌ها برای پوشش خفت و افتضاح خود اعلام کردند که 4 کشتی ایرانی را توقیف کردند، گفت: این خبر هم مشخص شد که دروغ است و آنها برای اینکه خفت خود را پوشش دهند دست به این اقدام زده‌اند.

نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد در واکنش به قطعنامه پیشنهادی آمریکا در تمدید ممنوعیت تسلیحاتی ایران، نسبت به بازگشت یکجانبه‌گرایی مبتنی بر قدرت هشدار داد و گفت: جامعه بین‌المللی نباید اجازه دهد که سیاست «زانو بر گردن» دیگران بیش از این تحمل شود. وی افزود: تحمیل هرگونه تحریم یا محدودیت از سوی شورای امنیت بر ایران با پاسخ سخت ایران مواجه خواهد شد و در این خصوص گزینه‌های ما محدود نیست و آمریکا و هر موجودیت دیگری که احتمالاً به آن کمک کند یا به رفتار غیرقانونی آن تن در دهد، مسئولیت کامل اقدامات خود را بر عهده خواهد داشت.

وی در گفتگویی همچنین رد قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید تسلیحاتی ایران را انزوای آمریکا در عرصه بین‌الملل دانست و گفت این رای نشان‌دهنده بی‌پایه و اساس بودن ادعای واشنگتن درباره مکانیسم ماشه هم تلقی می‌شود. مجید تخت روانچی گفت: صحبت‌هایی که مقامات امریکایی درباره اسنپ بک(بازگرداندن تحریم‌ها) کردند کاملا بی‌پایه است و از دید حقوق بین‌الملل بسیار روشن است.

سیدعباس موسوی سخنگوی وزارت خارجه نیز در واکنش به شکست آمریکا در توئیتی نوشت: در تاریخ ۷۵ ساله سازمان ملل سابقه نداشته که آمریکا تا این حد منزوی باشد. به رغم همه سفرها، فشارها و دوره گردی ها، آمریکا توانست فقط یک کشور کوچک را با خود همراه کند. دیشب  دیپلماسی فعال ایران در کنار استحکام حقوقی برجام آمریکا را برای چندمین بار در شورای امنیت شکست داد.

وی در توئیت دیگری نیز نوشت:  جامعه بین‌الملل، یک بار دیگر و با صدایی رسا، تلاش بی‌پروا و بی‌حاصل ایالات متحده برای تضعیف اعتبار شورای امنیت سازمان ملل متحد را رد کرد. رژیم آمریکا باید از شکست‌های مطلق خود درس گرفته و از بی‌آبرو کردن خود در سازمان ملل دست بردارد، در غیر اینصورت منزوی خواهد شد، حتی بیشتر از الان.

کاظم جلالی سفیر ایران در مسکو در توییتی در تقدیر از روسیه و عدم موفقیت آمریکا برای تمدید تسلیحاتی ایران در شورای امنیت نوشت: روسیه با رای منفی خود به قطعنامه غیر اصولی و مخرب آمریکا نشان داد در حمایت از حقوق بین‌الملل و مخالفت با یک‌جانبه گرایی عزم جدی دارد . بدون شک، این اقدام عادلانه و سازنده روسیه قابل تقدیر و تحسین است.

 حمید بعیدی نژاد سفیر ایران در انگلیس نیز در توئیتی نوشت: رد شدن کامل پیش نویس قطعنامه آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران توسط شورای امنیت سازمان ملل نشانگر سطح انزوای بین‌المللی دولت آمریکا است. فشار حداکثری بین المللی علیه آمریکا برای تغییر رفتارش در برابر توافق هسته‌ای ایران در حال افزایش است.

