سلامت نیوز: پرداختن به این موضوع مهم در شرایطی که امسال با وجود ویروس منحوس کرونا که تاثیر مستقیم بر تنفس دارد و از طرف دیگر احتمال بروز دوباره آلودگی غیرقابل تحمل هوا در پایتخت و دیگر کلان‌شهرهای کشور ایران که باعث تشدید بیماری‌های تنفسی می‌شود، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ، گذشته از عذاب مستمرانه میلیون‌ها مردم شهری هر ساله هزاران نفر در ایران بر اثر آلودگی هوا و ریزگردها جان خود را از دست می‌دهند. بنابراین وظیفه نهادهای دولتی و حکومتی فقط اعلام آلودگی هوا و تعطیلی بخشی از شهر و مدارس نیست.
تیتر اول برخی از روزنامه‌های کشور: چرا نه مردم نه نهادهای مسوول به فکر آلودگی هوا نیستند؟- آیا تیتر زدن‌های روزنامه‌ها کافی است؟- تعطیلی مدارس تنها راه‌حل است؟- باز هم هوای شهرهای ایران آلوده شد و... .
مسوولان متولی باید با قدرت و تدبیر چاره‌اندیشی، اجرا و اعمال کنند. چراکه بحث جان مردم در میان است.
هوای آلوده نه تنها برای انسان‌ها و حیوانات بلکه برای درختان و گیاهان هم زیان‌آور است لذا ضررهای مالی و اقتصادی آن ورای تصورات است. سال 1398 آلودگی هوا تقریبا از اوایل مهر ماه آغاز شد به طوری که طبق اعلام شرکت کنترل هوای تهران در روز‌های نخستین مهر ماه، وزش باد با سرعت بالا از سمت غرب و جنوب غربی باعث بروز گرد و غبار در تهران شد که آن زمان 10PM (ذرات بزرگ‌تر از دوونیم میکرون) هم عامل تشدید آلودگی هوا بود [1]. (PM به اندازه ذرات معلق هوا در واحد میکرون گفته می‌شود) به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی شبکه خبر:
بر اثر آلودگی هوا از ۲۸ آذر تا چهارم دی 1398 به دلیل بروز آلودگی هوا و افزایش ذرات معلق هوا در شهرهای اصفهان، البرز، تهران، مرکزی، قزوین، قم، آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، خوزستان، یزد و همدان تعداد ۱۷ هزار و ۳۰۳ نفر به اورژانس بیمارستانی سراسر کشور مراجعه کردند که از این تعداد ۱۰ هزار و ۴۷۱ نفر بیماران قلبی و ۶ هزار و ۵۳۰ نفر بیماران تنفسی بوده‌اند [2].
رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی: امروز ما در هوایی تنفس می‌کنیم که دارای سطح فزاینده و غیرقابل باور منوکسید کربن است و ذرات معلق PM10 هوا به حد اعلا رسیده به گونه‌ای که هر ساله ۲۰ هزار تن ذرات معلق در ریه تهرانی‌ها وارد می‌شود که ۱۲ هزار تن مربوط به خودروهای سبک سواری و ۲۰۰۰ تن مربوط به موتورسوارهاست[3]. با مشاهده هوای آلوده شهرها و پایتخت کشور جمهوری اسلامی ایران می‌توان دریافت که منشأ عمده آلودگی هوا و ذرات معلق درون شهرها از آغشته به خاک بودن کف معابر، خیابان‌ها، بلوارها و باغچه‌های شهری است. عواملی مانند رفت و شد ماشین‌ها و وزیدن باد باعث برخاستن خاک و آلودگی از زمین به هوا شده سپس بخشی از آن خاک که در اندازه «نانو» است به حالت معلق درآمده و به صورت پایدار در هوا باقی می‌ماند.
این ذرات معلق و پایدار در هوا یک ابر خاکستری تشکیل داده و باعث محبوس شدن دیگر ذرات آلاینده مانند ذرات دفع شده از لوله اگزوز ماشین‌ها، کارخانجات و... در محیط‌های تنفسی شهرها می‌شود؛ به عبارت دیگر اگر این خاک و آلودگی در کف معابر، خیابان‌ها و بلوارها نباشند یعنی کف معابر و خیابان‌های شهر عاری از خاک باشند، باعث به وجود آمدن این مشکل زیست محیطی که انسان‌کش است برای کلان‌شهرهای مملکت نخواهد شد. از این رو می‌توان به آسانی و با این راهکار متفکرانه و عاقلانه و با همت جهادی و انقلابی تمام ارگان‌های حکومتی از به وجود آمدن ذرات معلق در شهرها جلوگیری کرد و این معضل نیازمند فرمول‌ها و دستگاه‌های پیچیده و صرف هزینه‌های گزاف و تعطیلی شهرها نیست.
