حکمرانی داده محور، حلقه مفقوده توسعه اقتصاد دانش‌بنیان
آیلین سیروس: شرکت‌های دانش‌بنیان در عصر حاضر از حوزه‌های مهم و کلیدی در اقتصاد هر کشوری به شمار می‌روند. توجه ویژه به این حوزه از الزامات حکومت‌ها و دولت‌هاست زیرا در غیر این صورت از اقتصاد جهانی عقب‌افتاده و درصحنه بین‌الملل مهجور خواهند شد. یکی از موارد مهم در این حوزه دیتا محور بودن حکمرانی و دولت است که باعث شفافیت در آمار و منجر به توسعه خواهد شد. در کشور ما تاکنون این شفافیت به‌طور مشخص وجود نداشته اما گزارش سالانه زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان این شفافیت را به دنبال خواهد داشت.
بر اساس این گزارش رونمایی از پنجمین گزارش سالانه زیست‌بوم شرکت‌های دانش‌بنیان قرار است این هفته هفتم اسفندماه برگزار شود. پنجمین گزارش شرکت‌های دانش‌بنیان مبتنی بر پردازش و تجمیع اطلاعاتی است که بر روی اطلاعات شرکت‌های دانش‌بنیان تا سال ۱۴۰۲ صورت گرفته که شامل گزارش توصیفی- آماری مبتنی بر پایگاه داده شرکت‌های دانش‌بنیان اعم از اطلاعات آماری، اطلاعات صورت‌های مالی و درآمدی، اطلاعات تسهیلاتی و اطلاعات صادراتی این شرکت‌هاست. در این گزارش علاوه بر اطلاعات صادرات، روش‌های جدیدتر تأمین مالی اعم از انتشار اوراق، فرا بورس و تأمین مالی جمعی نیز پرداخته‌شده و درواقع موضوعات ارقام اطلاعاتی درج‌شده در گزارش با شاخص جهانی نوآوری که به‌صورت سالانه توسط سازمان جهانی مالکیت فکری منتشر می‌شود مقایسه شده است.
ایران در شاخص جهانی نوآوری در رتبه ۶۴
بر اساس این گزارش ایران در شاخص جهانی نوآوری رتبه ۶۴ را دارد که چندان مطلوب نیست. بالطبع یکی از مهم‌ترین ارکان برای توسعه فناوری، تأمین مالی است که درواقع یک موتور محرکه برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان است.
طبق بررسی‌ها و مطالعات انجام‌شده اولین حوزه، سیستم بانکی است که عملکرد تأثیرگذاری برافزایش و توسعه نوآوری خواهد داشت. دوم عامل تغییر داده محوری در بدنه دولت است یعنی نظام حکمرانی، تصمیم‌گیری‌ها مبتنی بر اطلاعات باشند که در این صورت احتمال اثرگذاری بیشتری خواهند داشت.
عضو هیئت‌علمی پژوهشکده مطالعات فناوری و مسئول اندیشه توسعه زیست‌بوم کسب‌وکارهای فناوری‌های مالی پژوهشکده مطالعات فناوری نیز در این خصوص به تجارت آنلاین می‌گوید: در پژوهشکده، گروه اقتصاد دانش‌بنیان مشغول به بررسی توسعه اقتصاد دانش‌بنیان برای حل مسائل و توسعه اقتصادی کشور هستند. از سال ۹۵ یکی از دغدغه‌های ما اقتصاد دانش‌بنیان است، حوزه‌ای که عمری ۲۰ ساله در کشور دارد و تاکنون سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در این حوزه انجام‌شده اما آیا خروجی‌های لازم را داشته است یا خیر؟
روح‌الله ابوجعفری می‌افزاید: برای تحول اقتصادی، تغییر ساختار اقتصادی، اشتغال فارغ‌التحصیلان اتفاق و ... راهبردهای مختلفی را باید اعمال کرد که یکی از آنها کمک به توسعه نظام آماری است. با توجه به اینکه در سیاست‌گذاری‌ها یک ارزیابی پیشین، یک ارزیابی حین فرایند اجرای سیاست و یک ارزیابی پسین وجود دارد در بررسی برنامه‌ها، داده‌ها باید مشخص باشند. مثلاً برنامه‌های توسعه چند درصد محقق می‌شود؟! یا مثلاً برنامه توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور که توسط معاونت علمی ریاست جمهوری، وزارت علوم، شورای انقلاب فرهنگی، سیاست‌گذاری می‌شود، به‌طور مشخص در نقشه جامع علمی کشور شاخص‌هایی برای آن در نظر گرفته‌شده اما بستری که داده‌ها را جمع‌آوری و پالایش کند وجود ندارد. نهادی که به‌طور مستقل و با آزادی بتواند گزارش‌ها را اعلام کند و اگر نقطه‌ضعف یا نقطه قوتی وجود دارد را شناسایی کند نیز وجود ندارد.
