گروه صنعت و تجارت: در یک دهه اخیر بویژه بعد از تشدید تحریم‌ها در اوایل سال 1397 بود که تمرکز در مورد همسایگان در محور برنامه‌های تجاری کشور قرار گرفت. در این بین ارمنستان جایگاه ویژه‌ای داشت؛ جایگاهی که ظاهرا اثری قابل توجه در حجم مبادلات تجاری دو کشور نداشته است. چون دقیقا بعد از تشدید تحریم‌ها حجم تجارت دو کشور کاهش یافت. بعد از سکته تجارت بین دو کشور در سال 98 دیگر واردات ایران از ارمنستان صعودی نشد، در قرن جدید هم این نمودار رشد نکرد. اما حجم صادرات یک مقطعی کوتاهی در سال 1399 رشد کرد و بعد مجددا روند نزولی را طی کرد. روندی که کماکان ادامه دارد.
رشد بیش از 38 درصدی تجارت ایران و ارمنستان در بهار 1402
«سید روح اله لطیفی» سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صمت ایران همزمان با سفر وزیر خارجه ارمنستان به ایران گفت: صادرات غیرنفتی ایران به ارمنستان در سال ۱۴۰۱ شاهد رشد ۵۳ درصدی بود و این روند در بهار امسال، شتاب بیشتری را با رشد ۳۸.۴ درصدی نسبت به سه ماهه نخست ۱۴۰۱ پیدا کرده است. وی افزود: جمهوری اسلامی ایران سیاست توسعه روابط همه‌جانبه با همسایگان را با نگاه احترام متقابل، حفظ تمامیت ارضی و منافع مشترک دنبال می‌کند که توسعه روابط اقتصادی با ارمنستان در همین چارچوب قابل ارزیابی است. لطیفی گفت: ارمنستان با وجود جمعیت نسبتا کم سه میلیون نفری، دروازه ورود ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و شرق اروپا است و به عبارتی تنها مرز زمینی ایران با کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا با جمعیت ۱۸۴میلیون نفری و بازار خرید ۵۰۰ میلیارد دلاری به شمار می‌رود. وی درباره واردات از ارمنستان توضیح داد: یک‌هزار و ۸۷۲ تن کالای وارداتی شامل مواد معدنی، لاشه گوسفندی، انواع فیلترها، کاغذ کرافت، مقوا، چوب، تجهیزات پزشکی، دستگاه‌های سنجش، لوازم الکتریکی، محصولات آهنی و لوازم یدکی به ارزش هفت میلیون و ۹۹۵ هزار و ۴۱۰ دلار در فصل بهار از ارمنستان وارد شد که با رشد ۱۶۲ درصدی در وزن و ۳۰۰ درصدی در ارزش همراه بوده است. لطیفی درباره محصولات صادراتی ایران به ارمنستان، گفت: محصولات فولادی با بیش از ۲۲ درصد، مواد غذایی، ماهی و میگو، میوه و تره بار، خشکبار، قیر، اوره، مصالح ساختمانی، زغال سنگ، مشتقات نفتی، گاز، روغن موتور، محصولات شیمیایی، انواع رنگ، چسب و حلال‌ها، محصولات بهداشتی و آرایشی، ضد یخ، مواد پلاستیکی، لوله، کف پوش، لوازم آشپزخانه، پوشاک، دستکش، فرش، چرم، تخته، کاغذ، نخ و پارچه، کیف و کفش، کلاه، لوازم خانگی، عروسک و لوازم بازی، سیم و کابل، خودرو، تراکتور و تریلر، لوازم یدکی، کنتور گاز، دستگاه سنجش و تجهیزات پزشکی، مبل، لوستر، کاشی و سرامیک، ورقه های شیشه ای، آینه، ظروف آشپزخانه، اجاق گاز، رادیاتور، پکیج، مصنوعات فلزی، مس و آلومینیوم، پنکه، هواکش آسانسور و بالابر، ماشین آلات معدنی، تجهیزات کشاورزی، ماشین آلات برش، ریخته گری و قالب صنعتی، تجهیزات دامداری و مرغداری، دستگاه‌های قنادی، شیرآلات صنعتی و بهداشتی، باطری، لامپ، یخچال، اجاق گاز و غیره، از عمده ترین کالاهای صادراتی ایران به ارمنستان در این مدت است. سخنگوی کمیسیون روابط بین الملل و توسعه تجارت خانه صنعت معدن تجارت ایران گفت: تجارت غیرنفتی ایران به ارمنستان در بهار امسال به بیش از ۳۳۵ هزار تن کالا، به ارزش ۱۰۱ میلیون و ۷۴۷ هزار دلار رسید که این میزان در مقایسه با بهار سال قبل، با رشد ۷۰ درصدی در وزن و ۳۸.