اساسی‌ترین، آسان‌ترین و عاقلانه‌ترین راهکار فقط عاری کردن معابر، خیابان‌ها، بلوارها و اطراف شهرها از خاک است و این امر با به کنترل درآوردن، مدیریت و پوشاندن صحیح خاک‌ها و جلوگیری از عوامل پراکندگی آنها در شهرهاست که در نتیجه باعث تمیزی هوا، چشم‌پذیر شدن معابر، خیابان‌ها و از بین رفتن ذرات معلق در هوا خواهد شد و مهم‌تر از همه شهروندان گرامی ذرات معلق در هوا تنفس نخواهند کرد.
1- ریزگردها یا ذرات معلق
در رفت و شد روزانه هزاران خودرو در خیابان‌ها و وزش باد: گرد و غبار ساختمانی و خاک‌های سطح زمین و... به هوا برخاسته می‌شوند. به ذرات ریز آنها ریزگرد گفته می‌شود. تشکیل ابر خاکستری از همین ریزگردها پدید می‌آید. مهار این ابر خاکستری پس از به وجود آمدن آن کاری محال است. فقط باد و باران شدید حریف آن است ولی باد و باران هم که هر روزه و هر ساعته نیست.
لذا باید از مبدا و سرمنشا به وجود آمدن این ابرهای خاکستری جلوگیری کرد. به جرات می‌توان تخمین زد که شاید بیش از 70 درصد از آلودگی هوای شهرهای ایران را خاک‌های به هوا برخاسته از کف معابر تشکیل می‌دهند که علت اصلی و عمده به وجود آمدن آلودگی هوا: ریزگردها، ذرات معلق و ابرهای خاکستری هستند. این درصد آلودگی را می‌توان توسط دستگاه‌های آزمایشگاهی هواسنجی به سادگی اثبات کرد ولی ساده‌تر و عقلانی‌تر آنکه کف معابر، خیابان‌ها، وسط بلوارها و باغچه‌های شهری عاری از خاک شوند.
ذرات معلق که شامل ذرات با قطر کمتر از 5/2 میکرومتر(2) هستند در بعضی موارد تا قطر 10 میکرومتر نیز در هوا وجود دارند و به دلیل اندازه کوچکی که دارند، می‌توانند در هوای تنفسی انسان تا عمق ریه نفوذ کرده و باعث اختلالات بسیار جدی در سلامتی انسان شوند[4]. امروزه علم و تکنولوژی «نانو» ثابت کرده که در گردوغبار و خاک‌هایی که به هوا برخاسته می‌شوند، ذرات‌ریزی در اندازه «نانو» وجود دارند؛ میلیاردها ذره گردوغبار خاک در اندازه «نانو». از تجمع این ذرات «نانویی» بر فراز شهر، لایه‌ای خاکستری مانند ابر روی شهر تشکیل می‌شود. این لایه ابری مانند یک سپر عمل می‌کند.
این سپر(لایه‌ابری) از بالا رفتن دود و ذرات خارج شده از وسایل نقلیه و کارخانجات جلوگیری کرده و این پدیده باعث می‌شود تا بخش عظیمی از دودها و ذرات خارج شده از لوله اگزوز خودروها، موتوسیکلت‌ها و دودکش کارخانجات و... زیر این سپر خاکی در فضای تنفسی شهر باقی بمانند و راهی برای خارج شدن از جو نداشته باشند.
در حالت و دوران وارونگی، آلودگی هوا شدید‌تر می‌شود؛ در این حالت علاوه بر اینکه ذرات خاک، لایه ابری تشکیل می‌دهند و کمک بسیاری در قوی‌تر شدن سپر وارونگی هوا می‌کنند، ذرات خاک ریزتر که در ابعاد کوچک‌تر هستند با ذرات آلودگی‌های حاصل از ماشین‌ها و کارخانجات ترکیب می‌شوند که این امر باعث سنگین‌تر شدن و ماندن ذرات معلق آلوده در جو تنفسی انسان می‌شود.
2- چگونگی مهار ریزگردها و آلودگی هوا
کشور ما خانه ماست. «عقل» ساده ایجاب می‌کند به جهت حفظ نظافت شهری و احترام به حقوق خود و دیگران همچنین ارج نهادن به انسانیت، دست‌اندرکاران ساخت و سازهای شهری در طول مدت ساخت‌وساز، خاک یا هر نوع مصالح ریزگرد مانند شن و گچ را به صورت محجوب (سر پوشیده، پشت درهای بسته) مورد استفاده قرار دهند (نه اینکه خاک‌ها یا مصالح ساختمانی را در اطراف سازه‌ها رها کنند. به عنوان نمونه مشت نمونه خروار است!عوامل اجرایی ساخت سازه‌ها هر روز حجم عظیمی از خاک را بدون کنترل آن در محوطه سازه‌ها جابه‌جا یا رها می‌کنند.