به گفته جعفری، این گزارش‌ها سهم اقتصاد دانش‌بنیان را در GDP، اشتغال و سایر حوزه ها مشخص خواهد کرد و مخاطبان این گزارش نهادها و دستگاه‌های دولتی و دستگاه حاکمیتی هستند.
وی می‌افزاید: نکته دیگر اینکه در قانون جهش تولید و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان مکانیزم‌های انگیزشی در قالب ساختار سرمایه‌گذاری، اعتبار مالیاتی، سرمایه‌گذاری بانک‌ها ایجاد خواهد شد که برای ورود آنها در توسعه اقتصاد دانش‌بنیان مهم بوده و باید داده‌های مشخصی وجود داشته باشد. اطلاعات کلی ازجمله تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و اینکه در چه حوزه‌هایی ورود دارند، چه سرمایه‌گذاری‌هایی در این حوزه شکل‌گرفته، چگونگی سرمایه‌گذاری بانک‌های کشور در این حوزه، درآمدزایی این شرکت‌ها، از چه حوزه‌هایی حاشیه سود دارند و ... که به دلیل وجود قالب توصیفی، این داده‌ها در اختیار تحلیلگران قرارگرفته تا از تمامی نکات این گزارش استفاده کرده و در توسعه زنجیره‌های ارزشی و شناسایی ظرفیت‌ها استفاده کنند.
مسئول اندیشه توسعه زیست‌بوم کسب‌وکارهای فناوری‌های مالی پژوهشکده مطالعات فناوری معتقد است: تجربه حکمرانی داده محور در کشور نشان می‌دهد تاکنون گزارش جامعی در هیچ بخش اقتصادی وجود نداشته که در سطح داده‌های ریز اطلاعات وجود داشته باشد.
گفتنی است طبق آمار صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان رشد بیش از ۱۰۰ درصدی داشته یعنی امسال رقم صادرات این شرکت‌ها به ۲.۵ میلیارد دلار رسیده اما علت اصلی این افزایش چیست؟
طبق تحلیل‌های پژوهشکده مطالعات فناوری تقریباً از اگر یک و چهار دهم میلیارد، ۱.۳ افزایش صادرات اتفاق افتاده بین سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ که تقریباً ۱.۲ میلیارد دلار آن یعنی ۸۰ تا ۹۰ درصدش بابت دو شرکت بزرگ بورسی بود که مجوز دانش‌بنیان گرفته‌اند بوده است.
پراکندگی شرکت‌های دانش‌بنیان
بر اساس این گزارش تا انتهای ۱۴۰۲ نیمی از شرکت‌های یعنی۵۰ درصد در تهران هستند؛ استان بعدی ۹.۳ درصد در اصفهان و ۵.۶ خراسان رضوی است.
نکته جالب‌توجه درآمد این شرکت‌هاست که ۴۵.۸ درصد در تهران، ۷.۲ درصد درآمدهای شرکت‌های دانش‌بنیان در اصفهان و ۳.۲ درصد درآمدهای شرکت‌های دانش‌بنیان در خراسان رضوی است اما استان بعدی استان البرز با ۴.۸ درصد شرکت دانش‌بنیان درآمد ۷.۶ درصدی دارد.
این اتفاق نشان می‌دهد شرکت‌های دانش‌بنیانی که در استان البرز فعال هستند چون بیشتر شرکت‌های دارویی هستند درآمدزایی بالاتری دارند
در حوزه اشتغال نیز حدود ۴۰۰ هزار نفر فعال مستقیم در شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارند که درآمدی تقریباً ۱۱۴۷ هزار میلیارد تومان کسب می‌کنند. طبق آمار درآمد شرکت‌های دانش‌بنیان در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۱۴۷ هزار میلیارد تومان بوده که از این عدد چه سهمی مربوط به محصولات دانش‌بنیان است؟جالب اینکه حدود ۶ درصد محصولات دانش‌بنیان و۶۳ درصد محصولات غیر دانش‌بنیان است.
شفافیت در این حوزه به‌ویژه تفکیک محصولات دانش‌بنیان از غیر آن مسئله‌ای بسیار مهم است که با جمع‌آوری داده‌ها انجام خواهد شد.
