گروه اقتصاد کلان: بانک مرکزی گزارش رشد اقتصادی سال 1401 را منتشر کرد که بر اساس آن اقتصاد کشور در این سال 4 درصد رشد داشته و مصرف خصوصی نیز در این راستا با افزایش 8.7 درصدی نسبت به سال 1400 مواجه شده است.
به گزارش «تجارت آنلاین»، رشد عملکرد تولید ناخالص داخلی (با نفت و بدون نفت) طی چهار فصل سال ۱۴۰۱ بطور متوالی مثبت و صعودی بوده است. براین اساس رشد تولید ناخالص داخلی با نفت به قیمت پایه و به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵ طی فصول اول تا چهارم سال ۱۴۰۱ به ترتیب معادل ۱.۹ ۳.۹، ۴.۹ و ۵.۳ درصد می‌باشد. همچنین رشد تولید ناخالص داخلی بدون نفت نیز به قیمت‌های واقعی و در فصول سال ۱۴۰۱ به ترتیب از رشد ۱.۷، ۳.۵، ۴.۱ و ۴.۷ درصدی برخوردار بوده است. به این ترتیب بر اساس گزارش در تمامی فصول سال رشد اقتصادی کشور با افزایش نسبت به مدت مشابه سال 1400 مواجه شده است. یکی از نکات مهم جزئیات رشد سال 1401 بخش کشاورزی است و در حالی که این بخش در سال 1400 با رشد منفی روبرو شده اما در گزارش جدید افزایش 1.1 درصدی داشته است.
افزایش مؤلفه‌های طرف تقاضای رشد اقتصادی سال 1401
اگر تولید ناخالص داخلی از سمت تقاضا یا هزینه‌ای به پنج بخش یعنی مصرف خصوصی، مصرف دولتی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، صادرات و نیز واردات کالاها و خدمات را شامل شود تمامی بخش‌ها به جز بخش مصرف دولتی و نیز واردات کالاها و خدمات با افزایش مواجه شده‌اند. بر این اساس اقلام مصرف خصوصی، مصرف دولتی، تشکیل سرمایه ثابت ناخالص، صادرات و واردات کالاها و خدمات به ترتیب از نرخ رشدی معادل ۸.۷ ، منفی ۳.۶ ،۶.۷ ، ۸.۲ و ۷.۵ درصد برخوردار بوده‌اند؛ این ارقام در سال ۱۴۰۰ به ترتیب عناوین مذکور معادل با ۳.۹، ۸.۳، صفر، ۵.۲ و ۲۴.۱ درصد بوده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰ میزان مصرف بخش خصوصی تا حد زیادی بهبود یافته است؛ مصرف واقعی بخش دولتی نسبت به سال ۱۴۰۰ نیز به میزان ملموسی کاهش یافته است و همزمان تشکیل سرمایه ثابت ناخالص که در سال ۱۴۰۰ با رشد صفر درصدی و در طول دهه ۹۰ با متوسط رشد و منفی ۶.۹ درصد مواجه بود در سال ۱۴۰۱ از رشد ۶.۷ درصدی برخوردار شده است.
عوامل جهش در تشکیل سرمایه ثابت ناخالص
تشکیل سرمایه ثابت ناخالص شامل دو بخش کلی ماشین‌آلات و ساختمان می‌شود. طبق گزارش میزان رشد سرمایه ثابت ناخالص در بخش ماشین‌آلات 15.4 درصد افزایش یافته در حالی که این رقم در سال 1400 12.5 درصد بود. نگاهی به میزان رشد سرمایه ثابت ناخالص بخش ساختمان نشان می‌دهد که این بخش جهش زیادی داشته و از منفی 7.1 درصد در سال 1400 به 1.2 درصد در سال 1401 رسیده است. علت افزایش تشکیل سرمایه بخش ماشین آلات در سال ۱۴۰۱ به دلیل افزایش همزمان تولید ماشین آلات داخلی و همچنین واردات کالاهای سرمایه‌ای است. تشکیل سرمایه ثابت ناخالص بخش ساختمان نیز به دلیل افزایش همزمان تشکیل سرمایه در بخش‌های خصوص و دولتی محقق گردیده است.
وضعیت مؤلفه‌های تجارت خارجی در رشد اقتصادی
بر اساس گزارش بانک مرکزی صادرات کالاها و خدمات در سال 1401 با رشد 8.2 درصد مواجه شده در حالی که این رقم برای سال 1400 حدود 5.2 درصد اعلام شده بود. طبق گزارش‌های منتشر شده میزان صادرات کالاها در سال 1401 حدود 122 میلیون تن بوده که ارزشی برابر با 53 میلیارد دلار داشته است در حالی که ارزش کالاهای صادراتی در سال 1400 حدود 48 میلیارد دلار بوده است. در بخش واردات کالاها و خدمات طبق گزارش بانک مرکزی رشد 7.5 درصدی ثبت شده که این رقم در سال 1400 24.1 درصد بود. آمار واردات کالاها در سال 1401 نشان می‌دهد که ارزش واردات از 52 میلیارد دلار در سال 1400 به نزدیک 60 میلیارد دلار در سال 1401 رسیده است و وزن کالاهای وارداتی از 41 میلیون تن به 37 میلیون تن رسیده است. با احتساب آمار منتشر شده در بخش کالایی کسری تجاری ایران از 4.5 میلیارد دلار به 6.5 میلیارد دلار رسید که رشدی معادل 45 درصد را تجربه کرده است.
ارزش افزوده بخش‌های مختلف اقتصادی
بخش‌های مختلف اقتصادی طبق گزارش نیز با رشد مواجه شده‌اند از جمله گروه کشاورزی که از منفی 2.6 درصد در سال 1400 به 1.1 درصد رسیده است. در بخش صنعت نیز، شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی (که حدود ۷۰ درصد ارزش افزوده بخش صنعت را پوشش می‌دهد) در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل ۹.۶ درصد افزایش یافته است. شایان ذکر است که از مجموع ۲۴ رشته فعالیت عمده صنعتی در سال ۱۴۰۱، شاخص ۲۳ رشته فعالیت با (ضریب اهمیت ۹۶.۸ درصد)، دارای رشد مثبت می‌باشد. همچنین بیشترین سهم از افزایش شاخص تولید کارگاه‌های بزرگ صنعتی (در سال ۱۴۰۱) به ترتیب مربوط به فعالیت‌های صنایع تولید فلزات اساسی، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی و صنایع تولید وسایل نقلیه موتوری، تریلر و نیم تریلر است. رشد ارزش افزوده گروه صنایع و معادن در سال ۱۴۰۱ برابر با ۶.۵ درصد می باشد، در حالی که این میزان در سال ۱۴۰۰ معادل با ۱.۱ درصد بوده است. همچنین دو زیر بخش اصلی این گروه یعنی بخش صنعت و بخش معدن در سال ۱۴۰۱ به ترتیب معادل با ۹.۵ و ۲.۸ درصد رشد داشته‌اند که با عنایت به رشد ۳.۳ و منفی ۰.۴ درصدی این دو بخش در سال ۱۴۰۰، می‌توان نتیجه گرفت که بخش‌های صنعت و معدن از رشد مطلوب و قابل توجهی در سال ۱۴۰۱ در مقایسه با سال قبل از آن برخوردار بوده‌اند. در بخش ساختمان، ارزش سرمایه گذاری بخش خصوصی در ساختمان مناطق شهری به قیمت‌های جاری طی سال ۱۴۰۱ نسبت به سال قبل ۳۴ درصد افزایش یافته است. با اعمال شاخص‌های قیمتی متناظر و تعدیل رقم مذکور، نرخ رشد ارزش افزوده ساختمان بخش خصوصی به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵ معادل ۰.۹ درصد برآورد شده است. در نهایت با احتساب رقم فوق و نیز با در نظر گرفتن ارزش افزوده ساختمان دولتی، نرخ رشد بخش ساختمان به قیمت‌های ثابت سال ۱۳۹۵ معادل ۱.۲ درصد برآورد می‌شود؛ لازم به ذکر است که رشد این بخش در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل از آن منفی ۶.۹ بوده است. آمار و اطلاعات رشد ارزش افزوده بخش‌های مختلف اقتصادی از سمت عرضه اقتصاد (تولید ملی) در سال ۱۴۰۱ حاکی از رونق و بهبود نسبی فعالیت‌های اقتصادی در مقایسه با سال ۱۴۰۰ است. بررسی سهم فعالیت‌های مختلف اقتصادی در رشد تولید ناخالص داخلی سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که ارزش افزوده فعالیت‌های گروه‌های اصلی «صنایع و معادن»، «خدمات»، « نفت» و «کشاورزی» به ترتیب با سهمی معادل ۱.۶ ، ۱.۵ ، ۰.۸ و ۰.۱ واحد درصد، نقش عمده‌ای در رشد اقتصادی ۴ درصدی سال ۱۴۰۱ ایفا کرده‌اند. در پایان می‌توان چنین عنوان کرد که تولید ناخالص داخلی ایران به قیمت پایه و به قیمت‌های ثابت سال پایه ۱۳۹۵ طی سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ به ترتیب با رشدهای ۴.۴ و ۴ درصدی مواجه بوده است یعنی با وجود افزایش تمامی زیربخش‌های رشد اقتصادی اما رشد عمومی سال 1401 نسبت به سال 1400 کمتر بوده است که احتمالا دلیل رشد اقتصادی سال 1400 را می‌توان رفع محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری ویروس کرونا دانست.