این حجم عظیم خاک توسط باد، ماشین یا عابرین پیاده به نقاط دیگر پخش شده و ذرات ریز خاک(در اندازه «نانو») در اثر این عوامل به هوا برخاسته و باعث بخش عمده‌ای از تشکیل ابر خاکستری می‌شوند. این ابر خاکستری خود یک معضل عظیم است لیکن با جلوگیری از بالا رفتن مدفوعات ارابه‌ها، معضل بسیار بزرگ‌تری را موجب می‌شود. به این منظور می‌توان خاک را در کانکس‌های مخصوص نگهداری کرد یا با کشیدن نایلون یا پوشش‌هایی مخصوص در زیر و روی خاک از برخاستن و پخش شدن ذرات خاک جلوگیری کرد.
با استفاده محجوب از این مصالح از پخش شدن و هدر رفتن آنها جلوگیری شده و در نتیجه مردمانی که از آنجا (اطراف سازه‌ها) عبور می‌کنند به خصوصا مردم آن کوچه و محله برای تمام آن مدت دو الی سه سال ساخت‌وساز در معرض خاک‌خوری و گِل لگدمال کنی و خاک و گِل بینی نخواهند بود و خاکی به هوا بالا نخواهد رفت [5]. به عنوان نمونه می‌توان از شهر پکن در کشور چین نام برد. این شهر با اقدام و ارایه طرح‌های تشویقی/تنبیهی مانند پرداخت جریمه برای سازندگان سازه‌های شهری در قبال میزان آلودگی هوا و گردوغباری که تولید می‌کنند، کوشش دارد تا معضل برخاستن خاک از زمین به هوا را برطرف کند. «هوانگ یوهو» معاون رییس اداره کیفیت هوای شهر پکن نیز اعلام کرده است: آلودگی هوا ناشی از گرد و غبار و ریزگردها، عامل اصلی آن طرح‌های ساختمانی و ساخت و سازهای شهری است.
او افزود: کاهش میزان ریزگردها و غبار برای کمتر شدن آلودگی هوا بسیار حائز اهمیت و حیاتی است [6]. حال سوال اساسی در این است که چرا ما در ایران خود نیز این کار را نکنیم ؟؟! با صفت «اسلامی» که در اسم و وجود این کشور نهفته است، ایران باید و باید که تمیزترین و شیک‌ترین کشور دنیا باشد.باید هیچ خاکی در معابر شهر وجود نداشته باشد.
باید خاک تمام باغچه‌ها و بلوارهای شهر به صورت محجوب و پوشیده باشند تا از برخاستن ذرات خاک جلوگیری شود. بدین‌سان می‌توان برای محجوب نگاه داشتن خاک باغچه‌ها و بلوارهای شهری از سنگ‌ریزه‌های تزیینی یا پوشش گیاهی همه‌گیر در کل سطح خاک استفاده کرد؛ این موارد از برخاستن ذرات خاک به هوا جلوگیری می‌کنند همچنین باعث زیبایی شهر، کوچه و خیابان نیز می‌شوند.
نتیجه:
می‌توان با به اجرا درآوردن طرح ملی جلوگیری از برخاستن خاک از معابر شهری و پشتیبانی از آن توسط ارگان‌ها و نهادهای دولتی و حکومتی با یک عزم جهادی- انقلابی و تبلیغ و ترویج آن در جامعه، یکی از بزرگ‌ترین معضلات زیست محیطی کشور یعنی آلودگی هوا و تشکیل ابر خاکستری ریزگردها بر فراز کلان‌شهرهای ایران به خصوص پایتخت را حل کرد.
رهایی از معضل آلودگی هوا در متحمل شدن هزینه‌های گزاف، ساخت و استفاده از دستگاه‌های پیشرفته در گرفتن ریزگردها پس از پراکنده شدن آنها در هوا یا تعطیلی شهرها و مدارس نیست بلکه جلوگیری از به وجود آمدن ریزگردها از شکم مادر(سطح زمین) است. تصمیم و اجرای طرح ملی ارایه شده، ثابت خواهد کرد که با راه‌حل‌های آسان و کوچک می‌توان کارهای بزرگ انجام داد و از خطرات و معضلات بزرگ‌تر جلوگیری کرد.
منابع در روزنامه موجود است
نویسندگان:
*سید مرتضی واعظ سید * محمد حسین سیادتی
٭ کارشناس مدیریت٭ ٭ عضو هیات علمی دانشکده مهندسی و علم مواد دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی
