گروه اقتصادکلان: قرار گرفتن در زنجیره ارزش جهانی تولید و تجارت از دو جهت برای تولید دانش بنیان حائز اهمیت است. اول اینکه تولید دانش بنیان به شدت نسبت به صرفه ناشی از مقیاس حساس است و تنها در سطح یک بازار جهانی شده به لحاظ اقتصادی معنادار خواهد شد و دوم اینکه رقابت پذیری تولید دانش بنیان نیاز به استفاده بهینه از انباره دانش و فناوری موجود بشری برای کنترل هزینه ها دارد. به گزارش «تجارت»، کارشناسان معتقدند برای تحقق شعار امسال احتمالا علاوه بر مسئله دانش بنیان بودن اقتصاد که باید از یک جنبه ای به آن توجه شود به مسئله اشتغال آفرینی هم باید توجه ویژه ای داشته باشد و چه بسا جدای از توسعه دانش بنیان باشد. با توجه به جوانی جمعیت و بیکاری گسترده ای که در جامعه وجود دارد، باید علاوه بر توجه به محورهای اقتصاد دانش بنیان که بسیار کلیدی و حیاتی برای آینده کشور است به مسئله بیکاری در سطح گسترده و برای اقشار مختلف جامعه که طیف بسیار و گسترده ای از مهارت ها را در بر می گیرند، به آن هم توجه جدی کنیم. اقتصاد دانش بنیان نیازمند مهارت های خیلی پیشرفته و نوظهوری است که اینها در همه جوامع از جمله جوامع صنعتی با محدودیت های زیادی رو به رو هستند و بخش قابل توجهی از جمعیت خارج از توانشان برای رسیدن به این مهارت ها است و اینها اصلا بیکار خواهند شد و این یکی از نگرانی های امروز حتی جهان صنعتی، مسئله بیکاری گسترده ای است که در سال های نه چندان دور این کشور ها را در برخواهد گرفت. به طور کلی قرار گرفتن در زنجیره ارزش جهانی تولید و تجارت، جابجایی ساده و مطمئن نهاده‌های تولید در اکوسیستم تولید و تجارت و زیربنای انسانی سه رکن اساسی تولید دانش بنیان است. در همین رابطه، رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق ایران می‌گوید: امسال خطر بزرگی حوزه دانش‌بنیان را تهدید می‌کند؛ چراکه همه، به‌خصوص خصولتی‌ها می‌خواهند به این بخش ورود کنند و دقیقا در نقطه مقابل بخش‌خصوصی قرار بگیرند. افشین کلاهی، رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان درباره مسائل حوزه اقتصاد دانش‌بنیان و چگونگی تحقق شعار سال از لزوم اصلاح ساختار سیاست‌گذاری اقتصادی می‌گوید: حاکمیت اقتصادی کشور با مشکلات شدیدی مواجه است و در خیلی از موارد سیاست‌های اقتصادی موجود با واقعیت‌های اقتصادی همخوانی ندارد. مثلاً یکی از این سیاست‌ها موضوع جایگزینی واردات است، شاید بهتر باشد به‌جای این تصمیم به دنبال سیاست تولید مطلوب برای صادرات باشیم. کلاهی می‌گوید: به مسئله خرید آنلاین و تاکسی اینترنتی نگاه کنید، این دو نیاز روز بود که با تکیه‌بر دانش و توانمندی جوان‌ها حل شد و مشکلات حوزه حمل‌ونقل و خریدوفروش در دوره کرونا به‌راحتی حل شد. او ادامه می‌دهد: تفاوت بخش خصوصی با خصولتی‌ها در این است که وقتی کاری به خصولتی‌ها سپرده می‌شود، فضای اقتصادی را به هم می‌ریزند. آن‌ها بیشتر درگیر انجام مأموریت اداری هستند تا تولید و کسب سود و این دقیقاً نقطه مقابل بخش خصوصی است.
وقتی اهداف متفاوت است نمی‌توان در یک بازار و شرایط یکسان رقابت کرد. البته برخی سودجویی را مضموم می‌دانند درحالی که اقتصاد با کسب سود درآمیخته است. رئیس هیات مدیره مجمع تشکل‌های دانش‌بنیان ایران معتقد است: حوزه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان موانع و چالش‌های زیادی دارد. تصویب طرح صیانت از چالش‌های مهم حوزه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان است. اگر احیاناً این طرح تصویب شد، باعث تخریب خلاقیت خواهد بود و کار را برای نخبگان و فعالان اکوسیستم دانش‌بنیان سخت‌تر خواهد کرد.
او تأکید می‌کند: تکریم ارزش تولید ثروت، مقوله‌ای که نادیده گرفته‌شده است. هنوز برخی از مردم و سیاست‌گذاران به این نتیجه نرسیده‌اند که تولید ثروت مقدس است. کارآفرین‌ها بیل گیتس و ایلان ماسک را تحسین می‌کنند و الگوی خود قرار می‌دهند اما در صحنه سیاست‌گذاری هیچ ارزشی برای کارآفرینان داخلی قائل نیستند.
در کشور برخی، افراد موفق را متهم به سوءاستفاده، رانت‌خواری و سودجویی می‌کنند و اینها ضربه مهلکی به فضای استارت‌آپی می‌زند. کلاهی ادامه می‌گوید: در کنار این مشکلات، باید به موانع موجود در قوانین و مقررات، بیمه، دارایی، مشکلات نیروی انسانی، تورم و سیاست خارجی را هم توجه شود. وقتی شرایط برای کارآفرینی مطلوب نباشد، فرد تشویق به مهاجرت می‌شود، مثل خیلی‌ها که رفتند و می‌روند. او تأکید می‌کند: قانون وظایفی را برای همه دستگاه‌ها تعریف کرده ولی متأسفانه دستگاه‌های اجرایی در برخی موارد همکاری نمی‌کنند.
به‌عنوان‌مثال، سازمان امور مالیاتی در برابر همان اندک معافیت مالیاتی که به شرکت‌ها تعلق می‌گیرد، آن‌قدر مقاومت می‌کند که عملاً دیگر برای شرکت‌ها ارزش ندارد که پله‌ها را پایین و بالا برود تا معافیت بگیرد.
رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق ایران ادامه می‌دهد: در قانون جهش تولید دانش‌بنیان که سال قبل طرح شد و منتظر تصویب شورای نگهبان است، وظایفی برای سازمان‌ها در نظر گرفته‌شده.
امیدوارم در میان پیگیری‌هایمان نگویند بروید سراغ معاونت علمی و فناوری؛ معاونت علمی و فناوری و صندوق نوآوری شکوفایی در این اکوسیستم فعال هستند ولی قطعاً نباید نقش سایر نهادها نادیده گرفته شود. کلاهی با اشاره به اینکه «همه می‌خواهند دانش‌بنیان شوند» می‌گوید: خطری که امسال این حوزه را تهدید می‌کند این است که همه می‌خواهند دانش‌بنیان شوند. همه می‌خواهند نظر بدهند و تأثیرگذار باشند و بدتر از آن اینکه بخش دولتی و خصولتی هم می‌خواهند به حوزه دانش‌بنیانی ورود کنند. از طرفی بازار برای فعالیت و ورود بخش خصوصی بسیار بسته است.
در این میان نهادهای خصولتی هم وارد این حوزه شده‌اند و شرکت‌های دانش‌بنیان و شتاب‌دهنده ایجاد کرده‌اند که این بسیار نامطلوب است. قطعاً ورودی خصولتی‌ها به حوزه دانش‌بنیان شرایط رقابت را به‌هم می‌ریزد و به نفع اقتصاد این حوزه نیست. او به مسئله تولید واکسن کرونا اشاره می‌کند: بااینکه تولید واکسن که یک موضوع دانش‌بنیان بود اما درنهایت نام شرکتی خصولتی مطرح شد و شاهد آن بودیم که انتهای آن‌همه پول پاشی و جلوگیری از واردات واکسن به کجا رسید. در کنار این، یک شرکت بخش خصوصی با یک شرکت بین‌المللی کار کرد و نتیجه‌اش این بود که واکسنش در بازار موجود است و همه راضی‌اند. باید بخش خصوصی واقعی در شرایط رقابت‌پذیر کارهای اقتصادی انجام دهد نه اینکه شرکت‌های خصولتی رقیب بخش خصوصی باشند.
