زهرا سلیمانی: با آغاز خاموشی ها در اغلب شهرها و مناطق کشور این پرسش که دولت چهاردهم با استفاده از چه مکانیسمی می تواند ناترازی و کمبود موجود در صنعت برق خود را پوشش دهد؟ به صورت جدی مطرح شده است. بر اساس اعلام کارشناسان و تحلیلگران صنعت برق ایران برای عبور از وضعیت بحرانی فعلی،حداقل به 25میلیادر دلار سرمایه گذاری نیاز دارد که بدون تردید این حجم بالا از سرمایه گذاری نیازمند جذب سرمایه ها خارجی یا مشارکت گسترده بخش خصوصی است. جدا از سرمایه گذاری مستقیم در صنعت برق، استفاده از ظرفیت تولید برق هسته ای، انرژی های تجدید پذیر و فروش برق از طریق بازار سرمایه راهبردهایی است که برای ایجاد تعادل در این ناترازی کاربرد دارد.
براساس گزارش 2020 انجمن جهانی هسته‌ای (World Nuclear Association) صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای امروز حدود 11.5 درصد از کل برق موردنیاز جهان را تولید می‌کند. طبق آمارهای این نهاد بین‌المللی، درحال حاضر تعداد 440 نیروگاه در 31 کشور فعال‌اند. میزان تولید برق این 31 کشور از انرژی هسته‌ای حدود 567 هزار و 340 مگاوات تا پایان سال 2022 بوده است. برای تصور درشتی این رقم کافی است بدانیم مصرف فعلی برق کشور در ساعت پیک خود حدود 70 هزار مگاوات است. با این حساب تولید میانگین برق از انرژی هسته‌ای در جهان معادل 8/7 برابر مصرف فعلی ایران است. سهم ایران از این ظرفیت فزاینده توئلید برق هسته ای اما تنها 1درصد است. علی رغم اینکه ایران هزینه اعتباری و مالی بسیاری را برای انرژی هسته ای خود پرداخته، اما نتوانسته سهم قابل توجهی از تولید برق هسته ای را داشته باشد. به گفته پیمان دیده بان تحلیلگر صنعت برق و کارشناس برق در پالایشگاه ششم گاز پارس جنوبی دلیل این فقدان به فناوری های فرسوده نیروگاه روسی بوشهر و تحریم های اقتصادی باز می گردد.
راهکار رفع ناترازی برق چیست؟
پیمان دیده بار کارشناس برق در پالایشگاه ششم گاز پارس جنوبی در گفتگو با تجارت درباره راهکارهای رفع ناترازی برق در کشورمان به این نکته اشاره می کند:« اصلاح هر ناترازی در حوزه اقتصادی جدا از اصلاح سیستم های مدیریتی به سرمایه گذاری نیاز دارد. انرژی در ایران با سوبسید بسیار بالایی همراه است، این یارانه های کلان باعث شده، بخش خصوصی برای سرمایه گذاری در این حوزه با دشواری های فراوانی همراه باشد. در دولت رییسی هم تلاش های بسیاری صورت گرفت تا سرمایه بخش خصوصی برای احداث نیروگاه و رفع ناترازی ها به کار گرفته شود. اما این روند با کندی بسیاری صورت گرفت. دولت حتی نتوانسته پول پیمانکاران صنعت برق را پرداخت کند. از سوی دیگر تغییر در قوانین هم باعث شده تا مشکلات حضور بخش خصوصی با مشکلات بسیاری همراه شود. او ادامه می دهد:«مساله مهم بعدی در این زمینه، زمان است. در ایران درک درستی از اجرای پروژه ها و زمان مورد نیاز برای اجرای پروژه های صنعت برق وجود ندارد. هر دولتی با این تصور که سریعتر مشکلات جاری را رفع کند از سرمایه گذاری و برنامه ریزی های بلندمدت صرف نظر می کنند. در این مورد خاص هم باید توجه داشت که دولت باید زمان کافی برای این پروژه ها تخصیص دهد. حداقل 2الی 3سال برای پروژه ها زمان نیاز است. اما دولت ها در ایران چنین صبری را ندارند.» دیده بان با اشاره به اینکه پس از دولت های هفتم و هشتم، سرمایه گذاری های مولد در صنعت برق ایران و احداث نیروگاه ها صورت نگرفت، می گوید:« برداشت من این است که هزینه های جاری دولت ها، اجازه نگاه بلندمدت را از آنان سلب کرده است. همین امروز بودجه 1404 را که بررسی کنید، متوجه می شوید بخش اعظم آن صرف امور جاری و پرداخت حقوق ها و یارانه ها و...می شود. 30درصد بودجه 1404 صرف امور نظامی می شود و بیش از 60درصد آن هم صرف امور جاری می شود. با یک چنین اعداد و ارقامی طبیعی است که جایی برای پروژه های توسعه ای نمی ماند. تنها در دولت های نهم و دهم بود که با درامدهای 800میلیارد دلاری، امکان توسعه زیرساختهای صنعت برق ایران وجود داشت اما توجهی به آن نشد.»
