گردش ارزان روی چینی نازک طبیعت ایران

  سید امیر محمود مجابی - سهند دبیری: بوم­گردی، یک مسافرت مسئولانه به مناطق طبیعی است که محیط زیست را حفظ و زندگی راحت مردم محلی را تثبیت می­نماید. به عبارتی، بوم­گردی با اهداف چند جانبه یعنی حفاظت از محیط زیست، احترام به جوامع محلی و ارتقای مؤلفه ­های فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی جامعه میزبان سروکار دارد که این اهداف هم­خوان با مفهوم توسعه پایدار است؛ از طرف دیگر، بوم­گردی یکی از مؤلفه­ های اصلی در شکل گیری و توسعه اقتصاد پایدار به­شمار می­آید.

بوم گردی، هم فال و هم تماشا

 موقعيت جغرافيايي ويژه و تنوع پديده هاي طبيعي باعث شده تا ايران به عنوان پنجمين کشور داراي تنوع طبيعي جهان شناخته شود. اين در حالي است که علي­رغم برخورداري از  جاذبه هاي طبيعي فراوان، بوم­گردی کشور با مشکلات و موانع گوناگوني در جذب گردش­گر مواجه بوده که مانع از گسترش آن شده است.

صنعت توریسم (گردشگری) به عنوان یکی از بزرگترین و متنوع ترین صنایع در جهان محسوب می گردد. بسیاری از کشورها این صنعت را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی، توسعه و اصلاح ساختار زیر بنایی خود در نظر گرفته اند.

بر اساس آمار سازمان جهانی گردشگری ، در طول سال 2018 میلادی تعداد گردشگران بین المللی با  6 % رشد به 4/1 میلیارد نفر رسیده است که این رقم روند صعودی و رشد صنعت گردشگری را نشان می دهد. این در حالی است که گردشگران ورودی در طی این سال در خاورمیانه 10 % ،در آفریقا 7 % ،در منطقه آسیا-اقیانوسیه 6 % ،و در اروپا 3/6 % رشد داشته است . همچنین تا پایان سال 2019 میلادی روند رشد گردشگران خارجی در سطح جهان بین 3 تا 4 درصد دیگر افزایش داشته است.

در طی سال 2019 صنعت جهانی گردشگری با رشد9/3 درصدی توانست رکورد درآمد 8/8 تریلیون دلار و ایجاد 319 میلیون شغل جدید را برای اقتصاد جهان رقم بزند.

 این میزان درآمد معادل 11 درصد درآمد کل جهان ، 6 % کل صادرات دنیا و همچنین 9 % تولید ناخالص جهانی می باشد .

در دایره قسمت، کم آمد سهم من!

شاید بهتر باشد به سراغ یک بررسی برویم که در سال 2019 توسط بانک جهانی انجام و 20 کشور در دو مولفه درصد سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی (GDP) و درآمد حاصل از گردشگری بر مبنای GDP مورد بررسی و مقایسه قرار گرفتند. ملاک انتخاب این کشورها برای مقایسه با ایران، در برخی کشور ها موقعیت جغرافیایی، در برخی شباهت های طبیعی و فرهنگی آنها با ایران و برخی دیگر رابطه میزان توسعه یافتگی (توسعه یافته یا در حال توسعه) آنها و نقش گردشگری در این کشورها به عنوان کشورهای مطرح در حوزه گردشگری بوده است. همچنین دو کشور ایالات متحده آمریکا و چین به دلیل ابرقدرت اقتصادی بودن و جز مقاصد برتر گردشگری به شمار آمدن، مد نظر قرار گرفته اند. در میان 20 کشور مذکور، ایران پس از روسیه، پایین ترین سهم گردشگری را در تولید ناخالص داخلی خود دارد . متاسفانه در مقایسه ایران با کشور های ترکیه و هند که از لحاظ فرهنگی و طبیعی تا حدود زیادی شبیه ایران هستند از یک سو و از طرف دیگر در مقایسه با کشور کوچک امارات متحده عربی در همسایگی خود، از سهم گردشگری در GDP و درآمد بسیار کمتری برخوردار است. نکته حائز اهمیت در این جا این است که کشور ایران که از لحاظ غنای تنوع زیستی جز بیست کشور برتر جهان قرار دارد در مقایسه با کشور های هند ، مالزی ، چین ، آفریقای جنوبی ، کنیا ، مکزیک و برزیل که آنها نیز در این فهرست هستند نیز متاسفانه نسبت سهم گردشگری به GDP پایین تری را دارد . 

