سلامت نیوز:فرونشست یکی از پدیده‌هایی است که دراثر کاهش تا خشک‌شدن سفره آب‌های زیرزمینی رخ می‌دهد و طی یک‌دهه گذشته میزان رخداد چنین اتفاقی در کشور به شکل چشمگیری افزایش یافته است و بیشتر شهرها به‌ویژه در استان‌هایی که گرما و خشکی بیشتری دارند، بیش از سایر شهرها دیده می‌شود.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه آرمان ملی ،هرچند که لزوما فرونشست مربوط به سفره‌های آب زیرزمینی نیست ولی در کشور ما عمده یا بهتر بگوییم اصلی‌ترین علت این پدیده همین است. در دو دهه اخیر ایران گرم و خشک‌تر شده و مردم با ناامیدشدن از بارش باران و احیای ذخایر آبی، برای پیداکردن آب دست به حفرچاه چه قانونی و چه غیرقانونی زدند که در حال حاضر تعداد آن هم مشخص نیست و با این کار تا جایی که توانستند آب مانده در سفره‌های زیرزمینی را بی‌مهابا مصرف کرده و باعث نابودی آن شدند.
فرونشست زاییده نابودی سفره‌های آب زیرزمینی است و هر روز هم این وضعیت بحرانی‌تر می‌شود تا جایی‌که کارشناسان با ابراز نگرانی از بروز آسیب‌های بسیارشدید به زیرساخت‌های شهری، ازبین‌رفتن کشاورزی، نابودی شهرها هشدار داده و خواستار توجه بیشتر مسئولان و دولت شده‌اند. علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن‌وشهرسازی در این‌باره گفت:
«وقتی لایه‌های زمین را بررسی می‌کنیم به لایه‌هایی می‌رسیم که اصطلاحا لایه‌های آبدار یا همان سفره آب‌زیرزمینی نامیده می‌شوند که نمود بارز آنها هم چاه‌های آبی است که در اعماق مختلف حفر می‌شوند. در خیلی از دشت‌های ما در مناطق مختلف کشور آب‌های زیرزمینی را داریم و این آب از طریق بارش برف و باران و نفوذ آن به لایه‌های زمین تغذیه می‌شوند. فرونشست زمین براثر خروج آب زیرزمینی از لایه‌های درونی زمین است که به طریق چاه‌های کشاورزی، باغداری و... این آب را از زیرزمین خارج و مصرف می‌کنیم.»
او ادامه داد: «حالا اگر آبی براثر نزولات جوی معادل آن آب وارد سفره‌های آب زیرزمینی نشود اصطلاحا بیلان منفی و سطح آب زیرزمینی پایین‌تر می‌رود. زمانی در دهه‌های شصت در دشت فامنین همدان سطح آب 6 تا 7 متر بود یعنی اگر زمین را می‌کندند در عمق شش متری به آب می‌رسیدند ولی الان در همان محل باید 70 متر کنده شود تا به آب برسند یعنی سطح آب زیرزمینی افت کرده است و به‌جایی می‌رسد که کلا تمام می‌شود.»
بیت‌الهی گفت: «در چنین وضعیتی آبی که در لابلای سطوح زیرزمین بوده الان نیست و زمین در اثر وزن لایه‌های فوقاتی که خشک می‌شوند جمع و متراکم شده و سطح زمین پایین و پایین‌تر می‌رود که به این عمل فرونشست زمین گفته می‌شود.»
افزایش سطح نشست در کشور
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره خطرات فرونشست زمین در شهرها ادامه داد: «برآورد شده در جنوب غرب تهران سالانه سطح زمین 25 سانتیمتر پایین می‌رود یا در دشت ورامین این عدد به 17 سانتیمتر می‌رسد یا در دشت اشتهارد 12 سانتیمتر زمین پایین رفته و در محدوده‌هایی نظیر رفسنجان و دشت فسا و... این نشست به 40 سانتیمتر رسیده است.
در جاهایی که چاه‌های کشاورزی زیادی حفر شده و از طرفی هم خشکسالی باعث شده تا تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی به‌خوبی صورت نگیرد تراز این آب پایین و پایین‌تر می‌رود و باعث نشست بیشتر سطح زمین می‌شود.» او اضافه کرد: «در اثر نشست زمین در جاهایی شکاف‌های طولانی و ممتد به عمق پنج تا شش متر و به پهنای نیم تا یک‌متر و بعضا بیشتر ایجاد می‌شود و گاها هم حفره‌هایی ایجاد می‌شود که فروریزش می‌کند و وقتی فروریزش می‌کند هرچیزی که در سطح زمین وجود داشته باشد به سمت پایین کشیده می‌شود.»
