کودکان کار جایگزین پدران بیکار

کورش شرفشاهی: کودکان همواره یکی از جدی ترین چالشهای جوامع بوده و هستند اما زندگی کودکان درخانواده هایی با سطح درآمدهای متفاوت، حاشیه های مخصوص خودش را دارد. کودکانی که برای هر روز زندگی شان برنامه هایی دارند که هزینه های آن می تواند مخارج یک خانواده کارگری را تامین کند و کودکانی را سراغ داریم که از عنوان کودک کار را یدک می کشند و ناچار هستند قبل از آنکه شب به خواب بروند، در اندیشه کارهایی باشند که قرار است فردا انجام دهند. اگرچه این کودکان به خواب می روند، اما در بیشتر موارد کابوس کار، خواب آرام را از چشمانشان می گیرد. اما جمع آوری یا ساماندهی کودکان کار در سال های گذشته حدود 32 بار انجام شده که هر بار به دلیل کاستی های فراوان این طرح با شکست مواجه شد. نخستین بار در سال 1377 طرح ساماندهی کودکان کار، کلید خورد. همین طور در سال های بعد از آن این طرح، با عناوین و رویکردهای مختلف ادامه داشت تا آنکه قصه جمع آوری یا ساماندهی کودکان کار به سال 84 رسید. آن زمان «آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی» با همکاری وزارت رفاه و بهزیستی شکل گرفت. در این آیین نامه 11 دستگاه از ارگان های دولتی بودند که هر کدام موظف به انجام کاری برای حل مسئله کودکان کار شدند اما از آنجا که این آیین نامه با ایراداتی همراه بود بعدها با اعتراض ان.جی.او ها نسبت به کامل نبودن این طرح، در سال 92 وزارت رفاه اتاق فکری تشکیل داد و با حضور دو نماینده از سوی سمن ها و برگزاری جلساتی میان نهادهای دولتی و مدنی در نهایت این آیین نامه به عنوان «حمایت های اجتماعی از کودکان کار و خیابان» تغییر نام داد اما همچنان کودکان کار در خیابانها جولان می دهند و ظلم در حق آنان غیر قابل تصور است. اگرچه کودک کار ابعاد گوناگونی دارد، اما اکنون تنها به بخشی از این ماجرا توجه می شود که متوجه مسوولیت سنگین جامعه و مسوولان است.

حمایت از کودکان کار، جایگزین طرح ساماندهی

در این رابطه نشست «ابعاد و چالشهای طرح ساماندهی کودکان کار از ابتدا تاکنون » در موسسه آتیه با حضور لیلا توحیدنیا معاون مدیرکل دفتر آسیبهای اجتماعی وزارت تعاون، کارورفاه اجتماعی، آرش نصراصفهانی مدیرکل دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران و فرشید یزدانی، کارشناس تامین اجتماعی و مدیر انجمن حمایت از حقوق کودکان برگزار شد.

در ابتدا معاون مدیرکل دفتر آسیبهای اجتماعی وزارت تعاون، کارورفاه اجتماعی با اشاره به اینکه آیین نامه ساماندهی کودکان خیابانی در سال 84 تصویب شد اما تا سال 92 مسکوت ماند گفت: در این رابطه جلسات متعددی با تشکلهای کودکان کار برگزار شد و حمایت از کودکان کار را جایگزین عنوان ساماندهی کردیم.

توحید نیا با تاکید بر اینکه کودک کار تا کنون در هیچ کشوری ریشه کن نشده است گفت: قرار نیست کودک کار فراموش شود بلکه باید وضعیت کودکان کار را ساماندهی کنیم.

وی با اشاره به اینکه در جلسات تخصصی مواردی همچون اعتیاد و ایدز برای کودکان کار مطرح شد گفت: بنابر این متوجه شدیم که بحث ساماندهی نیست و بالاتر است بنابر این حمایت از کودکان کار را در دستور قرار دادیم.

معاون مدیرکل دفتر آسیبهای اجتماعی وزارت تعاون، کارورفاه اجتماعی با تاکید براینکه ابتدا باید کودکان کار را شناسایی کنیم تا بتوانیم سیاست گذاری درستی داشته باشیم گفت: اکنون 70 درصد کودکان کار در کشور ما از مهاجران افانستانی هستند که هیچ مدرک و هویتی ندارند.

وی با طرح این که باید بررسی شود چگونه کودکان کار درمدت کمتر از یک هفته از افغانستان به ایران می آیند، کار می کنند و کف خیابان می خوابند گفت: مهمترین معضل اکنون هجوم کودکان کارگر افغانستانی است.

توحیدنیابا اشاره به اینکه کودکانی که درخیابانها کار می کنند، در مقابل چشم مردم قرار دارند و چون آنها را می بینیم می توانیم برای آنان چاره اندیشی کنیم گفت: در حمایت از کودکان کار نباید سخت گیری کنیم زیرا در این صورت کودکان کار از کف خیابان به کارگاههای زیر زمینی می روند و آنگاه دیگر دیده نمی شوند که بخواهیم مشکلاتشان را بررسی کنیم.

وی با تاکید بر اینکه خانواده های دچار فقر شدید ناچار می شوند کودکانشان را برای کار بفرستند گفت: این کودکان به مدرسه نمی روند و آموزش نمی بینند و به همین دلیل برای آنها یارانه آموزشی در نظر گرفتیم اما وقتی خانواده فقیر است، آموزش در مرحله چندم قرار می گیرد.

معاون مدیرکل دفتر آسیبهای اجتماعی وزارت تعاون، کارورفاه اجتماعی با اشاره به شرایط نامناسب اقتصادی گفت: در شرایطی که همه روزه خانواده های بسیاری به زیر خط فقر سقوط می کنند و منبع درآمد مناسبی ندارند باید در انتظار افزایش کودکان کار باشیم.

وی با تاکید بر اینکه خانواده های فقیر چاره ای به غیر از فرستادن کودکانشان به خیابانها برای کارکردن ندارند گفت:تنها راهکار این است که شغل مناسب با درآمد مناسب برای والدین ایجاد شود تا کودکان کار مدیریت شود.

دستگیری کودکان کار

در ادامه مدیرکل دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران با انتقاد از طرح های ساماندهی کودکان کار گفت: این طرح ها به شکل خاصی از کودکان توجه دارند و به اشکال رویت پذیر در خیابان می پردازند. زیرا نگرانی طراحان این است که کودکان کار در خیابانها و فضای شهره دیده می شوند.

آرش نصراصفهانی افزود: برای بسیاری از آقایان کارکردن کودکان در مزرعه، گاراژها، مخزن های زباله و کارگاههای زیر زمینی اهمیتی ندارد زیرا دیده نمی شوند به همین دلیل عنوان جمع آوری کودکان خیابانی را مطرح می کنند و توجهی به ساماندهی و حمایت از آنان ندارند.

وی دستگیری کودکان کار را ابزار تنبیهی توصیف کرد و گفت: کودک کار را می گیرند تا خانواده اش را تنبیه کنند و در نهایت از والدین تعهد می گیرند که فرزندشان را برای کار نفرستند در حالی که این مکانیزم آزار کودک است.

مدیرکل دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران با ابراز تاسف از اینکه طرح های جمع آوری کودکان کار به صورت ضربتی است گفت: ویژگی طرح های ضربتی این است که در یک مقطع خاص کودکان کار را جمع آوری می کنند و هنگامی که دوره آن تمام شد، بار دیگر کودکان به خیابانها می آیند و این چرخه دوباره تکرار می شود.

وی با ابراز تاسف ازاینکه هدف طرح های جمع آوری، از بین بردن معضل کودک کار نیست گفت: به همین دلیل به صورت مقطعی به کودکان کار حمله می شود.

نصر اصفهانی انتقاد دیگر به جمع آوری کودکان کار را ارزان بودن آن توصیف کرد و گفت: طرح جمع آوری کودکان کار، ارزانترین روشی است که بیشترین اثر نمایشی را در بین مردم دارد که نمونه آن جمع آوری کودکان کار افغانستانی بود که پس از مدتی دوباره به خیابانها بازگشتند.

وی با انتقاد ازاینکه در بحث جمع آوری کودکان خیابانی دستگاههایی تعریف شده اند گفت: دراین طرح ها مشخص شده که چه دستگاهی کودکان را دستگیر کند و دیگردستگاهها چه کار کنند تا فرایند انظباطی تنبیهی کودک کار وخانواده اش طی شود.

مدیرکل دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران مفهوم ساماندهی را توجه به همه اشکال کارکودک توصیف کرد و گفت: نباید تنها به شکل ظاهری کار کودک توجه شود. باید بدانیم که اگر جمع آوری زباله را از کودکان بگیریم، همین کودکان را به گود تفکیک زباله می برند که خطرناک تر از زباله گردی است.

وی با تاکید بر اینکه تا زمانی که شرایط تحصیل برای کودک فراهم نباشد، همچنان احتمال کار کودک بالا می رود گفت: باید هزینه تحصیل را پایین آورد و کیفیت را بالا برد. امروزه در مناطقی همچون زاهدان معلم با زبان کودک زاهدانی آشنا نیست و به زبانی درس می دهد که کودک زاهدانی متوجه نمی شود بنابر این کودک چیزی یاد نمی گیرد. از سوی دیگر مدارس هم وضعیت مناسبی ندارند بنابر این والدین به این نتیجه می رسند که درس خواندن کودکشان فایده ای ندارند و در نتیجه کودکشان را از پشت نیمکت مدرسه بیرون می کشند و به کار در خیابان می فرستند.

نصر اصفهانی معضل بزرگ کار کودکان را آمار بالای بیکاری دانست و گفت: تا زمانی که برای افراد نیازمند کار ایجاد نشود اما برای کودکان کار باشد، والدین ناچار می شوند کودکشان را برای به دست آوردن درآمد به خیابانها بفرستند. بنابر این اگر می خواهیم کودک کار کم بشود، بهتر است در فکر اشتغالزایی برای بیکاران باشیم.

وی با ابراز تاسف از اینکه علت را رها کرده ایم و معلول را گرفته ایم گفت: قانون ایراد دارد. زیرا به جای آنکه تنبیه متوجه سواستفاده کنندگان از کودک باشد، دایم قوانینی می نویسیم که کودک را جمع آوری کنیم و در اصل کودک را مجازات می کنیم.

مدیرکل دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران با تاکید بر اینکه در حوزه زباله گردی، به جای آنکه کودک زباله گرد را بگیریم، باید پیمانکاران زباله را دستگیر کنیم که از کودکان سواستفاده می کنند گفت: متاسفانه راه را اشتباه می رویم.

وی در خصوص میزان بالای کودکان کار مهاجر افغانستانی گفت: کودکان افغانستانی تحت پوشش هیچ قانونی نیستند و تبلیغ می شود که باید این کودکان به کشورشان بازگردانده شوند. این در حالی است که 70 درصد جمعیت افغانستان روستایی هستند و 30 درصد کودکان این کشور به اشکال گوناگون کار می کنند. بنابر این کار کودک در افغانستان چیز عجیبی نیست و آمدنشان به ایران هم برای آنان طبیعی است.

نصر اصفهانی خواستار مجازات جدی قاچاقچیان انسان شد و گفت: در سال 500 هزار افغانستانی به صورت غیر قانونی وارد کشور ما می شوند که نیروی ارزان برای کشور ما را تامین می کنند.

وی با اشاره به کارهای سختی که کودکان در افغانستان انجام می دهند گفت: کودک افغانستانی در ایران کمتر تحت فشار است و کارهایی که در ایران انجام می دهد بسیار ساده تر ازکارهایی است که در افغانستان انجام می دهد.

مدیرکل دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران در واکنش به کسانی که وسعت مرزها را دلیل ناتوانی در کنترل قاچاق انسان اعلام می کنند گفت: این را قبول داریم که بیش از هزار کیلومتر مرز داریم که کنترل آن مشکل است اما تعداد قاچاقچیان انسان که زیاد نیست. قاچاقچیان افراد شناخته شده ای هستند که بسادگی می توان آنان را زیر نظر داشت و مانع شد.

همه امکانات در دست دولت

در ادامه مدیر انجمن حمایت از حقوق کودکان خواستار عزم جدی برای پایان دادن به کار کودکان شد و گفت: همه امکانات دست دولت است. دولت هم پول دارد و هم ابزار لازم را برای برخورد با متخلفان یا مدیریت محرومان دارد. بنابر این بهتر است یک بار برای همیشه یک کار پژوهشی درست انجام و راهکار عملی ارایه شود و در این خصوص از تمامی دستگاهها و کارشناسان و تشکلها دعوت به عمل آید.

فرشید یزدانی با اشاره به اینکه سازمان بهزیستی با تمام تلاشی که در این زمینه انجام داده، تنها 300 کودک کار را جمع آوری کرده است گفت: اکنون درتهران بیش از 4 هزار کودک کار وجود دارد که هیچ حمایت و توجهی به مشکلاتشان نمی شود.

این کارشناس تامین اجتماعی خواستار پذیرش واقعیت از سوی تمامی کسانی شد که مدعی حمایت از کودکان کار هستند و گفت: واقعیت امروز جامعه ما میزان بالای فقر است و همین فقر باعث می شود که خانواده ها کودکانشان را برای کار به خیابانها بفرستند.

وی با تاکید بر اینکه کودکان کار حاصل فقر ونابرابری هستند گفت: اینکه کودک کار را نوعی جرم تلقی کنیم، اشتباه راهبردی است و باید اعتراف کنیم که کودک کار نتیجه فقر خانواده ها و بیکاری پدرانی است که چون توان تامین نیازهای خانواده را ندارند، کودکانشان را به کف خیابانها می فرستند.

یزدانی با انتقاد از نحوه جمع آوری زباله و سواستفاده هایی که از کودکان کار در خصوص زباله جمع کنی صورت می گیرد گفت: آمارها حکایت از آن دارد که درآمد سرسام آوری نصیب پیمانکاران جمع آوری زباله و شهرداری می شود، چرا درصدی از این درآمد را به حمایت از خانواده های کودکان کاراختصاص نمی دهید تا ناچار نباشند زباله گردی کنند.

وی با اشاره به گزارشی که از مرکز جمع آوری کودکان کار تهیه شده بود گفت: این کودکان ازاینکه در این مراکز نگهداری می شوند، رضایت ندارند. این کودکان دوست دارند شبها به خانه هایشان بروند ونزد پدرو مادر و خواهر وبردارشان غذا بخورند و بخوابند. مدیر انجمن حمایت از حقوق کودکان با ابراز تاسف از اینکه کودکان کار در شرایط نامناسبی زندگی می کنند گفت: نوع مدیریت مراکز نگهداری کودکان کار مناسب نیست و از مسوولان درخواست داریم اجازه نظارت بر این مراکز را به تشکل ها بدهند.