۴ درصدی در ارزش همراه بوده است. نکته اما اینجاست که به عقیده کارشناسان ظرفیت تجارت بین ایران و ارمنستان بسیار بیش از این است. رئیس اتاق مشترک ایران و ارمنستان در اسفندماه سال 1400 بیان کرد «ارزش صادرات ایران به ارمنستان با 20 درصد افزایش به 500 میلیون دلار رسیده در حالی که قبلا ارزش صادراتی ما به این کشور 300 میلیون دلار بود و امیدواریم که در سال 1401 ارزش صادراتی ما به این کشور به 800 میلیون دلار برسد و به دنبال آن به هدف یک میلیارد دلاری صادرات به این کشور دست یابیم». اما اتفاقی که افتاد این است که ارزش صادرات ایران به ارمنستان در سال 1401 نه تنها به 800 میلیون دلار نرسید بلکه اتفاقا از سال 1400 هم کمتر شد و طبق گزارش‌ها حدود 450 میلیون دلار بوده است که این می‌تواند هشداری برای ارتقای تجارت ایران با ارمنستان باشد چرا که این کشور ظرفیت زیادی برای دریافت کالا از ایران دارد.
خواب و خیال سه میلیارد دلاری
با توجه به اینکه ارمنستان اولین مرز خاکی ایران با پیمان اوراسیا است می تواند دروازه هایی را برای ورود ما به بازار اوراسیا فراهم کند ضمن اینکه تجار ارمنستان نیز می توانند با بهره گیری از امکاناتی که در داخل کشور وجود دارد توزیع کننده کالاهای ایرانی باشند. طبق گفته رئیس اتاق مشترک ایران و ارمنستان بزرگترین مزیت این کشور این است که در اتحادیه اقتصادی اوراسیا عضویت دارد و به همین دلیل با داشتن مرز زمینی دروازه ورود ایران به سایر کشورهای اتحادیه است. اوایل اسفند سال گذشته معاون وزیر صمت و رئیس سازمان توسعه تجارت از هدف گذاری تجارت 3 میلیارد دلاری میان ایران و ارمنستان خبر داد و گفت: ایران اکنون در میان کشورهای صادر کننده به ارمنستان رتبه سوم را بعد از روسیه و چین در اختیار دارد و میزان صادرات ایران به ارمنستان در سال 1401 حدود 437 میلیون دلار بوده و مطابق برنامه تجارت میان دو کشور باید به 3 میلیارد دلار برسد. وی همچنین می‌گوید: «ارمنستان تنها کشور عضو اوراسیا است که با ما مرز مشترک دارد و قادر به ایفای نقش به عنوان پل ارتباطی ایران و بازار این اتحادیه است». هدف‌گذاری سه میلیارد دلاری در حالی توسط دو طرف تعیین شده که هیچگونه اقدامات عملی برای تحقق این هدف دست کم از جانب ایران دیده نمی‌شود و البته حتی روند برعکس نیز هست و مبادلات تجاری ایران با دروازه ورود به اوراسیا حتی در مسیر کاهش نیز پیش می‌رود. افزایش مبادلات تجاری با کشورهای همسایه آن هم در شرایطی که مقامات به دنبال راهکارهایی برای کم کردن اثرات تحریم هستند به شدت حیاتی است اما ایران حتی نتوانسته با همسایه خود که اتفاقا روابط سیاسی خوبی نیز با آن دارد، سطح تبادلات تجاری خود را ارتقا دهد که این در سیاست تجاری ایران یک شکست بزرگ محسوب می‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد که اولین هدف عدد تجاری ایران با ارمنستان باید سطح یک میلیارد دلار باشد و رقم سه میلیارد دلاری بیشتر شبیه خواب و خیال است.
