دو مانع بزرگ صنعت نساجی برای رشد

گروه صنعت و تجارت: صنعت نساجی یک صنعت بسیار قدیمی به شمار می‌رود. بر اساس سند چشم‌انداز سال 1404 ایران این صنعت باید به رتبه سوم منطقه خاورمیانه و رتبه پنجاهم جهان دست پیدا کند. همچنین در رده‌بندی صنایع استراتژیک ایران صنعت نساجی بعد از خودرو و فولاد در رده سوم قرار دارد که نشان‌دهنده اهمیت این صنعت در کشور و همچنین پتانسیل ارزآوری آن است. اما با وجود اینکه این صنعت در رده سوم است میزان توجه و اهمیت و حمایت دولت از این صنعت متناسب با جایگاه مهم آن نیست و با توجه به اینکه توجه دولت به ویژه در چند سال اخیر به صنایع خام فروش از جمله فولاد و پتروشیمی معطوف شده لذا صنایع کوچکتری مانند نساجی و سایر صنایع مانند مثلا صنعت تولید لوازم خانگی مغفول واقع شده‌اند. مشکلاتی که در مسیر توسعه این صنعت قرار دارند کم نیستند و با وجود اینکه پتانسیل بالایی برای اشتغال دارد اما تلاشی برای حل مشکلات این صنعت زمین‌گیر شده وجود ندارد. ایران حتی پتانسیل تبدیل شدن به یکی از کشورهای مهم تولیدکننده پوشاک را نیز دارد اما مشکلاتی که طی سال‌های اخیر برای کل صنعت کشور ایجاد شد گریبان این صنعت را نیز گرفت و آن را در مسیر افول و سراشیبی قرار داد. هزینه بالای مواد اولیه، بالا بودن نرخ سود بانکی برای دریافت تسهیلات، قوانین و مقررات دست و پاگیر دولتی، واردات بی‌رویه و یا قاچاق ... تنها بخشی از مشکلاتی است که این صنعت با آن روبروست. طبق آمارهای منتشر شده بیش از یک میلیون نفر در این صنعت مشغول به کار هستند و حتی پتانسیل‌های بالاتر نیز وجود دارد اما وابستگی این صنعت به واردات مواد اولیه و عدم تأمین ارز مورد نیاز عملا باعث شده این صنعت از دور خارج شود. بر اساس گفته‌های نایب رئیس هیئت مدیره انجمن صنایع نساجی ایران در حال حاضر حدود 600 هزار نفر مستقیما در صنعت نساجی مشغول به کار هستند که نشان‌دهنده درصد قابل توجهی از اشتغال است. همچنین این صنعت درصد بالایی از ارزش افزوده کشور را نیز تأمین می‌کند. بر اساس گزارش شاهین کاظمی «سهم اشتغال صنعتی در حوزه نساجی حدود 6.5 درصد است» که البته سهم نسبتا بالایی به شمار می‌رود.

تولید و صادرات صنعت نساجی و لزوم سرمایه‌گذاری 5 میلیارد دلاری
اگرچه شرایط صنعت نساجی طی سال‌های اخیر رو به افول بوده اما طبق گزارش مقامات وزارت صمت به نظر می‌رسد سال 1401 سال نسبتا خوبی برای این صنعت بوده است. بر اساس گزارش مدیر کل دفتر پوشاک و نساجی وزارت صمت صنعت نساجی در سال 1401 رشد 17.3 درصدی را تجربه کرده و صنعت پوشاک، چرم و کفش نیز افزایش بین 7.5 تا 8 درصد را ثبت کرده است. این بدان معنی است که همراستا با رشد اقتصادی 6.5 درصدی بخش صنعت هم در گزارش مرکز آمار و هم در گزارش بانک مرکزی این صنعت نیز به موازات شاخص‌های کلان اقتصادی رشد کرده است. آن طور که این مقام وزارت صمت گزارش داده حداقل 120 هزار واحد صنفی تولیدی ثبت شده در سه بخش صنعت نساجی، پوشاک، چرم و کفش وحود دارد و 7 هزار واحد صنعتی در کل این زنجیره وجود دارد که حداقل برای یک میلیون و 200 هزار نفر اشتغال ایجاد کرده است. مدیرکل دفتر پوشاک و نساجی وزارت صمت درباره میزان صادرات نساجی، پوشاک، چرم و کفش اظهار داشت: «در این بخش صادرات در 6 ماهه ابتدای امسال (1402) نسبت به مدت مشابه سال گذشته از نظر وزنی 8 درصد رشد داشته است بطوری که از 174 هزار تن صادرات در نیمه اول سال گذشته به 188 هزار تن در نیمه اول امسال رسیده‌ایم. همچنین از نظر ارزشی صادرات در این سه حوزه رشد 6 درصدی داشته است به طوری که از 345 میلیون دلار 6 ماهه ابتدای سال گذشته به 368 میلیون دلاری در 6 ماهه ابتدای امسال رسیده است». محسن گرجی بیان داشت: «در خصوص واردات در سه حوزه نساجی، پوشاک، چرم و کفش در 6 ماهه ابتدای امسال از نظر وزنی رشد 15 درصدی و از نظر ارزی رشد 5 درصدی داشته ایم. این اختلاف نشان می دهد که واردات ما به سمت اول زنجیره است». از طرف دیگر میزان واردات پنبه در 6 ماهه امسال حدود 25 درصد رشد داشته است در واقع سال گذشته در 6 ماهه ابتدای سال 30 هزار تن واردات پنبه داشتیم اما در 6 ماهه ابتدای امسال واردات آن به حدود 40 هزار تن رسیده است.
نایب رئیس هیئت مدیره انجمن صنایع نساجی ایران آمار دقیقی از میزان واردات سال گذشته این صنعت اظهار کرد و گفت درسال گذشته تقریبا 1.8 میلیارد دلار ارزش واردات این زنجیره در صنعت نساجی و پوشاک بوده است و باید توجه کرد که پوشاک واردات رسمی ندارد. از 1.8 میلیارد دلار به میزان 685 میلیون دلار واردات پارچه است که این پارچه تبدیل به پوشاک و منسوجات خانگی می شود. کاظمی بیان داشت: صنعت نساجی نیاز به تخصیص 5 میلیارد دلار سرمایه دارد و اگر در برنامه هفتم توسعه این میزان برای توسعه این صنعت تخصیص یابد توانایی داخلی‌سازی کل زنجیره واردات وجود دارد. اگر برنامه ریزی درست انجام شود ایران می‌تواند به بزرگترین تامین‌کننده کالای پوشاک، نساجی، کیف و کفش در منطقه باشد اما اکنون با وجود صنایع پتروشیمی در کشور برخی مواد اولیه پتروشیمی به کشور وارد می‌شود در حالی که با وجود داشتن نفت این مواد اولیه باید در داخل تولید شود. وی افزود: ترکیه سال گذشته 35 میلیارد دلار صادرات منسوجات داشته است و این در حالی است که ما تامین کننده مواد اولیه صنایع کشورهای اطراف هستیم.

