گروه اقتصاد کلان – صدیقه بهزادپور: عدالت مالیاتی یکی از مباحث مهم و شعارهایی است که همواره در حوزه مالیات ستانی سرداده می شود، اما فراهم بودن ابزار مناسب مالیات ستانی برای تحقق این امر به گفته کارشناسن هنوز به شکل کامل فراهم نشده است، چرا که در بسیاری از بخش ها سامانه و بانک های اطلاع رسانی جامع و مطلوبی وجود ندارد و همچنین پایانه های خرید و فروش نیز به صورت کامل قابل رصد و شناسایی کامل نیستند. دریافت مالیات از اینفلوئنسرها و افراد فعال در شبکه های مجازی یکی از مواردی است که با شفافیت و عدالت محوری همراه نیست و به نظر بسیاری از افراد مشمول پایه های مختلف مالیاتی، از تیغ تیز مالیات ستانی فرار می کنند. هر چند گروهی نیز براین باور هستند اخذ مالیات بر اساس خدماتی است که دولت در اختیار مودیان قرار می دهد، انجام می شود، اما مالیات ستانی از افرادی که در پلتفرم های فیلتر شده در حال فعالیت هستند جای سئوال دارد.
چالش تعیین نرخ مالیات فعالان در فضای مجازی
به گزارش «تجارت»، توسعه گستره مالیات ستانی و تعریف پایه های جدید اخذ مالیات در حوزه های مختلف مسکن، لاکچری باز ها و ... به گفته بسیاری از کارشناسان هنوز فرصت تحقق پیدا نکرده است و به دلیل نبود سخت افزار و نرم افزارهای لازم عملیاتی نشده به نظر می رسد همچنان فرصتی برای ایفاء سهم خود در درآمدهای دولت در بودجه سال آینده نیز پیدا نکند. در سالهای اخیر با گسترش کسب و کارها در فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی کاربر محور (مانند اینستاگرام فیلترشده)، شیوه‌های نوینی از درآمدزایی بر پایه بازاریابی و تبلیغات، گسترش یافته است. بر اساس قوانین مالیاتی جمهوری اسلامی ایران، هر کجا افراد به کسب درآمد مشغول هستند، باید مالیات نیز پرداخت نمایند. اما کارشناسان معتقدند؛ تعیین نرخ مالیات اینفلوئنسرها و... حتی با وجود ضروری بودن آن، امری بسیار دشوار و دست نیافتنی است.
معافیت فعالان در سکوهای داخلی از مالیات
دولت در اقدامی تشویقی اعلام کرد؛ براساس لایحه بودجه سال 1403 تا پایان امسال درآمد کسب و کارهای اشخاص حقیقی که در سکوهای داخلی فعال بودند، مشمول معافیت مالیاتی می‌شوند. بر اساس اخبار منتشره این امر در راستای حمایت از توسعه اقتصاد دیجیتال و تشویق کسبوکارهای اینترنتی به استفاده از پلتفرمهای داخلی، معافیت مالیاتی برای یک سری کسب‌وکار در نظر گرفته شده است. بر این اساس تا پایان سال 1402، آن دسته از کسبوکارهای اشخاص حقیقی که در پلتفرمهای داخلی مورد تأیید وزارت ارتباطات فعال هستند، مشمول نرخ صفر مالیاتی می‌شوند. البته این دست کسب‌وکارها بایستی تا پایان سال 1401 فاقد پرونده مالیاتی باشند. به این ترتیب این گزینه مطرح می شود که فعالان در فضای مجازی در پلتفرم های غیرایرانی ملزم به پرداخت مالیات هستند. هر چند مالیات ستانی یکی از معمولی ترین رویکردهای تامین درآمدهای دولتی محسوب می شود که ایران به دلیل اتکاء به درآمدهای نفتی در سالهای بدون تحریم به آن توجه چندانی نکرده بود، اما با وجود خلاء آن با توجه به تحریم های شدید و ... اخیراً به طور جدی تری به آن پرداخته است.