فارن پالیسی: آمریکا از شکست باخبر بود/ مکانیسم ماشه اجرایی می شود؟

 تحلیلگر اندیشکده آمریکایی سه روز پیش از مشخص شدن نتیجه رای گیری شورای امنیت سازمان ملل در خصوص پیش نویس قطعنامه آمریکایی ها  در مقاله ای در نشریه فارن پالیسی نوشت:خروج ترامپ از برجام بدون یک طرح جایگزین شکستی واقعی بود و حالا آمریکا نیازمند تمدید تحریم تسلیحاتی ایران است اما کاملا می داند که در شورای امنیت نیز شکست می خورد. آنها در این صدد هستند تا قبل از پیروزی احتمالی «جو بایدن»، نامزد حزب دموکرات احیای توافق هسته ای را برای دولت جدید غیرممکن سازند.

آرین طباطبایی در ادامه این مطلب به دوران ریاست جمهوری ریگان و اقدامش در تعلیق عضویت آمریکا در آژانس بین المللی انرژی اتمی اشاره می کند و می نویسد: این اقدام که با هدف ارزیابی مجدد مشارکت در آژانس پس از رای گیری در کنفرانس عمومی برای رد اعتبار نمایندگان رژیم صهیونیستی صورت گرفت بعدها موجب پشیمانی تیم ریگان شد چرا که در عملکرد آژانس اختلال به وجود آمد و واشنگتن به این سازمان کمک های مالی می کرد. در نهایت نیز با گذشت یک سال آمریکا بار دیگر تصمیم به همکاری و فعالیت با این سازمان گرفت. تحلیل می افزاید: فارغ از اینکه نظام بین الملل چقدر عیب و نقص دارد، زمانی که کشوری از نهادی خارج شود، هرگونه توان خود را برای اعمال نفوذ در آن از دست می دهد.

رضا نصری حقوقدان بین الملل در واکنش به این اتفاق و ترفند آمریکا برای بازگشت تحریم های ایران در رشته توئیت هایی نوشت:  آمریکا نمی‌تواند از راه حقوقی تعریف شده - یعنی با طی کردن مراحل حل اختلاف مندرج در برجام که طبق نص صریح توافق باید همراه با «حُسن نیت» نیز باشد - به سازوکار ماشه متوسل شود.

دلیل آن هم این است که از برجام خارج شده و واکنش‌های ایران (گام‌های پنج‌گانه کاهش تعهدات) نیز در چارچوب برجام و مکانیسم حل اختلاف مندرج در آن (و نه در نقض برجام) صورت گرفته است. در نتیجه، آمریکا می‌خواهد با ترکیبی از یک تفسیر غلط از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت از یک سو و ترفندهای «آئین‌نامه‌ای» منشور سازمان ملل از سوی دیگر در جهت راه‌اندازی سازوکار ماشه تلاش کند! در این راستا، طرحی که کارشناسان لابی‌های ضد ایرانی (با محوریت FDD) پیشنهاد داده‌اند این است که آمریکا - با این استدلال که در قطعنامه ۲۲۳۱ نام آن به عنوان یک «شرکت‌کننده» در برجام کماکان مکتوب است - شکایت‌نامه‌ای علیه ایران (به دلیل نقض اساسی برجام) به شورای امنیت تسلیم کند.

سپس منتظر بماند تا در واکنش به این شکایت‌نامه (Notification) چین یا روسیه - با این تصور که اعضای دائمی شورای امنیت (مشخصاً آمریکا) حق وتوی قطعنامه‌های آئین‌نامه‌ای را ندارند - یک قطعنامه آئین‌نامه‌ای (Procedural motion) را در شورای امنیت به رأی بگذارند که در آن حق ارائهٔ شکایت‌نامه از جانب آمریکا (به دلیل توقف عضویت در برجام) مردود خوانده شده است.

