کورش شرفشاهی: فردی که قصد ارتکاب به هر جرمی داشته باشد، تفاوتی نمی کند کجا بدنیا آمده، کجا بزرگ شده، چه مدرک تحصیلی دارد، چه جایگاهی داشته و با چه هدفی این جرم را انجام می دهد، مهم این است که نتیجه جرم در جامعه تاثیرات منفی خودش را برجا می گذارد که البته شدت آن متفاوت است. اما مجرمان برای خودشان کلاس خاصی دارند. به عنوان مثال کیف قاپ، سارق ماشین، کلاهبردار، اختلاس گر و سارق منزل هر کدام در بین همفکران خود جایگاه خاصی دارند و بنابر تشخیص کارشناسان به ویژه روانشناسان، این افراد که در زمینه جرم خودشان چهره می شوند، حاضر نیستند در جرایم دیگر رتبه پایین تری داشته باشند. مهمتر اینکه نتیجه تخلف هر کدام متفاوت است و هرگز میزان تخلف سارق ماشین و درآمدی که از این راه به دست می آورد با کلاهبردار یکسان نیست. یکی از این متخلفان، مجرمان یقه سفید هستند. یقه سفیدها کلاس خاص خودشان را دارند، با افراد بخصوصی مرتبط هستند، راه ویژه ای دارند و همانطور که از نامشان پیداست، کلاس کاری بخصوصی هم دارند! یقه سفیدها همواره در حاشیه امن قرار دارند و روال معمول این طور است که دیگران قربانی فساد آنان می شوند.
یقه سفیدها خط قرمز نیستند
اگرچه مدتهاست یقه سفیدها با آرامش به کار خود ادامه می دهند و هیچ خطری تهدیدشان نمی کند اما گویا به نظر می رسد که باید مقداری احساس خطر کنند زیرا رئیس قوه قضاییه در این رابطه واکنش جدی نشان داد و با تاکید براینکه اجرای عدالت باید به گونه‌ای باشد که مردم آنرا احساس عدالت کنند گفت: اینکه برخی می‌گویند به هرحال یک طرف از اجرای عدالت قضایی، ناراضی خواهد بود، حرف کامل و دقیقی نیست زیرا عدالت، امری فطری است و کسانی هم که به ظاهر از یک حکم ناراضی باشند، در خلوت خود از اجرای عدالت احساس رضایت می کنند.آیت‌الله سیدابراهیم رئیسی با بیان اینکه امروز برای ما مهمترین آموزه غدیر، اجرای عدالت است گفت: عزم دستگاه قضایی برای برخورد با همه مظاهر فساد و تبعیض است و مصمم هستیم با همه افراد حتی یقه سفیدها که فکر می کنند خط قرمز هستند و می توانند قانون را با استفاده از روابط و نفوذ خود دور بزنند، برخورد کنیم. ما در برخورد با مفاسد، هیچ خط قرمزی جز اجرای قانون نمی شناسیم. رییس دستگاه قضا گفت: همکاران بنده در دستگاه قضایی و همه مجریان قانون بدانند که اجرای عدالت، رضای خدا و مردم را در پی خواهد داشت و ناراضی بودن عده ای قلیل، به هیچ عنوان تعیین کننده و اثربخش نیست.
افراد برجسته و صاحب نفوذ
اما اینکه تا چه اندازه این اظهارت رییسی بر جسم و جان یقه سفیدها لرزه انداخته، در گفت و گوی خبرنگار تجارت با یوسفیان ملا نماینده آمل و لاریجان در مجلس شورای اسلامی مطرح شده است.