بیت‌الهی تاکید کرد: «این مساله از این نظر مهم است که اگر پدیده فرونشستی مثل جنوب غرب تهران و مناطقی مانند 17، 18 و 19 را درگیر کرده باشد این نشست زمین به ساختمان‌ها منتقل و دچار آسیب می‌شوند و پی ساختمان‌ها دچار شکاف و ناپایداری شده و در اثر کوچکترین زلزله‌ای ممکن است تخریب کامل صورت بگیرد. در چنین نواحی‌ای دارای انشعابات مختلفی از آب، برق، گاز، نفت و فاضلاب و... هستیم که با این فرونشست دچار آسیب می‌شوند و می‌تواند باعث آتش‌سوزی، آلودگی زیست محیطی و انفجار شود.»
تاسیسات در خطرند
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به نتایج مطالعه‌ای که درباره جنوب غرب تهران داشته است، تصریح کرد:«حدود 2.5 میلیون نفر در همین بخش فرونشست زندگی می‌کنند، علاوه بر این بسیاری از کارخانجات و تاسیسات و پالایشگاه و مخزن نفت و... وجود دارد و اگر پدیده نشست تدریجی موجب شکاف و ترک در پای این سازه‌ها ایجاد شود ضرر و زیان زیادی را ایجاد خواهد کرد.»
او ادامه داد: «این ضرر و زیان‌ها نسبت به اصلی‌ترین آسیبی که این پدیده به محیط‌زیست وارد می‌کند قابل‌قیاس نیست و مساله این است که در اثر این نشست خلل و فرج لایه‌های زیرین خاک مانند زمانیکه خاک را با غلطک صاف و متراکم می‌کنند، بسته می‌شود و دیگر توان جذب آب در سفره آب‌زیرزمینی در آن منطقه از بین می‌رود. بنابراین آب حاصل از بارندگی و برف نمی‌تواند به زیرزمین نفوذ کند.»
بیت‌الهی گفت: «علاوه بر این باعث ازبین‌رفتن موادمغذی خاک می‌شود چراکه قسمت مغذی خاک همان نیم‌متر اول است. وقتی در اثر روان‌آب این خاک حاصلخیز شسته می‌شود دشت‌های حاصلخیز تبدیل به کویر می‌شوند و نمی‌توانیم کشاورزی کنیم. در روستای معین‌آباد ورامین کشاورزانی که تا پیش از این پدیده حدود 17 تا 20 بار محصولات کشاورزی برداشت می‌کردند امروز بیش از سه بار نمی‌توانند کشت داشته باشند.»
او افزود: «زیان‌های اجتماعی این پدیده زندگی، کشاورزی و از همه مهمتر محیط‌زیست را تحت‌تاثیر قرارداده است، این پدیده قابل‌کنترل است ولی متاسفانه تا حالا کار قابل‌ملاحظه و درخور توجهی برای مقابله با این پدیده صورت نگرفته است.»
راهکارهایی برای مقابله
رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره راهکارهای مقابله با فرونشست افزود: «ما در استان تهران بیش از 50 هزار حلقه چاه دارای مجوز و بیش از 30 هزار حلقه چاه غیرقانونی داریم که آب را بی‌رحمانه آب را از زیرزمین بیرون می‌کشیم و این چاه‌ها باید مسدود شوند.»
او ادامه داد: «آیا عاقلانه است وقتی در سرزمین خشک و نیمه‌خشکی قرار داریم در استانی مانند فارس برنج بکاریم که نیاز به آب فراوان دارد؟ آیا درست است که بعداز چندین دهه روش آبیاری غرق‌آبی سنتی باشد که 200 سال پیش هم همین بود؟ روش‌هایی در آبیاری وجود دارد که با یک‌چهارم این آب می‌توان زمین‌ها را آبیاری کرد. متاسفانه شیوه آبیاری و کشت غلط و چاه‌های غیرقانونی که توسط دو وزارت نیرو و جهاد کشاورزی باید کنترل شوند که نمی‌شوند، خشکسالی دست‌به‌دست هم داده و فرونشست زمین و خشکی کشور را رقم‌زده است.»