تأمین ارز و ماشین‌آلات پاشنه‌ آشیل بزرگ صنعت نساجی
صنعت نساجی از همان مشکلی رنج می‌برد که سایر صنایع نیز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و آن هم بحث تأمین ارز است. مدیر کل دفتر پوشاک و نساجی وزارت صمت نیز به این نکته اذعان می‌کند. در ۶ ماهه ابتدای امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته تامین ارزی بنگاه‌ها و به عبارتی صنایع نساجی حدود ۸ درصد کاهش یافته به طوری که در ۶ ماهه اول سال گذشته تامین ارزی ۹۳۸ میلیون دلار بوده اما امسال در ۶ ماهه به ۸۶۲ میلیون دلار رسیده است. صنعتگران حوزه نساجی بر این باورند این صنعت نیازمند پول است به نحوی که برای واردات الیاف و انواع ماشین‌آلات به حدود یک میلیارد دلار ارز نیازمند است که این میزان ارز فقط برای نیازهای ضروری و حل مشکلات آن هم به صورت مقطعی است اما دولت به جای تأمین این ارز، تولیدکننده را معطل کرده و در نهایت به صورت قطره چکانی تخصیص ارز را انجام می دهد. بنابراین کلید حل یکی از مشکلات مهم صنعت نساجی در دست دولت و بانک مرکزی است و تعلل در تأمین ارز می‌تواند منجر به تعطیلی واحدهای تولیدی شود. از طرف دیگر بحث ماشین‌آلات فرسوده نیز یکی دیگر از مشکلات صنعت نساجی است به طوری مقامات صنفی از فرسوده شدن ماشین‌آلات به ویژه در حوزه تولید کفش خبر می‌دهند. هر چند که طبق گفته «محسن گرجی» میزان واردات ماشین آلات پوشاک در سال 1400 حدود 42.7 میلیون دلار است و در سال 1401 نیز 59 میلیون دلار است که این تفاوت حاکی از رشد صنعت است. اما به نظر نمی‌رسد که این میزان تجهیزات و ماشین‌آلات برای صنعتگران این حوزه راضی‌کننده باشد. بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس، از مجموع ماشین آلات این صنعت ۱۱ درصد در صنعت پوشاک و ۸۹ درصد در صنعت نساجی استفاده می‌شود که در صنعت نساجی، حدود ۴۶ درصد شامل ماشین آلات رنگرزی و تکمیل، ۱۳ درصد شامل ماشین آلات بافندگی، ۱۱ درصد شامل خطوط ریسندگی و ۳ درصد شامل ماشین آلات حلقوی و گردباف همچنین ۱۶ درصد شامل بقیه موارد می‌شود که به طور میانگین، حدود نیمی از مجموع آن‌ها فرسوده هستند.
به طور نمونه، از کل تعداد ماشین آلات بافندگی ۴۵ درصد دارای عمر بالای ۲۰ سال، ۳۳ درصد دارای عمر بین ۱۰ تا ۲۰ سال و کمتر از ۲۲ درصد، دارای عمر کمتر از ۱۰ سال هستند. در زنجیره تولید پارچه لباسی نیز ماشین آلات فرسوده‌تر و از رده خارج شده‌تر هستند. این چالش در کنار مشکلات دیگری که این صنعت با آن درگیر است باعث شده تا هم توان تولید کاهش یابد و هم به لحاظ کیفیت قدرت رقابت از بین برود.