وی در پاسخ به اینکه یقه سفید یعنی چه گفت: در هر جامعه ای افراد برجسته و صاحب نفوذ را یقه سفید می گویند. اگر به یک مسجد برویم، بزرگان آن مسجد که در مورد آن تصمیم می گیرند و حرف آخر را می زنند، یقه سفیدهای آن مسجد می گویند. در دانشگاه نیز چند استاد داریم که حرفهای مهم و تاثیر گذار می زنند که یقه سفید دانشگاه لقب می گیرند. در هیات دولت نیز 17 وزیر و چندین معاون رییس جمهور داریم که در بین آنها چند وزیر تاثیر گذار هستند و به عنوان یقه سفید دولت می شوند.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس با تاکید براینکه هر کدام از اعضای دولت نسبت به رتبه های پایین تر یقه سفید محسوب می شوند گفت: به عبارت بهتر آنهایی که در محدوده فعالیت خودشان، دارای قدرت هستند و کسی نمی تواند وارد محدوده آنها بشود یا از آنها بازخواست یا سوال کند یا حتی بخواهد آنها را تعقیب کند، یقه سفید محسوب می شوند.
وی با تاکید بر اینکه یقه سفید یک عنوان نسبی است که در هر جامعه ای وجود دارد گفت: اکنون در جامعه ما آقازاده ها، برخی ازوزرا، برخی ازمعاونان وزرا، نمایندگان مجلس، استانداران و... را می توان یقه سفید نامید.
یوسفیان ملا با اعلام اینکه در یک روستا هم یقه سفید داریم گفت: یقه سفیدها حتی در روستاها نیز هستند.افرادی که هیچ کس حریفشان نیست، از هیچ کس حساب نمی برند و حتی حرف بخشدار، فرماندار، استاندار و ماموران انتظامی را قبول نمی کنند و در اصل خودشان را سرآمد دیگران می دانند.
وی با ابراز تاسف از قدرت نمایی یقه سفیدها گفت: باید روزی به قدرت یقه سفیدها پایان داد.
نماینده آمل و لاریجان در خصوص ادبیاتی که رییس قوه قضاییه در مورد یقه سفیدها بکار برد گفت: آیت الله رییسی در تعیین تکلیف عده ای خاص، کلمه جامعی را به کار برد و همه آحاد مردم نیز منظور ایشان را فهمیدند.
وی کلمه یقه سفید را کلمه ای ساده توصیف کرد و گفت: برای دیدن یقه سفیدها نیاز به دقت زیادی نداریم و مصادیق خودش را در هر جایی پیدا می کند.
یوسفیان ملا با تاکید بر اینکه یقه سفید از این جهت که خودش را برتر از دیگران می داند، یقه سفید گفته می شود خواستار تفاوت این افراد با مدیران کارآمد شد و گفت: در جامعه افراد تاثیرگذاری داریم که شامل همه آحاد جامعه در همه بخشها می شوند اما به دلیل رفتار متفاوتی که دارند، نمی شود به آنها یقه سفید گفت. درجامعه چهرهای شاخص بسیاری داریم که قدرت و توان بالایی دارند اما هرگز از مسیر اصلی منحرف نشده و نمی شوند. بنابر این اگر چه صاحب نفوذ هستند اما یقه سفید نیستند.
وی ویژگی یقه سفیدها را احساس برتری کاذب در آنها دانست و گفت: یقه سفیدی از این بابت نیست که مردم این عنوان را به افرادی خاص بدهند، بلکه یقه سفید برداشت خود اشخاص و افراد خاص است. اما بدتر این است که مردم به برخی ها به اندازه ای جایگاه کاذب می دهند که خودشان را بزرگ می دانند و همین مردم از آن افراد خاص احساس ترس می کنند و بناچار به آنان احترام می گذارند.
عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس تاکید کرد: امروزه بسیاری از افراد در بخشهای مختلف جامعه مانند مساجد، دولت، قوه قضاییه، قوه مقننه و... با وجود آنکه توانمند هستند، اما افرادی متین و موقر هستند که به هیچ وجه نمی توان به آنها یقه سفید گفت.
