به گزارش پایگاه خبری تجارت آنلاین به نقل از روابط عمومی بانک قرض‌الحسنه مهر ایران، قانون عملیات بانکی بدون ربا يکي از دو قانون اصلي کشور ما در حوزه بانكي است كه در شهريور ۱۳۶۲ به تصويب رسيده است. به همين علت ۱۰ شهريور مصادف با آغاز هفته بانكداري اسلامي است. به اين بهانه عملكرد بانك مهر ايران در گسترش و ترويج بانكداري اسلامي را بررسي كرده‌ايم.
از مختصات بانکداری اسلامی می‌توان به ویژگي‌هاي خاص آن مانند حذف ربا، انجام معاملات و قراردادها بر اساس عقود اسلامي، شفافيت و توجه به اخلاق بانکداري اشاره کرد. البته بايد توجه داشت، بانکداري اسلامي، صرفاً بانكداري بدون ربا نيست؛ يعني بانكداري اسلامي تنها با حذف ربا محقق نمي‌شود و لازمه يك نظام بانكي اسلامي، حركت در مسيري است كه مباني اسلامي اقتصاد، در آن لحاظ شده باشد.
وجه تمایز بانکداری اسلامی و بانکداری متعارف
در بانکداری اسلامی، رعایت عدالت اقتصادی، مشارکت در ريسک و سود و زيان، توجه به کارايي اقتصادي و رعايت تناسب بخش حقيقي و پولي، از جمله اهدافي هستند كه دستيابي به آن‌ها، با حذف ربا و استفاده از ابزارهايي مانند قرض‌الحسنه محقق مي‌شود. در واقع مهم‌ترين تفاوت بانكداري اسلامي با بانكداري متعارف، ممنوعيت ربا و معاملات و قراردادهاي ربوي است. پس از آن، استفاده از قرض‌الحسنه است كه بانكداري اسلامي را از بانكداري رايج، متمايز مي‌كند.
در نظام مالی اسلامی، قرض‌الحسنه در کنار عقود دیگری مانند صدقات، عقود مبادله‌اي و مشارکتي، از جمله جايگزين‌هاي ربا هستند. قرض‌الحسنه پاسخگوي نياز افرادي است که نه توان اقتصادي‌شان آن‌قدر پايين است که صدقه بگيرند و نه آن‌قدر توانمند هستند كه بتوانند با استفاده از ساير عقود و قراردادها، از روش‌هاي مشاركتي استفاده كنند.
قرض‌الحسنه در نظام بانکی ایران
در قانون بانکداری بدون ربا، قرض‌الحسنه به‌عنوان یکی از عقود اسلامی تعريف شده که به موجب آن، يکي از طرفين (قرض‌دهنده) مقدار معيني از مال خود را به طرف ديگر (قرضگيرنده) تمليك مي‌كند كه قرضگيرنده مثل و يا در صورت عدم امكان، قيمت آن را به قرض‌دهنده، رد مي‌كند.
پس از تصویب قانون بانکداری بدون ربا، قرض‌الحسنه نیز به‌عنوان یکي از قراردادها يا عقود، در بانک‌هاي کشور به كار برده شد. برخي از همان ابتدا، استدلال مي‌كردند كه با توجه به ماهيت قرض‌الحسنه و بانك، نمي‌توان اين دو را در كنار يكديگر قرار داد و قرض‌الحسنه با توجه به ماهيت خود يعني قرض، در تضاد با اهداف سودآوري بانك است. در مقابل، گروهي ديگر، قرض‌الحسنه را به‌عنوان يكي از عقود اسلامي در نظام بانكي كشور پذيرفتند و آن را منبعي كم‌هزينه براي بانك و همچنين وامي كم هزينه براي متقاضيان دانستند.
تجربه بانکداری بدون ربا در ایران نشان داد که قدرت بانک‌ها بر قدرت این قرارداد، غلبه دارد. برخی بانک‌ها، بخش اندكي از كل منابع قرض‌الحسنه را صرف اعطاي وام مي‌كردند و انگيزه بالايي براي جذب منابع ارزان قرض‌الحسنه داشتند و اين منابع را به ساير فعاليت‌هاي سودآور، مانند وام‌هاي مبادله‌اي و مشاركتي تخصيص مي‌دادند.
بانک‌های تخصصی، احیاگر قرض‌الحسنه در بانکداری اسلامي
برخی که پیش از این ماهیت قرض‌الحسنه و بانک را در تضاد با يکديگر مي‌دانستند، با عملکرد برخي بانك‌ها شواهدي براي اثبات استدلال‌هاي خود پيدا كردند. اما عده‌اي ديگر در تحليل‌هاي خود كارويژه‌هايي براي انواع بانك‌ها در نظر مي‌گرفتند و اعتقاد داشتند لازم است بانك‌هاي تخصصي در زمينه‌هاي مختلف تأسيس شوند و بانك تخصصي قرض‌الحسنه نيز يكي از آن‌هاست.