بوم گردی لای صفحات لغت نامه

لغت اکوتوریسم که فرهنگستان لغت با کمک سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور آن را معادل طبیعت گردی معنا کرده است ، از نظر ریشه لغوی از دو جزء Eco و Tourism ساخته شده است که پیشوند اکو برگرفته از ریشه یونانی به معنی آمیزه ای از مفاهیم محیط زیست (اکولوژی ، اکوسیستم) و توریسم به معنای گردشگری است . این مفهوم بیش از هر چیز طبیعت را تداعی می کند . در فارسی کلمه بوم را معادل اکو قرار داده اند و اکو توریسم را بوم گردی ترجمه نموده اند .

اتحادیه جهانی اکوتوریسم (TIES-1991) بوم گردیرا  سفري می داند مسئولانه به مناطق طبيعي ، كه موجب حفظ محيط زيست و بهبود زندگي مردم محلي می گردد . اما اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN-1996)می گوید بوم گردی يك سفر و بازديد زيست محيطي مسئولانه از مناطق طبيعي بكر است كه به منظور لذت بردن از طبيعت و درك مواهب آن و نيز ويژگي‌هاي فرهنگي مرتبط با آن انجام شود، بطوري كه باعث ترويج حفاظت گردد، اثرات منفي بسيار كمي از جانب بازديد كنندگان بر محيط به جاي گذارد و شرايطي را براي اشتغال و بهره‌مندي اقتصادي و اجتماعي مردم محلي فراهم كند .

بوم گردی به مثابه توسعه پایدار

از دیدگاه توسعه پایدار اگر هدف از توسعه گسترش امکانات و بهبود شرایط و کیفیت زندگی انسانهاست این امر نه تنها درباره نسل کنونی بلکه برای نسل های آینده می بایست مد نظر قرار گیرد .

معنای توسعه پایدار تنها حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نیست بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادی است، رشدی که بدون تخریب منابع طبیعی و بر هم زدن تعادل محیط زیست عدالت و امکانات زندگی را برای همه مردم اعم از شهری ، روستایی و عشایری فراهم آورد . دست یابی به توسعه پایدار در گرو توجه به ارکان اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و زیست محیطی در یک جامعه است .

با انطباق موارد گفته شده در خصوص توسعه پایدار با تعریف بوم گردی میتوان دریافت که بوم گردی به عنوان ابزاری برای توسعه پایدار محسوب می شود که می تواند به طور مستقیم و غیر مستقیم از محیط زیست حفاظت کرده و به رشد اقتصادی جوامع محلی کمک کند .

هر کاری قاعده دارد،  بوم گردی هم!

هر نوع سفری از اصول اولیه ای برخوردار است ، در زمینه بوم گری نیز نه اصل اساسی وجود دارد :

• حداقل اثرات منفي بر طبيعت و فرهنگ
• آموزش و تفسير اهميت حفاظت براي مخاطبان
• تأكيد بر تجارت مسئولانه ، با همكاري مردم محلي ، با تكيه بر توانايي هاي بومي
• منافع مستقيم براي مديريت و حفاظت مناطق
• تأكيد بر زون بندي مناطق براي توريسم ، تهيه طرحهاي مديريت بازديد کنندگان و تعيين مقاصد مناسب بوم گردی
• تأكيد به انجام مطالعات زيست محيطي و اجتماعي و برنامه هاي پايش بلند مدت براي ارزيابي فعاليت و كاهش اثرات منفي
• تلاش براي افزايش منافع اقتصادي كشور ميزبان ، جوامع بومي و تجارت هاي محلي 
• جستجوي يك تضمين ، كه توسعه گردشگری، از حدود قابل قبول تغييرات  اجتماعي و زيست محيطي كه بوسيله محققين با مشاركت ساكنان بومي تعيين شده است ، به هيچ وجه فراتر نرود
• تكيه بر زيربنايي كه در هماهنگي با محيط ، استفاده كم از سوخت هاي فسيلي، حفظ گياهان و حيات وحش بومي ، و آميزه اي از محيط زيست طبيعي و فرهنگي ، توسعه يافته است.