وی در پاسخ به اینکه چقدر فساد از سوی یقه سفیدها اتفاق می افتد گفت:هرکسی که اختیار خودش را بالا بداند، هرکاری که دلش خواست انجام بدهد، از هیچ کس نترسد، راه خودش را برود و منافع شخصی را بر منافع ملی ترجیح بدهد، چه بخواهد و چه نخواهد، یقه سفید نامیده می شود. که نتیجه همه این خودسری ها ، فساد است، زیرا هر کاری را برای خودش موجه می داند.
یوسفیان ملا با تاکید بر اینکه رییس قوه قضاییه در اظهاراتی صریح، عنوان یقه سفید را برای افرادی خاص برداشت گفت: از این پس دیگر این گونه نیست که بگوییم نمی شود حق را از فلان شخص گرفت، چون یقه سفید است. بنابر این دیگر چیزی به عنوان یقه سفید نداریم و به سراغ همه متخلفان در هر جایگاه و لباسی می شود رفت.
وی با اشاره به اینکه مردم به اعتقادات رهبرانشان هستند گفت: اظهارات آیت الله رییسی نشان می دهد که در سطوح بالا نیز حساب و کتاب جدی شده و چوب تنبه بالا آمده است، بنابر این حتما پایین دستی ها باید حساب کار خودشان را بکنند و گمان می کنم با رویکردی که قوه قضاییه در پیش گرفته، بالادستی ها حساب کار خودشان را کرده اند.
نماینده آمل و لاریجان با تاکید بر اینکه بی توجهی به تخلفات بالادستی ها تبعات خوبی در جامعه نخواهد گذاشت گفت: اگر مردم ببینند بالا دستی ها نظر به چشم پوشی و نادیده گرفتن برخی تخلفات به ویژه در مورد یقه سفیدها دارند، مردم نیز مایوس می شوند.
وی عملکرد قوه قضاییه در برخورد با متخلفان را در کاهش تخلفات بسیار موثر دانست و گفت: آحاد ملت باید در هر جایگاهی نظراتشان را با قوه قضاییه تطبیق دهند.
یوسفیان ملا در پاسخ به اینکه دادستان تهران اعلام کرده پرونده های خاص بسیاری در دادگاه ویژه جرایم اقتصادی وجود دارد چرا اسامی آنان اعلام نمی شود و دادگاهها را علنی برگزار نمی کنند گفت: شاید تفاوت دارد یا شرایط را می سنجند. اینکه بسیاری از پرونده ها در دادگاه جرایم اقتصادی وجود دارد، یک واقعیت است اما شاید به دلیل تبعات سیاسی بودن اعلام نمی شود، شاید هم نیازی نمی بینند با علنی کردن این پرونده ها، جامعه را بیش از این ملتهب کنند.
وی با تاکید براینکه در هر جامعه ای که برویم مسایل فساد وجود دارد گفت: متاسفانه فساد یک شکل بدی پیدا کرده که هرگاه روی آن را باز می کنیم، ردپای مسولان در آن دیده می شود. شاید به همین دلیل است که قوه قضاییه هر کجا صلاح بداند، دادگاه را علنی می کند و نام متخلف را می برد و هرکجا صلاح نداند، تا عادی شدن شرایط تاخیر می ند.
نماینده آمل و لاریجان با اشاره به اینکه مقام معظم رهبری نیز تاکید کرده اند که دادگاهها باید علنی باشد تا نام متهم را بتوان اعلام کرد گفت: تاکنون برخورد قوه قضاییه با متخلفان خوب بوده و باید این روال ادامه داشته باشد زیرا خواست رهبری نیز همین است.
یقه سفید مقابل یقه چرکین
یک حقوق دان در تبیین جرم یقه سفیدها می گوید: یقه سفید ها در مقابل یقه چرکین ها هستند. مجرم از دید لمبروزو (یک جرم شناس) آدم هایی هستند که میمیک صورت خاصی دارند و از ظاهر آنها می توان تا حدودی به تبهکار بودنشان پی برد. در واقع جرم از آن تبهکاران است.
نعمت احمدی می افزاید: در کشورهایی که نظارت دقیق بر عملکرد مسوولین دولتی نمی شود و از یک حاشیه امن برخوردار هستند، مسوولینی که خودشان باید در کارها ناظر باشند، اگر خود این مسوولین جرم مرتکب شوند، یقه سفید محسوب می شوند. مجرم یقه سفید در مقابل آن تبهکاری که ظاهرا یک شخص خشن است و شغل معینی ندارد، تعریف می شود. این تعبیری است از افرادی که ظاهری آراسته و باطن بدی دارند و ظاهر آراسته آنها به تبع پست و مقامی که دارند، شکل می گیرد و این افراد به تبع مقامی که دارند مرتکب جرم می شوند.
احمدی با اشاره به ظاهر یقه سفیدها اظهار داشت: افراد یقه سفید عمدتا افراد اتو کشیده ای هستند که کسی به این افراد برای ارتکاب به جرم شک نمی کند. مثلا در مساله 3 هزار میلیارد – که من کاری به صحت و سقم آن ندارم- در این قضیه گناه کسانی که الان به اعدام محکوم شده اند، به نظر من این افراد کاسب هستند و دنبال سو استفاده است. وقتی مجری قانون هم به نوعی به وی چراغ سبز بدهد، آن شخص شروع به سو استفاده می کند. اما شخص یقه سفید (که در این قضیه شامل نماینده مجلس تا معاونان وزیر می شود)، آن شخص باید مجازات سنگین شود. در مورد مساله 3 هزار میلیارد هم اگر قرار است کسی مجازات شود، باید یقه سفیدها مجازات شوند که در این مورد شامل روسای بانک های درگیر، نمایندگان مجلس و معاونان وزیرانی که درگیر هستند، مجازات شوند.
وی در پاسخ به این که آیا یقه سفید الزاما پست سیاسی و یا مقام اداری دارد؛ گفت: یقه سفید می تواند یک شخص عادی هم باشد. مثلا می تواند یک شخص کارخانه دار ثروتمند باشد. در واقع یک بازاری دارای امکانات مادی یقه سفید محسوب می شود. یقه سفید می تواند جزو افراد ذی نفوذ باشد. یعنی یقینا این فرد دارای سمت سیاسی نیست. اما در ادبیات فعلی جهان یقه سفید را بیشتر افراد دولتی قلمداد می کنند. یعنی کسانی که به ترفند نیاز ندارند.
این استاد حقوق با اشاره به مساله 3 هزار میلیارد دلار یادآور شد: در مورد مساله 3 هزار میلیارد دلار همه مسوولان به این قضیه نام اختلاس را گذاشتند. این اختلاس نبود. اختلاس یعنی اینکه شخصی پول بیت المال را در اختیار دارد و از آن به نفع خود استفاده کند. ولی وقتی شخصی کارخانه درست کرده و سرمایه گذاری کرده است و با آنها سند جعلی داده است و یا رییس بانک را فریب داده است و آن رییس را همدست خودم کرده ام، این شخص کلاهبردار است نه اختلاس کننده!
این حقوق دان با اشاره به تفاوت رانت و جرم یقه سفیدی گفت: رانت وصف مجرمانه ندارد. این موضوع را با یک مثال توضیح می دهم. مثلا یکی از آشناهای شخصی رییس بانک است و آن شخص با مراجعه به آشنای خود در بانک می تواند پرونده های خود را مثلا در اخذ وام تسریع ببخشد، یا می تواند از طریق آن شخص وام های کلانی بگیرد و یا اصلا رییس بانک به آشنای خود اطلاعاتی خاصی در زمینه سرمایه گذاری های بانک می دهد که شخص می تواند به نفع خود از آنها استفاده کند. در واقع رانت یعنی استفاده از نفوذ یک شخص، بدون اینکه تخلفی صورت گرفته باشد.
