ساختمان سازي روي گسل هاي لرزه خيز
چند سالی می‌شود که اخبار زلزله احتمالی پایتخت داغ است. قرار است تهران در جنگی نابرابر با زلزله بجنگد.
روزنمه تجارت- احمد رضا صباغي؛ هرچند با توانمندی و قابلیت‌های موجود و با طراحی و راه‌اندازی «سامانه تخمین خسارت» گامی موثر در زمینه تطبیق نیازها در زمان بحران برداشته شده است، اما تاثیر مولفه‌های متعددی چون شدت، فاصله، عمق و... در افزایش یا کاهش خسارات وارده را نمی‌توان نادیده گرفت به همین دلیل تخمین میزان خسارات و تلفات میسر نیست و در ادامه آن نمی‌توان میزان آمادگی را مشخص کرد.
رشد بی‌رویه این کلانشهر طی دهه‌های اخیر سبب شده تا تمرکز جمعیت و سازه‌های فرسوده و غیراستاندارد به خطری جدی تبدیل شود. برای پایتختی که بیش از 200 سال عمر دارد نمی‌توان با برنامه‌های ضربتی آمادگی در برابر زلزله ایجاد کرد چرا که در زمان بزرگ شدن این شهر، برنامه مدونی برای اقدامات پیشگیرانه درباره نوسازی بافت فرسوده، مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها، مدارس، پل‌ها و... انجام نشده است. به همین دلیل است که وضعیت امروز تهران با 50 سال پیش از آن در برابر زلزله متفاوت است.
تعداد ساختمان های مسکونی تهران 900 هزار واحد برآورد شده است که از این میزان 45 درصد ساختمان ها سازه آجری و فلزی دارند، 40 درصد دارای سازه فلزی هستند، 10 درصد از بتن مسلح و مابقي نیز از ساختار خشتی برخوردارند.
در سازه های فلزی پایه ها و تیرها با استفاده از جوشکاری کارگاهی به یکدیگر اتصال داده شده اند که این منجر به کم شدن اعتبار یا قابلیت اعتماد به این اتصالات می شود بنابراین انتظار نمی رود که سازه های فلزی به طور کامل در برابر زلزله مقاومت موثری داشته باشد.
حداقل مستندات با اعداد و ارقام ثبت شده نشان مي دهد که زلزله‌های پهنه تهران با شدتی بالا نظیر 7.7 ریشتر رخ می‌دهد مثلا در سال 1209 شمسي در پهنه تهران زلزله‌ای رخ داد که با در نظر داشتن جمعیت آن زمان حدود 45 هزار نفر کشته شدنداما پهنه تهران این روزها 14 میلیون نفر جمعیت به خود مي بيند و بدون شک با وقوع چنین زلزله‌ای تعداد کشته شده‌ها میلیونی خواهد بود.
اگر در این شهر زلزله‌ای 7 ریشتری رخ دهد خسارت‌های مالی زیادی به افراد وارد می‌شودو زخمی‌های زیادی بر جای می‌گذارد. صدمات زیادی به شریان‌های حیاتی آب، برق، گاز، پل‌های مواصلاتی و... وارد می‌شود و چون اقدامات زیادی درخصوص پیشگیری انجام نشده، توان موجود خیلی از سازمان‌ها جوابگوی وضع به وجود آمده نیست و همین احتمالات است که سبب می‌شود از این پس هرگاه به نقشه نگاه می‌کنید، گسل‌ها را خطوط ممتد بی‌خطر نپندارید.
از میان بسیاری از گسل های فعال درتهران، احتمال فعال شدن سه گسل "مشا"، "شمال تهران" و گسل "جنوب ری" از سوي كارشناسان تشخیص داده شده است.
از ميان اين سه گسل لرزش در دوگسل شمال تهران وجنوب ري مطمئنا خسارت هاي جاني ومالي ويرانگر وتاريخ سازي را برجاي بگذارد.