گردشگری بر پایه طبیعت یا ماجراجویانه؟

بستر اصلی بوم گردی طبیعت است، درتقسیم بندی شاخه های گردشگری شاخه جامع ایی به نام گردشگری بر پایه طبیعت (Nature Based Tourism) تعریف شده است که این شاخه در بر گیرنده ی دو شکل متفاوت و حتی متضاد بوم گردی (Eco-Tourism) و گردشگری ماجراجویانه( (Advencher Turism است.

در گردشگری ماجراجویانه هم بستر اصلی فعالیت ها در طبیعت انجام می گیرد ولی بر خلاف بوم گردی هدف در این شکل از گردشگری به چالش کشیدن توانایی های انسان در برابر طبیعت است و دو هدف مهم بوم گردی یعنی حفاظت از طبیعت و بهبود اقتصاد جامعه محلی در گردشگری ماجراجویانه چندان اولویتی ندارد .

برخی از فعالیت های گردشگری ماجراجویانه شامل : صخره نوردی ، یخ نوردی ، اسکی ، شکار ، ماهیگیری قایقرانی درآب های خروشان و آفرود می شود .

 در حالی که اهم فعالیت های بوم گردی عبارتند از :

پرنده نگری (Bird watching) ،تماشای حیات وحش (Wildlife viewing) ،تماشای گیاهان (Botanic tour) ،کوه نوردی و دامنه نوردی (Tracing) ، کویر پیمایی ، تور های فرهنگی طبیعی (مانند بازدید از عشایر) ، ژئو توریسم و دیدن چشم انداز های طبیعی (Land- scape viewing ).

بوم گردی در پهنه مینیاتوری ایران

ایران به لحاظ موقعیت ویژه جغرافیایی (پل ارتباطی میان غرب و شرق) ، تنوع اقلیمی (کشور چهار فصل) ، غنای تنوع زیستی و داشتن چشم انداز های بی بدیل طبیعی و ساختار خاص زمین شناسی در کنار آثار تاریخی و فرهنگی دارای بهترین زمینه برای جذب بوم گردها در سطوح ملی و بین المللی می باشد .

کشور ایران از لحاظ غنای تنوع زیستی بر اساس سیزدهمین نشست اعضای متعاهد کنوانسیون تنوع زیستی در سال 2016 که در مکزیک برگزار شد به عنوان یکی از بیست کشور برتر تنوع زیستی (Megadiverse) معرفی گردید . از آنجا که تنوع زیستی بستر اصلی توسعه بوم گردی می باشد با توجه به کم نظیر بودن تنوع زیستی ، ایران قابلیت های بالقوه ای برای توسعه بوم گردی دارد.

بوم گردی یا همان گردشگری در طبیعت از گونه های مهم صنعت گردشگری است که بیشترین سازگاری را با توسعه پایدار دارد. همچنین این صنعت از رشد بالایی برخوردار می باشد و در حال حاضر اغلب کشور های جهان در رقابتی تنگاتنگ و نزدیک ، در پی بهره گیری از توانمندی های کشور خود هستند تا بتوانند سهم بیشتری از درآمد ناشی از صنعت گردشگری را به خود اختصاص دهند و با ساده ترین شکل ممکن به اشتغال زایی بپردازند.

 در ایران نیز  با استفاده پایدار از منابع طبیعی (منابع درآمد غیر نفتی) می توان با توجه به کم هزینه و متناسب تر بودن سطح سرمایه گزاری در بهره گیری از تسهیلات و امکانات این بخش در مقایسه با دیگر شاخه های این صنعت (گردشگری) و سایر صنایع دیگر به ایجاد درآمد و اشتغال زایی پرداخت .

هم چنین به دلیل وجود ملاحظات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در کشور شاید بتوان اذعان نمود که بوم گردی مناسب ترین نوع گردشگری بوده که می تواند در تمام مناطق ایران توسعه یابد.

بوم گردی ایران از پنجره قانون :

پیش از انقلاب اسلامی و در شروع برنامه‌ریزی در ایران در سال 1327، گردشگری از هیچ‌گونه متولی مشخصی در بدنه دولت برخوردار نبود و هیچ مؤسسه یا سازمانی وجود نداشت که به برنامه‌ریزی مدون در امر گردشگری بپردازد. بنابراین این صنعت جایگاهی در سطوح عالی حاکمیت و در برنامه عمرانی اول و دوم و سوم نداشته است. به تدریج در برنامه‌های چهارم و پنجم عمرانی، یک فصل مجزا در برنامه به موضوع جهانگردی و با هدف شناخت و معرفی فرهنگ ایران پرداخته است.

پس از انقلاب اسلامی نیز در برنامه‌های اول تا سوم توسعه، موضوع گردشگری بیشتر معطوف به تقویت و توسعه ایران‌گردی و جهانگردی، معرفی میراث فرهنگی کشور و ارزش‌های فرهنگی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، مرمت و احیای بافت‌ها و بناهای تاریخی فرهنگی بوده است و برنامه سوم توسعه، نخستین گام جدی برای گردشگری در کشور بوده است که به نظر می‌رسد روح برنامه سوم در ارتباط با گردشگری در بعد حفاظت میراث فرهنگی ایران نمود یافته است. برنامه چهارم نیز با محوریت ارتقاء جایگاه بخش غیردولتی و افزایش رقابت‌پذیری در صنعت گردشگری به این موضوع پرداخته است. در برنامه پنجم توسعه، هدف‌گذاری به صورت دقیق در یک حوزه مشخص گردشگری، یعنی مذهبی و زیارتی، بوده است. برای مثال ساماندهی امور زائرین و تأمین زیرساخت‌های لازم و توسعه امکانات و خدمات زیارتی در قطب‌های زیارتی و گردشگری مذهبی در ماده 12 آن مورد توجه بوده است.

نخستین هدف کمی در حوزه گردشگری در خط ‌مشی‌های پس از انقلاب در بطن سیاست‌های کلی مرتبط برنامه ششم ذکر شده که مبتنی بر توسعه پایدار صنعت ایران‌گردی است به گونه‌ای که ایران‌گردهای خارجی تا پایان برنامه ششم به حداقل پنج برابر افزایش یابند.

مهمترین سندی که به طور خاص به بوم گردی در کشور پرداخته آیین نامه طبیعت گردی مصوب سال 1384 است.

چی داریم؟ کجا بریم؟

برخی از پتانسیل های بالقوه بوم گردی که می تواند بستر مناسبی برای توسعه بوم گردی در ایران باشد شامل اکوسیستم های جنگلی، کوهستانی، بیابانی و آبی ( که شامل مناطق ساحلی- دریایی، تالاب ها و رودخانه ها) و تنوع گونه های گیاهی و جانوری است. اجازه بدهید مروری بر این ظرفیت ها داشته باشیم.

• اکوسیستم های جنگلی، از سکوت سی سنگان تا اوهام جنگل ابر

مساحت جنگل های ایران 3/14 میلیون هکتار بوده که 8/8 درصد کل مساحت کشور را در بر می گیرد. هر چند مساحت جنگل ها در ایران نسبت به بسیاری از کشور ها کمتر می باشد و ایران از لحاظ جنگلی فقیر محسوب می شود ولیکن جنگل های بسیار با ارزشی در ایران وجود دارد ، مانند جنگل های هیرکانی،جنگل های ارسباران ، جنگل های زاگرس و جنگل های مانگرو (حرا).

به طور مثال جنگل های انبوه و سرسبز هیرکانی که بصورت نوار باریکی در حاشیه جنوبی دریای خزر قرار دارد که قدمت آن به دوران سوم زمین شناسی بر می گردد .

این جنگل ها در زمره ی قدیمی ترین جنگل های جهان محسوب می شوند و از ارزشمند ترین جنگل های ایران و جهان می باشند ( در حال حاضر ثبت در میراث طبیعی جهانی است ) که می تواند در توسعه گردشگری نقش بسزایی ایفا نماید ( دومین گزارش ارزیابی راهبردی محیط زیست ، 1399 )

 همچنین پارک های جنگلی طبیعی مانند : سی سنگان، رویان، سراوان، گیسوم، قرق و دلند از عمده ترین کانون های جلب گردشگران هستند .

 از معروف ترین و بکرترین گردشگاه های جنگلی کشور می توان  " جنگل ابر شاهرود" را نام برد. در حال حاضر برداشت بی رویه از این جنگل ها به منظور تهیه چوب، تغییر کاربری به زمین های کشاورزی و یا تبدیل آن ها به شهرک های ویلایی و احداث جاده های متعدد موجب تخریب جبران ناپذیر آن ها می شود . از سایر جنگل های کشور که از ارزش بوم گردی بالایی برخوردارند، می توان به جنگل های بلوط غرب در منطقه زاگرس اشاره کرد .

• اکوسیستم های کوهستانی، از دیو دربند تا ساحت سبلان

کوه ها حدود 55 درصد سطح کشور را فراگرفته اند. کوه های ایران به چهار رشته کوه شمالی (تالش، البرز و خراسان)، زاگرس، مرکزی و شرقی تقسیم می شوند. امروزه کوه ها یکی از پر تقاضاترین کانون های گذران اوقات فراغت محسوب می شوند. در ایران حدود 40 قله با ارتفاع بیش از 4000 متر وجود دارد که قله آتشفشان دماوند با ارتفاع 5671 متر به عنوان مرتفع ترین قله ایران می باشد. قلل سبلان (وجود دریاچه ای زیبا بر فراز قله) و علم کوه (دارای دیواره ای 450 متری) از معروفیت جهانی برخوردارند.

علاوه بر قلل رفیع، غارها (مانند غار قوری قلعه با 3140 متر طول به عنوان طویل ترین غار و بزرگ ترین غار آبی آسیا)، آبشار ها (لوه در گلستان، شوی در لرستان، مارگون در فارس، شاهاندشت در مازندران)، از دیگر جاذبه های مناطق کوهستانی به شمار می آیند. گردشگری کوهستان به ساختار زمین شناسی و توپوگرافی یک سرزمین وابسته است و خود زمینه ساز شاخه ای از گردشگری به نام ژئوتوریسم است. در ایران تنها ژئوپارک ثبت شده، ژئوپارک قشم است. البته محدوده های قله های سهند و سبلان، غار کتله خور زنجان از جمله پیشنهادات ایران به یونسکو برای ثبت در شبکه جهانی ژئوپارک می باشند.

• اکوسیتم بیابانی، از رمل های اسرارآمیز تا رصد ستارگان

بیش از یک سوم وسعت کشور در سلطه بیابان ها است. بیابان های ایران به طور عمده ناشی از تأثیر کمربند پر فشار جنب حاره بوده و بخشی از کمربند بیایانی کره زمین محسوب می شود. بیایان های ایران را به دو بخش عمده دشت کویر و کویر لوت تقسیم می کنند .

بیابان گردی، به ویژه برای بسیاری از ساکنان کشورهای اروپایی که از نعمت این بیوم طبیعی جهان بی بهره اند،یکی  از زمینه های گردشگری پر جاذبه محسوب می شود. امروزه برخی از کشورها مانند تونس تنها از راه گردشگری در بیابان های خود سالانه حدود 3 میلیارد دلار درآمد کسب می نمایند. این در حالی است که گذشته از وسعت کم نظیر بیابان های ایران که سبب شده این گستره های طبیعی کشور در شمار چهار بیابان نخست جهان قرار گیرد، عوامل جغرافیایی متعددی موجب شده است بیایان های ایران به عنوان جاذبه های گردشگری از موقعیت ویژه ای نسبت به همتاهای طبیعی خود در جهان برخوردار شوند.

تپه های شنی، رمل ها، کلوت ها، استپ ها و دریاچه های نمک از جمله مهم ترین  پدیده های شگفت انگیز در مناطق بیابانی ایران هستند. هم چنین یکی از منطقه های عاری از حیات و قطب های حرارتی کره ی زمین در کویر لوت می باشد.کویر لوت به عنوان دومین میراث طبیعی ایران در جهان پس از جنگل های هیرکانی در یونسکو به ثبت رسیده است.