بانک قرض‌الحسنه مهر ایران یکی از بانک‌هایي است که بر اساس استدلال گروه دوم، در سال ۱۳۸۶ به عرصه بانكداري كشور وارد شد. بانك مهر ايران، به‌عنوان نخستين بانك قرض‌الحسنه كشور پيش‌قراول اين گروه از بانك‌ها شد تا نشان دهد فعاليت بانك‌هاي تخصصي قرض‌الحسنه مي‌تواند اين سنت پسنديده را احيا و ترويج كند. بر اساس دستورالعمل تأسيس و فعاليت بانك‌هاي قرض‌الحسنه و نحوه نظارت بر آن‌ها، در بانك‌هاي تخصصي قرض‌الحسنه، صرفاً افتتاح حساب قرض‌الحسنه مجاز است و به اين سپرده‌ها، سودي تعلق نمي‌گيرد.
تسهیلات اعطایی این بانک‌ها نيز به مواردي که براي رفع نيازهاي ضروري لازم است، تخصيص داده مي‌شود. اين موارد شامل اشتغال، ازدواج، تهيه جهزيه، درمان، تعميرات مسکن، کمك هزينه تحصيلي و كمك براي ايجاد مسكن روستايي است.
ارتقای کارایی در نخستین بانک تخصصي قرض‌الحسنه
بانک قرض‌الحسنه مهر ایران با استفاده از اختیارات قانونی خود توانسته ابتکار عمل در بانکداری اسلامي را با تمرکز بر قرض‌الحسنه در دست گيرد و نه تنها در ايران، بلكه در بين ساير مؤسسات مالي و بانك‌هاي اسلامي در سطح بين‌الملي نيز بار ديگر نگاه‌ها را به جايگاه قرض‌الحسنه در بانكداري اسلامي، جلب كند.
منابع مجاز این بانک، حساب‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز و جاری هستند که به انواع وام قرض‌الحسنه با کارمزد حداکثر چهار درصدی، تخصيص داده مي‌شوند. بررسي شاخص‌هاي بانك قرض‌الحسنه مهر ايران نشان مي‌دهد اين بانك توانسته به آن سطح از كارايي كه براي قرض‌الحسنه در نظام بانكداري اسلامي در نظر گرفته شده، دست يابد. اين بانك اكنون نزديك به ۹ ميليون مشتري دارد. متوسط رشد تعداد مشتريان بانك مهر ايران در چهار سال گذشته بيش از ۳۹ درصد در هر سال بوده كه خود گواهي از اعتماد روزافزون مردم به اين بانك است. بانك مهر ايران در طول ۱۳ سال فعاليت خود نزديك به ۷ ميليون و ۸۰۰هزار فقره تسهيلات معادل ۶۹۵هزار ميليارد ريال پرداخت كرده است.
متوسط رشد مانده منابع بانک در چهار سال گذشته بیش از ۷۰ درصد در هر سال بوده است. این در حالی است که رشد نقدینگي در طول سال‌هاي اخير بين ۲۲ تا ۳۱ درصد بوده است. آمارهاي ياد شده نشان مي‌دهد رشد منابع بانک مهر ايران بيش از رشد نقدينگي بوده و سهم اين بانک از بازار پول كشور افزايش يافته است.
تلاش برای ترویج فرهنگ قرض‌الحسنه
بانک مهر ایران از ترویج فرهنگ قرض‌الحسنه نیز غفلت نکرده و با تلاش‌های اين بانک روز ترويج فرهنگ قرض‌الحسنه نيز به تقويم کشور اضافه شده است. شوراي عالي انقلاب فرهنگي در جلسه ۸۲۵ خود ۱۴ اسفند را به‌عنوان روز ترويج فرهنگ قرض‌الحسنه نامگذاري كرد. هدف از نامگذاري اين روز، ترويج سنت نيكوي قرض‌الحسنه براي تقويت حس نوع‌دوستي جامعه عنوان شده است.
پیشنهاد اضافه شدن این مناسبت به تقویم رسمی کشور از طرف دکتر مرتضي اکبري، مديرعامل بانک قرض‌الحسنه مهر ايران مطرح شد كه با تصويب در شوراي فرهنگ عمومي به تأييد نهايي شوراي عالي انقلاب فرهنگي رسيد و در نهايت، روز ترويج فرهنگ قرض‌الحسنه همزمان با روز احسان و نيكوكاري در ۱۴ اسفند، به تقويم كشور اضافه شد.