در صورت فعال شدن گسل شمال تهران 310 هزار ساختمان که 36 درصد کل ساختمان‌ها را شامل می شود، آسیب می بیند. نسبت ساختمان های خسارت دیده به ساختمان های سالم در مناطق یک تا 5 که در بخش شمالی شهر تهران قرار دارند درحدود 50 درصد است ونسبت خسارت در بخش جنوبی شهر کمتر از 30 درصد است.
اما درصورتی که زلزله تهران به خاطر فعال شدن گسل ری باشد 480 هزار ساختمان در تهران یعنی 55 درصد ساختمان ها فرو خواهد ریخت و بیشترین تعداد ساختمان های آسیب دیده در منطقه 15 خواهد بود.
نسبت ساختمان خسارت دیده به ساختمان‌های سالم در مناطق 11، 12، 16 و 20 مقدار بسیار بالایی در حدود 80 درصد است و دلیل این نسبت بالای خسارت، وجود ساختمان های آسیب پذیر فراوان و جنبش لرزه ای نیرومند با شدت 9 ريشتري در این مناطق است.
زلزله تهران در اثر فعال شدن گسل شمال اين شهر در بدترین حالت حدود 130 هزار نفر یعنی دو درصد جمعیت شهررا از بین می برد. البته نسبت تلفات در بخش شمالی شهر در مناطق یک تا 5، زیادتر از همه (حدود 3 درصد) و در جنوب شهر کمتر از همه (حدود یک درصد) خواهد بود.
اما در صورت فعال شدن گسل ری شاهد گسترده ترین تلفات خواهیم بود یعنی حدود 6 درصد کل جمعیت شهر تهران جان خود را از دست خواهند دادو در منطقه 15 به علت تعداد زیاد جمعیت ساکن، تلفات بسیار وسیع خواهد بود.
نسبت تلفات به کل جمعیت در مناطق 11 و 12 به 15 تا 20 درصد خواهد رسید. زیرا در این مناطق شمار ساختمان های آسیب پذیر بسیاری زیاد است و شدت زلزله نیز به 9 ريشتر می رسد.
در مورد مدل گسل ری، برآورد می شود که تعداد تلفات انسانی در جنوب شهر به حداکثر برسد و در بعضي حوزه های آماری تعداد کشته شدگان از هزار تن تجاوز خواهد کرد.
اما معاون فني و خدمات مهندسي سازمان نظام مهندسي ساختمان استان تهران معتقد است که در مورد ارزيابي وضعيت ساختمان ها کار علمي دقيق و گسترده انجام نشده است و به همين دليل هم آمار دقيقي درباره ساختمان هاي مقاوم وجود ندارد.
رضا حيدريون مي گويد: بعد از اجباري شدن اجراي مقررات ملي ساختمان کشور و ويرايش هاي آيين نامه 2800 زلزله، کيفيت ساخت وسازها نسبت به 10 سال گذشته تغيير محسوسي کرد اگر چه در بعضي استان ها از جمله در تهران اين مقررات به صورت ناقص اجرا شد. وي با بيان اين که سازمان نظام مهندسي به عنوان يکي از متوليان موضوع کيفيت ساخت وساز شهري مسئله مقاوم سازي را با جديت پي‌گيري مي کند مي افزايد: ما با پژوهشکده زلزله به عنوان نهاد علمي در حال انعقاد تفاهم نامه اي هستيم که بتوانيم وضعيت لرزه خيزي هر منطقه را به صورت جزئي مشخص کنيم .
به گفته معاون سازمان نظام مهندسي ساختمان استان تهران نيز بزرگ ترين مشکل ساخت و ساز در کشور بساز و بفروش ها هستند.