الزام در شفافیت هزینه کرد درآمدهای مالیاتی
«معافیت ها» و «فرارها مالیاتی» از جمله چالش هایی به شمار می آید که به نظر صاحبنظران اجرای طرحهای مالیاتی را با دشواری های فراوانی روبرو ساخته است. اما شفافیت در پرداخت مالیات و همچنین هزینه کرد آن نیز از الزاماتی به شمار می آید که ایران به دلایل مختلف هنوز قادر به عملیاتی ساختن آن نیست. مطالبه اصلی و برحق مودیان مالیاتی، مشاهده چگونگی هزینه کرد مالیات های پرداختی خود به ویژه در حوزه عملیاتی صنف خود است، تا انگیزه مضاعفی برای مشارکت در پرداخت های مالیاتی پیدا کنند. در حقیقت پرداخت کنندگان مالیات در هر صنفی درانتظار تغییرات و ارائه خدمات بهینه دولت ها و سازمان های ذیربط در حوزه فعالیت خود هستند تا بر اساس آن با تعیین میزان مالیات خود بر اساس قوانین حاکم برجامعه آن را پرداخت کنند.
فقدان قوانین جامع در حوزه کسب و کارهای مجازی
با وجود سرعت در تدوین پایه های جدید مالیاتی و به گفته مسئولان تمرکز در افزایش تعداد مودیان، هنوز قوانین جامعی در خصوص تعیین نرخ مالیات برای بسیاری از اصناف و مشاغل مانند اینفلوئنسرها و فعالان در فضای مجازی و همچنین در حوزه رمزارزها وجود ندارد و به این ترتیب بسیاری از افراد با وجود درآمدهای کلان حتی ریالی مالیات نیز پرداخت نمی کنند. هر چند مسئولان تراکنش های مالی و هر فرد را مبنای تعیین نرخ مالیاتی افراد در این حوزه اعلام می کنند، اما راه فرار بسیاری برای این گروه وجود دارد که تحقق شعار عدالت مالیاتی را دشوار می سازد.
نبود زیرساخت مناسب و تحقق عدالت مالیاتی
کیوان نقره کار کارشناس حوزه فناوری اطلاعات در این زمینه می گوید: زیرساخت وابزارهای لازم سخت افزاری و نرم افزاری در این خصوص درکشور حتی برای بسیاری از صنوف و مشاغل با نحوه فعالیت آشکار و بارزتر نیز در حال حاضر به طور کامل و جامع وجود ندارد و از این رو همواره سازمان های مالیاتی مملو از معترضانی است که نسبت به نرخ مالیات تعیین شده برای آن ها اعتراض دارند، این درحالی است که برای بسیاری از افراد با درآمدهای کلان حتی پرونده های مالیاتی نیز تشکیل نشده است یا پرونده های آن ها گشوده نشده است. امکان تعیین مالیات برای فعالان در فضای مجازی با توجه به فقدان ابزارهای لازم برای تعیین نرخ مالیاتی آنها در آغاز راه می تواند بر اساس اظهارنامه یاتوافق طرفین با معیارهایی از فعالیت در فضای مجازی باشد و یا همچنین در این میان می توان به صدور فاکتور برای فعالیت های اینفلوئنسرها در نظر گرفت تا پس از مدتی به قوانین و ابزارهای پیشرفته تری همانند دیگر کشورها با نظام پیشرفته مالیات استناد کرد.
موانع پیش رو مالیات ستانی در فضای مجازی
نبود بانک اطلاعاتی جامع از فعالان در فضای مجازی، فقدان ابزارمناسب برای برآورد درآمدهای در این زمینه، خارج از اختیار دولت بودن برخی از پلتفرمها مانند اینستاگرام و ... که این افراد در آن فعالیت می کنند، از جمله موانع اجرای طرح مالیات ستانی از این گروه است. کارشناسان معتقدند بهترین گزینه در این زمینه استفاده از فرآیند «خوداظهاری» است تا فعالان در این صنف با خوداظهاری مالیاتی در پروسه پرداخت مالیات حضور یابند و بادرنظر گرفتن تشویق معافیت مالیاتی این روند را تسهیل و تسریع سازند و در صورت اثبات خلاف این امر مشمول مجازات های تعیین شده گردند. اما قطعاً قانونمند کردن این امر حتی تا سال آینده و درآمد مشخص وعادلانه از فعالان در فضای مجازی به صورت صد درصد اجرایی نمی شود و دولت نیز نمی تواند سهم ثابتی از آن را در بودجه سال آینده پیش بینی کند. از سوی دیگر فراهم آوردن بستر مناسب برای فعالیت در فضای مجازی یکی از وظایف و اولویت های دولت به شمار می آید که در حال حاضر معترضان بسیاری نسبت به آن وجود دارد، فقدان پلتفرم های قوی برای فعالیت در این زمینه، اجرای طرح های ناموفق مانند صیانت از فضای مجازی، دغدغه اجرای اینترنت ملی، عدم امکان ارتباط با افراد حقیقی و حقوقی خارج از ایران در پلتفرم های شناخته شده بین المللی و ... از دیگر موانع پیش روی علاقمندان در این بخش است. علاوه بر این نبود قوانین جامع ومشخص و همچنین نبود بازوهای اجرایی مشخص از دیگر معضلاتی است که انگیزه فعالیت از افراد حاضر دراین صنف را کاهش داده است، در حالی که کسب و کارهای اینترنتی در سراسر جهان در حال گسترش است و محلی مطلوب برای تامین درآمدهای دولت از این طریق می باشد.