در صورتی که در منطقه ی دشت کویر مانند پارک ملی کویر و پارک ملی خارتوران پوشش گیاهی و حیات جانوری منحصر بفردی وجود دارد . علاوه بر موارد فوق جاذبه های دیگری مانند رصد ستارگان و اجرام سماوی ، کاروانسرا ها و ابنیه هایی با معماری خاص و شیوه ی زیست سنتی مردم مناطق بیابانی می تواند جزء جاذبه های این مناطق محسوب شود.

• اکوسیستم آبی، از جنگل های حرا تا آب سنگ های مرجانی

اکوسیستم های آبی که خود متشکل از اکوسیستم های دریایی، ساحلی- دریایی، دریاچه ای، تالابی و رودخانه ای می باشد از مهم ترین اکوسیستم ها در جهان به حساب می آیند. کشور ایران با وجود اینکه در زمره ی کشور های کم آب جهان قرار دارد، دارای اشکال متفاوتی از این اکوسیستم هاست. بطوری که دریای مازندران (بزرگ ترین دریاچه ی جهان) با حدود 873 کیلومتر خط ساحلی در شمال کشور و خلیج فارس و دریای عمان در حدود 4644 کیلومتر (با احتساب جزایر)  خط ساحلی در جنوب کشور گواه این مدعاست.

وجود 25 تالاب بین المللی ثبت شده در کنوانسیون رامسر(این کنوانسیون به پیشنهاد ایران شکل گرفت و در شهر رامسر به امضاء رسید) نشان دهنده ی این است که ایران دارای چنین اکوسیستم ارزشمندی می باشد.

پهنه های آبی مانند دریا ها، سواحل و دریاچه ها پرتقاضاترین زمینه های گردشگری بازار گردشگری محسوب می شوند. به طوری که یکی از شاخه های اصلی گردشگری که توسط سازمان جهانی گردشگری تعیین شده، گردشگری ساحلی می باشد که محور های مشترک زیادی با طبیعت گردی دارد. امروزه به تازگی شاخه ای از گردشگری به نام گردشگری دریایی نیز تعریف گردیده است. سواحل نیز هم به عنوان پس کرانه ی فعالیت های گردشگری دریایی و هم خود به سبب ظرفیت های گردشگری مستقل به یکی از کانون های توسعه فعالیت های تفرجی در تمام کشورهایی که به پهنه های آبی وسیع مرتبط هستند تبدیل شده است.

خلیج فارس ، دریای عمان و دریای مازندران دارای پتانسیل های بالفعلی در زمینه ی گردشگری ساحلی- دریایی است . بعلاوه تمام جزایر ایرانی خلیج فارس را می توان در ردیف گردشگاه های بالقوه ساحلی و دریایی کشور برشمرد . وجود جنگل های دریایی حرا از خلیج گواتر تا نایبند بوشهر (قسمت اعظم این جنگل ها میان جزیره قشم و سرزمین مادر است) و آب سنگ های مرجانی در منطقه ی خلیج فارس (قشم، کیش، لارک، هندورابی) از جاذبه های طبیعی بوم گردی بسیار ارزشمند محسوب می شوند.

کلکسیون کم نظیر گونه های گیاهی و جانوری

طبیعت و اقلیم های متنوع ایران در خود گیاهان و جانوران فراوانی را جای داده است که هم از نظر تعداد و هم از نظر تنوع در مقایسه با سایر نقاط جهان شگفت انگیز است.

گیاهان ایران به دلیل وسعت کشور و حاکم بودن شرایط اقلیمی و اکولوژیکی متفاوت در آن بسیار متنوع اند. وجود بیش از 8000 گونه ی گیاهی که در بین آن ها حدود 2000 گونه اندمیک ایران می باشند ، نشان می دهد با اینکه ایران دارای آب و هوای خشک و نیمه خشک می باشد از چه غنای گیاهی بالایی برخوردار است. در میان این گونه ها برخی برای جلب گردشگران از اهمیت بیشتری برخوردارند مانند گل سوسن چلچراغ (گونه ای اندمیک و منحصربفرد در داماش گیلان)، لاله واژگون (در منطقه زاگرس)، دشت های شقایق، زنبق ها، درخت های کهنسال سرو (سرو 3000 ساله ی هرزویل در ماسوله و سرو4500 ساله ی ابرکوه در یزد)، گونه های بیابانی گز و تاغ و جنگل های دریایی حرا از آن جمله اند.

شاید گونه های جانوری نسبت به گونه های گیاهی از جذابیت بیشتری نزد گردشگران برخوردار است. به طوری که دسته بندی های متفاوتی در فعالیت های بوم گردی را به خود اختصاص داده است. فعالیت هایی هم چون پرنده نگری، تماشای آبزیان ( دلفین ها، نهنگ ها، کوسه ها)، تورهای سافاری و ...

کشور ایران با داشتن حدود 545 گونه پرنده (به این دلیل که ایران در سه مسیر مهاجرت پرندگان واقع شده است دارای گونه هایی از اروپا، آفریقا و آسیا می باشد) که این تنوع بیش از تمامی گونه های پرندگان اروپا می باشد ،لذا ایران به عنوان بهشت پرندگان برای پرنده نگر ها در جهان به حساب می آید. زاغ بور به عنوان تنها پرنده ی اندمیک ایران که در کویر های ایران (پارک ملی کویر) زیست می کند، در این بین شاخص   می باشد.

از سایر جاذبه های حیات وحش ایران که می تواند به عنوان هدف طبیعت گردان قرار گیرد می توان به گورخر ایرانی، گوزن زرد ایرانی، یوزپلنگ آسیایی (بندرت دیده می شود)، سنجاب ایرانی، دلفین بینی بطری، دلفین گوژپشت، پورپویز، لاکپشت های دریایی، کروکودیل پوزه کوتاه (گاندو) و انواع ماهیان وابسته به آبسنگ های مرجانی اشاره نمود.

هم چنین 93 درصد ذخیره ماهیان خاویاری جهان در دریای خزر (سواحل جنوبی یعنی مناطق متعلق به ایران) قرار دارد که می تواند برای گردشگران خارجی بسیار جالب باشند( دومین گزارش ارزیابی راهبردی محیط زیست ، 1399 ) .

سایه تهدید روی چینی نازک طبیعت

به طور کلی عمده ترین موارد چالش های بوم گردی کشور را می توان به شرح زیر بیان نمود :

1: کمبود و حتی عدم وجود ساختار های زیر بنایی مناسب مانند راه های مواصلاتی ، سرویس های بهداشتی ، نبود علائم راهنما و ارائه اطلاعات گردشگری ، مراکز درمانی و مراکز خدمات رفاهی و گردشگری در کل کشور

2: فرسوده و ناکافی بودن امکانات در ناوگان حمل و نقل عمومی کشور به ویژه برای حمل و نقل مناسب در صنعت گردشگری (فرسوده بودن هواپیماها و یا وسایلی مانند اتوبوس و مینی بوس)

3: عدم بازاریابی و تبلیغات مناسب در بازار جهانی توریسم برای جلب گردشگران خارجی به کشور

4: عدم حمایت لازم از دست اندرکاران صنعت گردشگری به ویژه بوم گردی و مدیریت کلان نامطلوب در صنعت گردشگری کشور

5: وجود نگاه امنیتی سختگیرانه به مقوله گردشگران خارجی و عدم سهولت صدور روادید

6: بروز مشکلات اجتماعی و فرهنگی بین جامعه میزبان و گردشگران به دلیل عدم برنامه ریزی مناسب برای توسعه گردشگری به ویژه بوم گردی

7: عدم الویت توسعه صنعت گردشگری در سیاست گزاری های کلان توسعه اقتصادی کشور توسط سیاستمداران و تصمیم گیران کشور

8: عدم درک ارزش واقعی جاذبه های بوم گردی توسط جامعه محلی از منظر توسعه پایدار

9: عدم تهیه اطلس جامع مناطق بوم گردی و جاذبه های طبیعی در کشور

بوم گردی موفق به شرط رونق

بوم گردی از نظر اقتصادی باعث رونق و عمران مناطق دارای جاذبه های طبیعت گردی می شود و این امر زمینه مناسبی را برای توسعه و پیشرفت این مناطق فراهم می سازد. لذا برای رفع موانع موجود و توسعه بوم گردی ایران ، به نظرمی رسد موارد زیر در توسعه بوم گردی کشور موثر واقع شود :