حيدريون مي افزايد: البته بساز و بفروش ها با پيمانکاران انبوه ساز ساختمان تفاوت دارند چون انبوه سازان به صورت حرفه اي اقدام به ساخت مي کنند ولي بساز وبفروش کسي است که فقط براي منافع مالي وارد اين حوزه شده و تخصصش هم در اين حوزه نيست و لزوما هم به طور دائم نمي خواهد در اين حوزه بماند قطعا اين فرد نمي تواند حافظ منافع سرمايه‌هاي کشور باشد چون به کاري که دست مي‌زند نگاه سودآوري دارد.
در همين حال مدیر بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی مي گويد: وضعیت کشور به لحاظ بالا بودن تعداد گسل خاص است به شکلی که از یک گسل که دور می‌شویم به گسل دیگر نزدیک می‌شویم و اگر در تهران زلزله‌ای رخ دهد، بیش از یک میلیون نفر جان خود را از دست خواهند داد.
علی بیت‌اللهی از احداث برج هاي چندين طبقه برروي گسل ها در شمال ومناطق مختلف تهران انتقاد مي كند ومي گويد: متاسفانه مسئولان رفتارهای نوسانی از خود نسبت به وقوع زلزله نشان می‌دهند و یک ماه بعد از وقوع زلزله همه چیز فراموش می‌شود.
وی ادامه مي دهد: متاسفانه خیلی از شهرها مثل بم، تبریز و تهران نزدیک گسل ساخته شدند و این وضعیت نشان می‌دهد وضعیت کشور از نظر عوامل خطر زلزله بسیار بحرانی است.
بیت‌اللهی با تاکید براینکه ما میراث‌دار آیندگان هستیم و باید دقت کافی در ساخت و ساز از خود نشان دهیم مي گويد: وضعیت ساخت و ساز در کشور وضعیت خوبی ندارد به طوری که در حال حاضر بیش از 80 درصد واحدهای مسکونی روستایی استحکام کافی در برابر زلزله را ندارند.مدیر بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به اینکه بعد از زلزله طبس زلزله ویرانگری در نزدیکی شهرهای بزرگ نداشتیم، گفت: اگر یک زلزله 7 ریشتری در شهر تهران در اثر فعال شدن گسل شمال، کهریزک، ری رخ داد نزدیک به یک میلیون نفر در اثر این زلزله کشته خواهند شد.در هرحال آنچه مسلم به نظر مي رسد اين واقعيت است كه از يك سو تهران چندسالي است كه لرزش به خود نديده است وازطرف ديگر مسئولان شهري بايد فكري به حال ايمني ساخت وساز در اين كلانشهربكنند.
رشد بی‌رویه این کلانشهر طی دهه‌های اخیر سبب شده تا تمرکز جمعیت و سازه‌های فرسوده و غیراستاندارد به خطری جدی تبدیل شود. برای پایتختی که بیش از 200 سال عمر دارد نمی‌توان با برنامه‌های ضربتی آمادگی در برابر زلزله ایجاد کرد چرا که در زمان بزرگ شدن این شهر، برنامه مدونی برای اقدامات پیشگیرانه درباره نوسازی بافت فرسوده، مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها، مدارس، پل‌ها و... انجام نشده است. به همین دلیل است که وضعیت امروز تهران با 50 سال پیش از آن در برابر زلزله متفاوت است.
تعداد ساختمان های مسکونی تهران 900 هزار واحد برآورد شده است که از این میزان 45 درصد ساختمان ها سازه آجری و فلزی دارند، 40 درصد دارای سازه فلزی هستند، 10 درصد از بتن مسلح و مابقي نیز از ساختار خشتی برخوردارند.
در سازه های فلزی پایه ها و تیرها با استفاده از جوشکاری کارگاهی به یکدیگر اتصال داده شده اند که این منجر به کم شدن اعتبار یا قابلیت اعتماد به این اتصالات می شود بنابراین انتظار نمی رود که سازه های فلزی به طور کامل در برابر زلزله مقاومت موثری داشته باشد.
