مهدی حسینی
معاون سابق وزیر نفت
چاه ها بخش کوچکی از میدان ها هستند. بنابر این بهتر است به جای صحبت کردن راجع به بسته شدن چاه های کم بازده وضعیت ضریب بازیافت در میادین نفتی را مورد بررسی قرار دهیم. تولید در میدان هایی همچون اهواز، مارون، گچ ساران و آغاجاری طی سال های گذشته شروع به افت کرده و بازدهی آنها مدام در حال کمتر شدن است. اگر رسیدگی به این میدان ها به درستی صورت نگیرد، به اصطلاح می گوییم که میدان تخلیه شده است. البته باید توجه داشت که این تخلیه در دراز مدت اتفاق می افتد، کاری که ما باید انجام دهیم این است که جلو تخلیه سریع این میادین را بگیریم و ضریب بازیافت میادین را افزایش دهیم.
ضریب بازیافت میادین در کشور ما حدود ۲۵ درصد است. این در حالی است که عربستان توانسته ضریب بازیافت خود را به ۵۰ درصد افزایش دهد. حتی کشور نروژ در حال برنامه ریزی برای افزایش ضریب بازیافت خود با ۶۰ درصد است.
بخشی از پایین بودن مقدار استحصال به ویژگی های زمین شناسی و بخشی هم به عقب ماندگی تکنولوژی در این حوزه بستگی دارد. باید تاکید کنم که افزایش ضریب بازیافت میلیاردها دلار برای اقتصاد ایران نفع اقتصادی دارد و نباید به راحتی از کنار آن گذشت. ذخیره نفت شناخته شده ایران چیزی حدود ۶۰۰ میلیارد بشکه تخمین زده می شود که ۲۵ درصد آن قابل برداشت است. به عبارت دیگر ۱۵۰ میلیارد بشکه از ذخایر نفت کشور قابل برداشت و ۴۵۰ میلیارد بشکه دیگر هم زیر زمین باقی می ماند. به عبارت دیگر یک درصد افزایش ضریب بازیافت معادل ۶ میلیارد بشکه نفت می شود که با احتساب هر بشکه ۱۰۰ دلار می توان ادعا کرد یک درصد بهبود در این حوزه می تواند ۶۰۰ میلیارد دلار و ۱۰ درصد رشد ۶ تریلیون دلار برای کشور ثروت ایجاد کند. این اعداد به خوبی نشان می دهد که باید به مساله ضریب بازیافت به عنوان یک اولویت اساسی و یک راهبرد ملی توجه شود. البته برای حفظ ضریب بازیافت در مقدار فعلی کارهایی از قبیل تزیرق گاز یا آب به میادین صورت می گیرد. اما اقداماتی که در حال انجام است، کم بوده و به تنهایی نمی تواند کافی باشد. مقدار سرمایه مورد نیاز میدان با میدان فرق می کند و نمی توان یک رقم مشخصی را برای آن قید کرد. البته باید اشاره کنم که مقدار سرمایه گذاری برای بهبود ضریب بازیافت در میادین از سرمایه گذاری برای ظرفیت سازی در میادن های جدید بیشتر است. بر اساس آمار موجود هر بشکه ظرفیت سازی در میادین جدید به ۲۰ الی ۳۰ هزار دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. اما برای بهبود ضریب بازیافت این مقدار بیشتر است.
بر اساس آخرین آماری که وزیر نفت اعلام کرده، این صنعت(نفت، گازو پتروشیمی) به ۱۶۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. بدون شک تامین این حجم از سرمایه گذاری از محل منابع داخلی ممکن نیست و باید به دنبال جذب سرمایه گذاران خارجی باشیم. جدای از سرمایه گذاری جدیدی که باید در این صنعت ایجاد شود، باید به دنبال بهینه سازی مصرف انرژی باشیم که اوضاع نگران کننده ای در کشور ما دارد. به هر حال باید با تمام قوا به دنبال توسعه باشیم. بزرگترین ذخایر گازی دنیا را داریم ولی هاب انرژی گازی منطقه خود هم نیستیم. در مقابل قطر با یک خط لوله دلفین به امارات توانسته تعیین کننده قیمت ها در خلیج فارس باشد. نمی توان آماری دقیقی در اینباره اعلام کرد. اما بر اساس آماری که ارائه می شود که ایران دومین دارنده ذخایر گازی در دنیاست با این حال با کمبود گاز در کشور مواجه هستیم و مقدار صادرات گازی که به ترکیه و عراق داریم بسیار محدود است. جالب است که بدانید سهم ما از بازار صادرات گاز دنیا تقریبا معادل کشور هایی همچون اندونزی، استرالیا یا الجزایر است که ذخایر گاز محدودی دارند. با این وجود توانسته اند صادرات خود را توسعه دهند. اما روسیه که ذخایر گازی تقریبا معادل ما داره توانسته گاز خود را از سیبری به نقاط دور اروپا برساند (پیش از جنگ اوکراین) و عمده نیاز کشورهای اروپایی را به تنهایی تامین کند. در صنعت نفت هم اوضاع چنگی به دل نمی زند. ذخایر نفتی روسیه بسیار کمتر از ایران است، اما سطح تولیدات این کشور(پیش از جنگ اوکراین) حدود ۱۱ میلیون بشکه تخمین زده می شد. این در حالی است که سطح تولیدات ما در بهترین حالت تنها ۴ میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه بوده و امروز هم به دلیل شرایط تحریمی حدود ۲.۵ میلیون بشکه اعلام می شود. متاسفانه تحریم سد بزرگی است که حداقل پیشرفت ما را به شدت کند کرده است.
