گروه راه و مسکن: بر اساس آمار در سال ۱۴۰۰ ترانزیت مربوط به بخش جاده ای کشور بالغ بر ۹٫۲ میلیون تن بوده است . استعداد ترانزیتی کشور در صورت تکمیل زیرساخت کریدورهای داخلی و پیوستن به ابتکار کمربند و راه چین و بهره گیری از ظرفیت دیپلماسی حمل و نقل، سالیانه به ۸۰ میلیون تن خواهد رسید. بر این اساس با احتساب درآمد حداقل ۱۰۰ دلاری به ازای هر تن بار ترانزیتی ایران می تواند سالیانه بیش از ۸ میلیارد دلار درآمد ارزی از این محل داشته باشد؛ با توجه به سهم بالای ترانزیت جاده ای اجرای طرح های اسقاط کامیونهای فرسوده با کشنده تریلرهای با ظرفیت بالانقش ویژه ای بر توسعه ترانزیتی خواهد داشت. این در حالی است که باوجود آنکه ناوگان جاده‌ای با جابه جایی ۹۲ درصد از بار زمینی نقش بسیار ویژه‌ای در حمل و نقل کشور دارد اما به دلیل فرسودگی ۴۵ درصد از این ناوگان مشکلات عدیده‌ای از جمله افزایش مصرف سوخت، انتشار گازهای آلاینده و نیز کاهش ایمنی رو به روست.
در سال‌های اخیر طرحهای نوسازی متعددی برای نوسازی این ناوگان از جمله طرح نوسازی ۶۵ هزار دستگاه کامیون و کشنده بالای ۱۰ تن با سن بالاتر از ۳۵ سال و طرح جایگزینی و نوسازی ناوگان حمل و نقل درون شهری و برون شهری به تصویب رسیده است. در هر دو طرح عملکرد بسیار ضعیفی رقم خورده به نحوی که در طرح نوسازی ۶۵ هزار کامیون تنها ۳۹۲۶ دستگاه جایگزین شده و در طرح دیگر تنها ۵۸۸ کامیون از ۱۰۸ هزار کامیون هدف گذاری شده نوسازی شده است. به همین دلیل این گزارش به دنبال آن است تا با آسیب شناسی طرح های نوسازی ناوگان با تمرکز بر ناوگان تجاری باری پیشنهادهایی در جهت رفع چالشهای عملیاتی شدن این طرح ها ارائه دهد.
عوامل شکست طرح نوسازی ناوگان جاده‌ای
مرکز پژوهش‌های مجلس، اخیرا در گزارشی عوامل فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی باری کشور را بررسی کرده است. طبق این گزارش عواملی چون «عدم تأمین منابع مالی کافی برای طرحهای نوسازی»، «تأخیر در پرداخت ما به ازای صرفه جویی در پیمایش»، مشکل خودروسازها در «تأمین قطعات و تولید ناوگان داخلی » و نیز «عدم مدیریت اسقاط خودروهای فرسوده» از جمله دلایل عدم کارکرد این طرح ها مطابق اهداف پیش بینی شده بوده است. علاوه بر مشکلات ذکر شده در اجرای طرحهای بهینه سازی ناوگان باری «بی‌ثباتی مقررات» به خصوص در ممنوعیت تردد و اسقاط خودروهای فرسوده و نیز برخی از «سیاستهای تعرفه‌ای» که سبب افزایش بالای قیمت کامیونهای باری جدید شده، شرایط را برای اجرای طرحهای نوسازی دشوار کرده است.
پیشنهاد مجلس برای تسهیل نوسازی ناوگان
بازوی پژوهشی مجلس به منظور رفع عوامل شکست طرح های نوسازی ناوگان پیشنهاد داده است که اجرای قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور می‌تواند با تغییر رویکرد از طریق امکان بهره مندی منافع حاصل از صرفه جویی به سرمایه گذار طرح بر اساس پیش بینی پیمایش با صدور گواهی صرفه جویی انرژی قابل معامله در بورس بازپرداخت بخشی از سرمایه گذاری انجام شده توسط حساب بهینه سازی مصرف انرژی تسهیل صحه گذاری کاهش مصرف سوخت و اصلاح سیاستهای تعرفه‌ای متناسب با توانمندیهای ساخت داخل اقدام کرد. همچنین تغییر ملاک ممنوعیت تردد و اسقاط خودروهای فرسوده از سن خودرو به سن مرز فرسودگی در آیین نامه جدید ماده (۸) قانون هوای پاک مصوب ۱۴۰۰٫۳٫۹ با توجه به زیر ساخت‌های موجود در کشور در حوزه معاینه فنی نظیر عدم کنترل اصالت خودروها و ضعف در نظارت سبب عدم بازدارندگی لازم را برای از رده خارج کردن خودروهای فرسوده شد. همچنین توجه ناکافی به توسعه داخلی سازی قطعات از ابتدای تولید خودروهای عمومی کشور و چالش تأمین قطعات یدکی باعث شده تا مهم ترین قطعات خودروهای عمومی شامل موتور گیربکس و محور در اکثر موارد نیازمند واردات باشند.
راهکارهای کلیدی برای6 جوانسازی ناوگان باری
از آنجایی که طرحهای نوسازی حمل و نقل به گونه ای طراحی شده که ذی‌نفعان کلیدی نوسازی را متوجه ریسک بالا و ناگزیر به عدم اجرای طرح‌ها کرده و از طرفی عدم تضمین تسویه سوخت صرفه جویی و موکول کردن پرداخت منافع حاصل از صرفه جویی به بعد از پیمایش و محدودیت نقدینگی شرکتهای خودروساز داخلی اجرای طرح نوسازی حمل و نقل کشور را با کندی رو به رو کرده است؛ بازوی پژوهش مجلس پیشنهاد داده است که ابتدا سیاستهای تعرفه‌ای به منظور کاهش قیمت کامیونهای جدید متناسب با توانمندیهای واقعی ساخت داخل اصلاح شود، دوم تجهیزات امکان پایش و محاسبه صرفه جویی در ناوگان جدید به موقع تأمین گردد.