حداقل مستندات با اعداد و ارقام ثبت شده نشان مي دهد که زلزله‌های پهنه تهران با شدتی بالا نظیر 7.7 ریشتر رخ می‌دهد مثلا در سال 1209 شمسي در پهنه تهران زلزله‌ای رخ داد که با در نظر داشتن جمعیت آن زمان حدود 45 هزار نفر کشته شدنداما پهنه تهران این روزها 14 میلیون نفر جمعیت به خود مي بيند و بدون شک با وقوع چنین زلزله‌ای تعداد کشته شده‌ها میلیونی خواهد بود.
اگر در این شهر زلزله‌ای 7 ریشتری رخ دهد خسارت‌های مالی زیادی به افراد وارد می‌شودو زخمی‌های زیادی بر جای می‌گذارد. صدمات زیادی به شریان‌های حیاتی آب، برق، گاز، پل‌های مواصلاتی و... وارد می‌شود و چون اقدامات زیادی درخصوص پیشگیری انجام نشده، توان موجود خیلی از سازمان‌ها جوابگوی وضع به وجود آمده نیست و همین احتمالات است که سبب می‌شود از این پس هرگاه به نقشه نگاه می‌کنید، گسل‌ها را خطوط ممتد بی‌خطر نپندارید.
از میان بسیاری از گسل های فعال درتهران، احتمال فعال شدن سه گسل "مشا"، "شمال تهران" و گسل "جنوب ری" از سوي كارشناسان تشخیص داده شده است.
از ميان اين سه گسل لرزش در دوگسل شمال تهران وجنوب ري مطمئنا خسارت هاي جاني ومالي ويرانگر وتاريخ سازي را برجاي بگذارد.
در صورت فعال شدن گسل شمال تهران 310 هزار ساختمان که 36 درصد کل ساختمان‌ها را شامل می شود، آسیب می بیند. نسبت ساختمان های خسارت دیده به ساختمان های سالم در مناطق یک تا 5 که در بخش شمالی شهر تهران قرار دارند درحدود 50 درصد است ونسبت خسارت در بخش جنوبی شهر کمتر از 30 درصد است.
اما درصورتی که زلزله تهران به خاطر فعال شدن گسل ری باشد 480 هزار ساختمان در تهران یعنی 55 درصد ساختمان ها فرو خواهد ریخت و بیشترین تعداد ساختمان های آسیب دیده در منطقه 15 خواهد بود.
نسبت ساختمان خسارت دیده به ساختمان‌های سالم در مناطق 11، 12، 16 و 20 مقدار بسیار بالایی در حدود 80 درصد است و دلیل این نسبت بالای خسارت، وجود ساختمان های آسیب پذیر فراوان و جنبش لرزه ای نیرومند با شدت 9 ريشتري در این مناطق است.
زلزله تهران در اثر فعال شدن گسل شمال اين شهر در بدترین حالت حدود 130 هزار نفر یعنی دو درصد جمعیت شهررا از بین می برد. البته نسبت تلفات در بخش شمالی شهر در مناطق یک تا 5، زیادتر از همه (حدود 3 درصد) و در جنوب شهر کمتر از همه (حدود یک درصد) خواهد بود.
اما در صورت فعال شدن گسل ری شاهد گسترده ترین تلفات خواهیم بود یعنی حدود 6 درصد کل جمعیت شهر تهران جان خود را از دست خواهند دادو در منطقه 15 به علت تعداد زیاد جمعیت ساکن، تلفات بسیار وسیع خواهد بود.
نسبت تلفات به کل جمعیت در مناطق 11 و 12 به 15 تا 20 درصد خواهد رسید. زیرا در این مناطق شمار ساختمان های آسیب پذیر بسیاری زیاد است و شدت زلزله نیز به 9 ريشتر می رسد.
در مورد مدل گسل ری، برآورد می شود که تعداد تلفات انسانی در جنوب شهر به حداکثر برسد و در بعضي حوزه های آماری تعداد کشته شدگان از هزار تن تجاوز خواهد کرد.
