خراسان نوشت: شاید باورتان نشود اما در سال ۱۳۹۹ در دولت روحانی در حالی مردم بنزین ۳ هزار تومانی داخل خودروهای شان می‌ریختند تا به کار و بار زندگی شان برسند که دولت در مقاطعی در حال صادرات بنزین به قیمت لیتری فقط ۵۰۰ تومان بوده است. عددی که به یک ششم قیمت بنزین آزاد در بازار داخلی می‌رسد. البته همین موضوع هم باعث شد ۱۶ فروردین امسال محورهای تحقیق و تفحص از شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی در مجلس قرائت شود. دو روز پیش هم مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی از یکی از دلایلی که بنزین با قیمت ارزان صادر می‌شود پرده برداشت.
با این حال این چوب حراج زدن به بنزین و سرمایه کشورمان پشت پرده‌های زیادی دارد که سعی داریم به بخشی از آن‌ها بپردازیم.
ماجرا چیست؟ یک وبسایت تخصصی در حوزه نفت، گاز و پتروشیمی در مقاله‌ای که در فروردین امسال منتشر کرد، مدعی شده شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی در خرداد سال ۱۳۹۹ بنزین را بشکه‌ای کمتر از ۴ دلار صادر کرده که به ازای هر لیتر کمتر از ۵۰۰ تومان خواهد بود در حالی که بنزین داخلی لیتری ۳ هزار تومان فروخته می‌شود.
این وبسایت مدعی شده که بر اساس مستندات رسیده به دست آن، هر بشکه بنزین صادر شده حاوی ۱۶۰ لیتر بوده و با توجه به نرخ حدود ۲۰ هزار تومانی تسعیر ارز در آن زمان، هر لیتر بنزین صادراتی به نرخ حدود ۵۰۰ تومان به خارج صادر شده است.
نفتی‌ها مدعی‌اند که تیکت‌های فروش بنزین صادراتی نشان می‌دهد در برخی از موارد بنزین تا بشکه‌ای ۱۰ دلار هم به فروش رفته که معادل هزار تومان به دست واسطه گران رسیده است. این در حالی است که این قیمت به مراتب کمتر از قیمت تمام شده بنزین برای شرکت ملی پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران بوده و همچنین زیرقیمت فوب خلیج فارس فروخته شده است.
دو روز پیش هم جلیل سالاری، معاون وزیر نفت در یک نشست خبری حاضر شده و صادرات بنزین با نرخ لیتری ۵۰۰ تومان را تأیید کرده است. این در حالی است که نرخ فروش بنزین صادراتی در سال ۱۳۹۸ لیتری بیش از ۵ هزار و ۵۰۰ تومان اعلام شده بود.
دلایل فروش ارزان بنزین هرچند صادرات بنزین زیر قیمت تمام شده و حتی ارزان‌تر از نفت خام هیچ توجیه اقتصادی نمی‌تواند داشته باشد با این حال همواره زنگنه وزیر سابق نفت در اغلب گفت وگوهای خود از افتخار صادرکردن بنزین توسط خود و یارانش می‌گفت و همواره این امر را به عنوان یکی از نقاط قوت اصلی عملکردی وزارت نفت دولت روحانی معرفی می‌کرد. با این حال در روزهای اخیر دلایلی برای صادرات بنزین با لیتری ۵۰۰ تومان مطرح شده که آن‌ها را با هم مرور می‌کنیم.
۱- برخی مدعی‌اند ایران به دلیل تحریم‌ها، ناچار است محصولات خود را در بازار سیاه بفروشد که در این شرایط به دلیل رقابت‌های خاص این بازار، محصولات خود را باید با قیمت پایین‌تری عرضه کند. پیش از این خبرگزاری رویترز هم در گزارشی در همین زمینه نوشته است که خریداران چینی، خرید نفت خام با قیمت ارزان‌تر را بر خطرات ناشی از نقض تحریم‌های آمریکا ترجیح می‌دهند.
۲- یکی دیگر از دلایلی که گفته می‌شود باعث فروش بنزین با نرخ بسیار ارزان است نبود مخازن ذخیره سازی سوخت است. به گزارش فارس، جلیل سالاری در مراسم امضای تفاهم‌نامه تامین مالی طرح احداث انبارگاه شهید نادر مهدوی اظهارکرد: «در دولت قبل ایجاد هر گونه ظرفیت ذخیره سازی ممنوع شد. نتیجه این شد که در دولت قبل و دوران کرونا، بنزین به لیتری ۵۰۰ تومان صادر و کمترین مزیت نصیب کشور شد.»
۳- برخی هم معتقدند دولت قبل به هر قیمتی به دنبال آمارسازی برای صادرات بنزین بوده و به همین خاطر حتی به قیمت‌های بسیار پایین‌تر از فوب خلیج فارس و قیمت تمام شده هم بنزین صادر شده است. در همین زمینه، شرق به نقل از سخنگوی کمیسیون انرژی مجلس نوشته: «گویا تنها هم و غم دولت آن بوده که آمار صادرات بنزین را به هر قیمتی بالا ببرد» و این مسئله باعث خساراتی به صنعت نفت شده که گزارش‌های آن موجود است.
۴- البته در این میان برخی هم از فساد و رانتی که این اختلاف قیمت داشته گفته و مدعی شده‌اند که برخی افراد با زد و بند توانسته‌اند بنزینی را که در داخل لیتر ۳ هزار تومان به فروش می‌رسید با قیمت ۵۰۰ تومان تهیه و آن را صادر کنند و سود سرشاری به جیب بزنند.
توجیه‌های غیر قابل پذیرش صادرات ارزان‌قیمت بنزین در شرایطی رخ داده است که صنایع نفت و گاز ایران از کمبود سرمایه رنج می‌برند و بنا به گفته رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی اتاق تهران برای حفظ ظرفیت فعلی تولید در صنعت نفت حداقل به ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است.
او پیش از این به شرق گفته بود که صنعت نفت و گاز ایران نه برای افزایش تولید که برای حفظ میزان تولید فعلی در کوتاه‌مدت به ۵۰ میلیارد دلار، در میان‌مدت ۹۰ و در بلندمدت ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز دارد اما تحریم نه‌تنها درهای سرمایه‌گذاری را روی صنعت نفت و گاز ایران بسته که صادرات ارزان‌قیمت نفت و صادرات با ضرر و زیان بنزین موجب خسارت به این بخش شده است.
طبق آن چه خواندید صادرات بنزین با قیمت پایین لیتری ۵۰۰ تومان به هیچ عنوان قابل قبول نخواهد بود به این دلیل که در حالی جلوی قاچاق سوخت گرفته می‌شده که قیمت سوختی که سوخت برها قاچاق می‌کردند گران‌تر از قیمت سوخت صادرات بوده است و از طرفی دولت در سال ۱۳۹۹ در مقاطعی سوخت را به قدری ارزان فروخته که به مراتب پایین‌تر از قیمت تمام شده بوده است.
با این حال در این شرایط باید سوال کرد بنزینی که در داخل به سه هزار تومان فروخته می‌شود به چه کسانی با نرخ ۵۰۰ تومان به ازای هر لیتر داده شده تا صادر کنند و چه کسانی از این رانت منتفع شده‌اند. برای این موضوع باید منتظر نتیجه تحقیق و تفحص مجلس و گزارش سازمان‌ها و نهادهای نظارتی ماند.