این کارشناس صنعت برق با اشاره به به برخی اظهارنظرها در خصوص استفاده از ظرفیت هسته ای برای تامین برق کشور ، یادآور می شود:« واقع آن است که ما در ایران یک نیروگاه 1000مگاواتی برق هسته ای در بوشهر داریم که با مشکلات بسیاری همراه است. سیستم تجهیزاتی روسیه به گونه ای است که امکان افزایش ظرفیت را به این نیروگاه نمی دهد. روس ها یا به صورت عمدی یا به دلیل دانش فنی کمتر، تجهیزات به روز و سامان یافته ای را در نیروگاه بوشهر برپا نکرده اند. ایران باید نیروگاه های جدید هسته ای بسازد تا بتواند تولید برق هسته ای خود را ارتقا دهد. اما از یک طرف به دلیل نبود سرمایه کافی و از سوی دیگر به دلیل حساسیت، تمرکز و توجه کشورهای غربی، این مهم انجام نشده است. اگر آلمان 30تا 40درصد نیاز برق خود را از طریق هسته ای تامین می کند به دلیل تکنولوژی به روزی است که دارد. اما در ایران هزار مگاوات برق از طریق نیروگاه های هسته ای تولید می شود. اگر این هزار مگاوات را کنار 70هزار مگاوات مصرف برق ایران قرار دهید، یک عدد 1.3دهم درصد می رسید که میزان تامین بر ایران از طریق ظرفیت های هسته ای است. یعنی علی رغم حجم بالای هزینه ای که ایران برای بهره مندی از دانش هسته ای اش پرداخته تنها کمی بیش از 1درصد نیاز برق کشور از این طریق تامین می شود!»
کارشناس برق در پالایشگاه ششم گاز پارس جنوبی با اشاره به سهم انرژی های تجدید پذیر در تامین نیازهای برق ایرانخاطرنشان می کند:«وزیر نیرو اخیرا اعلام کرده اند که ایران قصد دارد، 50هزار مگاوات برق از انرژی های تجدید پذیر تولید کند. ضرب المثلی وجود دارد که می گویند، روزی یک حاکم دستور داد که به فردی هزار ضربه شلاق بزنند! وزیر به حاکم می گوید، شما یا نمی داتنید درد شلاق چگونه است یا قادر به شمارش هزار نیستید! این مثل درباره برخی اظهارنظرهای مسئولان کاربردی است. 50هزار مگاوات از طریق تجدید پذرها حقیقتا سنگ بزرگی است. این در حال است که در قانون برنامه هفتم اعلام شده باید به سطح تولید 12هزار مگاوات برق از انرژی های تجدید پذیر رسید. این 12 هزار مگاوات برای 5سال برنامه هفتم توسعه تا سال 1408است. یکسال برنامه سپری شده، باید حداقل 2500هزار مگاوات از انرژی های تجدیدپذیر تولید می شد که نشده است. در حال حاضر کل ظرفیت تولید تجدید پذیر کشور ، کمی بیش از هزار مگاوات است، چطور می توان به 50هزار مگاوات برق تا پایان برنامه هفتم رسید.»
دیده بان در بخش دیگری از اظهارات با اشاره به برخی سوءمدیریت ها و اتلاف منابع برق کشور می گوید:« در حال حاضر از اگزوز نیروگاه های گازی کشورمان به اندازه ای حرارات تولید می شود که از آن می توان دوباره برق تولبید کرد. به این شکل تولید برق ، سیکل ترکیبی گفته می شود. اما این حرارت های فزایندذه متاسفانه در کشورمان اتلاف می شود. کسی هم پاسخگو نیست. مثلا در نیروگاه اردبیل در زمان دولت نهم نیروگاهی احداث شد و بیش از 7سال این انرژی های گازی با دمای بالای 700درجه به آسمان رفت و اتلاف شد. طی سالهای اخیر از این حرارت های احصا شده برق تولید شده که 500مگاوات برق در اختیار شبکه قرار داده است. از این دست اتلاف ها به کرات در نیروگاه های کشور وجود دارد که به دلیل نیرود سرمایه و فقدان تجهیزات این حرارت فزاینده اتلاف می شود. ایران می تواند از طریق سیکل ترکیبی برق قابل توجهی تهیه کند که متاسفانه بخشی از آن به دلیل سوءمدیریت های داخلی و بخش دیگری از آن به دلیل تحریم ها اتلاف می شود.»