اما معاون فني و خدمات مهندسي سازمان نظام مهندسي ساختمان استان تهران معتقد است که در مورد ارزيابي وضعيت ساختمان ها کار علمي دقيق و گسترده انجام نشده است و به همين دليل هم آمار دقيقي درباره ساختمان هاي مقاوم وجود ندارد.
رضا حيدريون مي گويد: بعد از اجباري شدن اجراي مقررات ملي ساختمان کشور و ويرايش هاي آيين نامه 2800 زلزله، کيفيت ساخت وسازها نسبت به 10 سال گذشته تغيير محسوسي کرد اگر چه در بعضي استان ها از جمله در تهران اين مقررات به صورت ناقص اجرا شد. وي با بيان اين که سازمان نظام مهندسي به عنوان يکي از متوليان موضوع کيفيت ساخت وساز شهري مسئله مقاوم سازي را با جديت پي‌گيري مي کند مي افزايد: ما با پژوهشکده زلزله به عنوان نهاد علمي در حال انعقاد تفاهم نامه اي هستيم که بتوانيم وضعيت لرزه خيزي هر منطقه را به صورت جزئي مشخص کنيم .
به گفته معاون سازمان نظام مهندسي ساختمان استان تهران نيز بزرگ ترين مشکل ساخت و ساز در کشور بساز و بفروش ها هستند.
حيدريون مي افزايد: البته بساز و بفروش ها با پيمانکاران انبوه ساز ساختمان تفاوت دارند چون انبوه سازان به صورت حرفه اي اقدام به ساخت مي کنند ولي بساز وبفروش کسي است که فقط براي منافع مالي وارد اين حوزه شده و تخصصش هم در اين حوزه نيست و لزوما هم به طور دائم نمي خواهد در اين حوزه بماند قطعا اين فرد نمي تواند حافظ منافع سرمايه‌هاي کشور باشد چون به کاري که دست مي‌زند نگاه سودآوري دارد.
در همين حال مدیر بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی مي گويد: وضعیت کشور به لحاظ بالا بودن تعداد گسل خاص است به شکلی که از یک گسل که دور می‌شویم به گسل دیگر نزدیک می‌شویم و اگر در تهران زلزله‌ای رخ دهد، بیش از یک میلیون نفر جان خود را از دست خواهند داد.
علی بیت‌اللهی از احداث برج هاي چندين طبقه برروي گسل ها در شمال ومناطق مختلف تهران انتقاد مي كند ومي گويد: متاسفانه مسئولان رفتارهای نوسانی از خود نسبت به وقوع زلزله نشان می‌دهند و یک ماه بعد از وقوع زلزله همه چیز فراموش می‌شود.
وی ادامه مي دهد: متاسفانه خیلی از شهرها مثل بم، تبریز و تهران نزدیک گسل ساخته شدند و این وضعیت نشان می‌دهد وضعیت کشور از نظر عوامل خطر زلزله بسیار بحرانی است.
بیت‌اللهی با تاکید براینکه ما میراث‌دار آیندگان هستیم و باید دقت کافی در ساخت و ساز از خود نشان دهیم مي گويد: وضعیت ساخت و ساز در کشور وضعیت خوبی ندارد به طوری که در حال حاضر بیش از 80 درصد واحدهای مسکونی روستایی استحکام کافی در برابر زلزله را ندارند.مدیر بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به اینکه بعد از زلزله طبس زلزله ویرانگری در نزدیکی شهرهای بزرگ نداشتیم، گفت: اگر یک زلزله 7 ریشتری در شهر تهران در اثر فعال شدن گسل شمال، کهریزک، ری رخ داد نزدیک به یک میلیون نفر در اثر این زلزله کشته خواهند شد.در هرحال آنچه مسلم به نظر مي رسد اين واقعيت است كه از يك سو تهران چندسالي است كه لرزش به خود نديده است وازطرف ديگر مسئولان شهري بايد فكري به حال ايمني ساخت وساز در اين كلانشهربكنند.
مطالب مرتبط
آخرین اخبار