پارادوکس مالیات ستانی از پلتفرمهای فیلترشده دولتی
بر اساس این گزارش، چندی پیش مهدی موحدی، سخنگوی سازمان امور مالیاتی درباره روند مالیات ستانی از اینفلوئنسرها و آخرین اطلاعات از شناسایی اینفلوئنسرهای مشمول مالیات گفته بود: براساس یکی از احکام بودجه‌ای، سازمان مالیاتی مکلف شد از یکسری از افرادی که به عنوان اینفلوئنسر شناخته می‌شوند و دارای دنبال‌کننده بالای ۵۰۰ هزار نفر هستند مالیات دریافت کند، طبق بند ز تبصره ۶ قانون بودجه سال ۹۹، سازمان امور مالیاتی مکلف شد کاربران دارای بیش از ۵۰۰ هزار دنبال‌کننده رسانه‌های کاربر محور که از محل درآمد تبلیغات، مشمول مالیات بر درآمد شدند را شناسایی و از آنها مالیات‌ستانی کند که دستورالعمل اجرایی مرتبط با آن هم نگارش و تدوین شد. از همین رو مجموع تراکنش‌های واریزی برای ۱۲۳ اینفلوئنسر در سال ۱۴۰۰ بیش از ۲.۳ هزار میلیارد تومان بوده است که برای این افراد حدود ۱۷ میلیارد تومان مالیات تشخیص داده شده که ۲۳ نفر از اینفلوئنسرها این مالیات را پذیرفتند.
سهم پلتفرم های داخلی در درآمدهای مالیاتی
از سوی دیگر سخنگوی سازمان امور مالیاتی هم، ضمن ارائه توضیحاتی در این باره تصریح کرد که در احکام بودجه سالهای۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ قانونی وجود داشت ناظر به اخذ مالیات از درآمدهای تبلیغاتی کاربران رسانه‌های کاربرمحوری مانند اینستاگرام که شامل افرادی می‌شود که بیش از ۵۰۰ هزار دنبال‌کننده دارند. در این میان این سوال مطرح شد که آیا این مالیات شامل یک شبکه اجتماعی داخلی می‌شودیا خیر. او ادامه داد: پاسخ این است که روبیکا در سالهای مذکور یک رسانه جدید بوده و دنبال‌کننده‌های یک کاربر در آن زمان به ۵۰۰ هزار نفر نمی‌رسیدند. منظور من این نبود که روبیکا۵۰۰ هزار نفر هم دنبال‌کننده ندارد. به طور کلی اظهارنظر من در مورد تعداد دنبال‌کننده‌های یک کاربر بود و شخصا اصلا در جریان نیستم چند کاربر در روبیکا فعال هستند.نماینده پیشین مجلس: این دولت و مجلس، بیش از ۲۰ مالیات و هزینه جدید به مردم تحمیل کرده است. فلاحت پیشه نماینده پیشین مجلس در توئیتی نوشت: این دولت و مجلس، بیش از ۲۰ مالیات و هزینه جدید به سبد زندگی مردم تحمیل کرده است. مالیات بر ملک، اجاره، خودرو، کارتخوان، قبوض، انتقال پول، افزایش عوارض و هزینه‌های مختلف خدمات دولتی و البته فیلتر شکن. این بی‌رحمی در تاریخ این ملت و در میان اغلب کشورهای دنیا بی‌سابقه است.
اما آنچه که کاملاً واضح است این است که ؛ بر اساس قوانین مالیات ستانی جهانی، دریافت مالیات از فعالان فضای مجازی امری استاندارد و طبیعی تلقی می شود اما این که با چه معیاری و چه توجیهی از فعالان در فضای مجازی که از نظر دولت « نامطلوب» ارزیابی شده است، مالیات دریافت می گردد مسئله ای است که نیاز به توضیح و شفاف سازی بیشتر از سوی مسئولان دارد.