حال، آمریکا مدعی است در این مقطع می‌تواند نسبت به اینکه قطعنامه «آئین‌نامه‌ای» یا قطعنامه «ماهوی»یا اساسی (Substantive) است اعتراض کند و - با اتکاء به تاریخچه و رویه شورای امنیت - استدلال آوَرد که هرگاه در این موارد تردید وجود داشته باشد، قطعنامه «اساسی» تلقی شده و - در نتیجه - قابل «وتو» خواهد بود. در این مقطع، با این استدلال که قطعنامهٔ اعتراضی چین یا روسیه قابل وتو است، آن را «وتو» کند تا شکایت‌نامه علیه ایران به قوت خود باقی بماند.

در اینجا بازی جالب‌تر می‌شود! در این مرحله، وقتی شکایت‌نامه در دستور کار قرار گرفت، برنامه این است که آمریکا یک قطعنامه برای «تداوم توقف تحریم‌های شورای امنیت» تسلیم شورا کند و خود قطعنامه‌ٔ خودش را وتو نماید تا توقف تحریم‌ها متوقف و قطعنامه‌های پیش از برجام مجدداً احیا شود!

این راه پیچیده، حیله‌گرانه و آکنده از «سوءنیت» و ذلت برای آمریکا تنها راه به اصلاح «حقوقی‌»ایست که دولت ترامپ پیش روی خود می‌بیند!

حال، سئوال این است که دولت‌های اروپایی، سایر اعضای شورای امنیت، ریاست شورای امنیت و به طور کل سایر دولت‌های جهان تا چه اندازه حاضر به تن دادن به محصول این آکروباسی مضحک حقوقی و ترفند مکارانهٔ آئین‌نامه‌ای آمریکا خواهند شد؟

معتقدم اگر حتی آمریکا موفق شود این بازی را در شورا به ثمر برساند، حاصل کارش این خواهد شد که اغلب دولت‌های جهان - از جمله اعضای اروپایی برجام، اتحادیه اروپا، کانادا و بسیاری از کشورهای دیگر - نسبت به «الزام‌آور» بودن قطعنامه‌های «احیا» شده علیه ایران موضع منفی خواهند گرفت. بسیاری از آن‌ها حاضر نخواهند شد برای اجرای این قطعنامه‌ها - که عملاً یک «قانونگذاری» یکجانبه از سوی آمریکا در شورای امنیت خواهد بود - سازوکارهای نظام حقوق داخلی خود را - چه در سطح قوای مجریه (از طریق دستورات اجرایی) و چه در سطح قوای مقننه (از طریق تصویب قانون) به کار بیندازد. در نتیجه، نهایت دستاورد آمریکا این خواهد بود که یک دو قطبی در سطح جهان ایجاد کند: یک سو اغلب کشورهای دنیا که قطعنامه‌های «احیا» شده را معتبر و الزام‌آور نخواهند دانست و اجرا نخواهند کرد؛ و یک سو آمریکا، اسرائیل و عربستان و برخی سیاهی‌لشکرهای همیشگی!

وی در پایان نوشت: تاکید مجدد بر اینکه پیش‌برد این سناریو از جانب آمریکا در شورای امنیت خود آسان و بدون مانع نیست؛ و این تحلیل صرفاً ترسیم وضعیتی است که «نهایتاً» دولت آمریکا، وزیر خارجه آن و لابی‌های ضد ایرانی مانند اف.دی.دی به آن دل بسته‌اند!

صف آرایی متحدان اروپایی آمریکا در قبال این کشور به خوبی بار دیگری اهمیت حفظ و تداوم توافق هسته ای را نشان داد. اما به نظر نمی رسد که آمریکا از مسیر مخرب خود در تقابل با ایران صرفنظر کند. اظهارات اوبراین مشاور امنیت ملی ترامپ در این خصوص نیز گواه بر این موضوع است. وی اقدام اروپایی ها را تعجب آور تلقی نکرد اما نتیجه اش را مایوس کننده دانست. اما جمله ای که همچنان بر مسیر پر اشتباه و سیاست های غلط واشنگتن دلالت دارد جمله دو کلمه ای اوبراین است که گفت: " ما باختیم".