1: مدیریت بازاریابی مبتنی بر فناوری اطلاعات و تبلیغات گسترده در بازار جهانی توریسم برای جذب گردشگران با استفاده از شرکت در نمایشگاه ها ، همایش ها و نیز تولید محتوا با هدف بازاریابی گردشگری

2: حمایت از ایجاد و توسعه ی کسب و کارهای مرتبط با صنعت گردشگری به ویژه بوم گردی

3: مشارکت مردم محلی در تصمیم گیری و اجرای برنامه های بوم گردی و توضیع عادلانه ی درامد ناشی از بوم گردی میان جوامع محلی

4: مدیریت و برنامه ریزی صحیح و خردمندانه برای توسعه گردشگری با توجه به ملاحظات اجتماعی و فرهنگی جامعه میزبان و همچنین اولویت به حفاظت از محیط زیست

5: اولویت دادن به توسعه صنعت گردشگری به ویژه بوم گردی با در نظر گرفتن اصول توسعه پایدار در سیاست گزاری های کلان کشور و آمایش سرزمین

6: آموزش و آگاهی بخشی عمومی و مشارکت تمام ذی نفعان گردشگری در برنامه ریزی های توسعه گردشگری

7: حمایت لازم و ارائه تسهیلات به دست اندر کاران صنعت گردشگری و نظارت مستمر بر فعالیت آن ها

8: ایجاد و تقویت زیرساخت های مناسب برای توسعه صنعت گردشگری از طریق جذب سرمایه گذار

9: وضع و اجرای قوانین و مقررات مترقی در حوزه گردشگری به ویژه بوم گردی و همچنین تهیه طرح های جامع و تفضیلی طبیعت گردی در ایران

10: استفاده از ظرفیت سازمان های مردم نهاد (سمن ها) ، جامعه محلی در مدیریت صنعت گردشگری کشور با تعامل حاکمیت

11: برقراری دیپلماسی و توسعه روابط مناسب با سایر کشور ها در جهت جذب گردشگران با در نظر گرفتن حفظ منافع ملی و امنیت کشور

12: تهیه اطلس جامع بوم گردی و جاذبه های طبیعی کشور با ذکر زمان بندی مناسب گردشگری و مجوز های لازم آن

13: تهیه ی طرح جامع بوم گردی از مناطق چهارگانه محیط زیست با مشخص نمودن زون بندی های اقامت ، بازدید و ...

14: تهیه ی بیمه حمایت از گردشگران طبیعی به خصوص در شاخه ی گردشگری ماجرا جویانه

نسخه توسعه با طعم طبیعت

صنعت گردشگری که امروزه یکی از متنوع ترین و بزرگترین صنایع در جهان به شمار می آید دارای اثرات سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی و زیست محیطی بر کشور ها می باشد .

به طور مثال ایجاد صلح ، تبادلات فرهنگی ، کسب درامد ، اشتغال زایی در کنار پاک و سبز بودن این صنعت را می توان از ویژگی های آن بر شمرد.

در میان شاخه های مختلف صنعت گردشگری ، شاخه بوم گردی که بر پایه طبیعت می باشد و هدف آن حفاظت از محیط زیست و بهبود معیشت مردم محلی است از اهمیت بسزایی در توسعه پایدار برخوردار است .

از آن جا که کشور ایران کشوری در حال توسعه می باشد و باید اصول توسعه پایدار را در برنامه توسعه خود مد نظر قراردهد ، از میان شاخه های صنعت گردشگری توسعه ی بوم گردی به دلیل این که کشور ایران از لحاظ غنای تنوع زیستی جز بیست کشور برتر جهان معرفی شده از یک سو و همچنین ملاحظات اجتماعی و فرهنگی از سوی دیگر و هم خوانی بوم گردی با توسعه پایدار به نظر می رسد بهتر است بر روی این شاخه از صنعت گردشگری متمرکز شود .

‌