سازمان نقشه برداری با انتشار آماری عجیب از وضعیت بغرنج فرونشست در کشور اعلام کرد: بیش از ۳۰ میلیون در ۳۰ استان درگیر خطر فرونشست هستند.
هم‌اکنون میانگین فرونشست زمین در ۱۴ استان کشور براساس آخرین آمار‌ها بیش از ۱۰ سانتی‌متر در سال است.
نرخ فرونشست در این ۱۴ استان «۲ برابر» نُرم جهانی است؛ اما به راستی وضعیت چقدر بحرانی است؟
سازمان نقشه برداری با انتشار آماری عجیب از وضعیت بغرنج فرونشست در کشور اعلام کرد: بیش از ۳۰ میلیون در ۳۰ استان درگیر خطر فرونشست هستند.
نتایج مطالعات انجام‌شده از سوی سه گروه از متخصصان و استادان زمین‌شناسی، پژوهشگران عمران و کارشناسان مخاطرات زمین نشان می‌دهد «حکمرانی غلط در حوزه منابع آبی» بانی اصلی بروز فرونشست زمین در کشور است. این گروه از متخصصان علوم زمین معتقدند یک موضوع مهم در بحث فرونشست، شناسایی مقصر اصلی این رویداد است و آدرس‌های غلط در این حوزه می‌تواند مدیریت این بحران روبه گسترش را با چالش روبه‌رو کند و آن را به انحراف ببرد.
به عقیده این کارشناسان، هم‌اکنون یک باور اشتباه درباره نقش عوامل ایجادکننده فرونشست زمین وجود دارد؛ این آدرس غلط نقش تغییرات اقلیمی از جمله کم‌بارشی در شروع پدیده فرونشست است. اگرچه تغییرات اقلیمی در تشدید فرونشست نقش دارد، اما عامل وبانی اصلی در شروع فرونشست نیست؛ حکمرانی غلط آب از سال‌ها و دهه‌های گذشته (نیم‌قرن اخیر) باعث شده است هم‌اکنون وضعیت دست‌کم ۱۴ استان کشور به لحاظ پدیده فرونشست زمین در شرایط بحرانی قرار بگیرد و میانگین فرونشست زمین در آن‌ها از میانگین جهانی این پدیده بیشتر شود. هم‌اکنون میانگین فرونشست زمین در ۱۴ استان کشور براساس آخرین آمار‌ها بیش از ۱۰ سانتی‌متر در سال است.
بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد در ۵۰ سال اخیر به‌طور متوسط حدود ۳۱۰ میلی‌متر بارندگی در هر سال به ثبت رسیده که در برخی از سال‌ها میزان بارش بیش از این میزان و در برخی سال‌ها کمتر از این مقدار بوده است. اگرچه نتایج تحقیقات پژوهشگران حوزه فرونشست زمین نشان می‌دهد تغییرات بارش باران عامل اصلی شروع این پدیده نیست.
این موضوع نشان می‌دهد اگر چه تغییر بارش نمی‌تواند نقطه شروع فرونشست زمین باشد، اما آنچه در دهه ۹۰ به واسطه «امتداد خشکسالی» ناشی از کمبود بارش طی همه سال‌های این دهه رخ داده، به وضوح سهم بارش‌ها را در بحران فرونشست، نسبت به چهار دهه قبل افزایش داده است.
علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن وشهرسازی، دکتر محمد دانش یزدی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف، دکتر مهدی زارع عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله و دکتر حامد صادقی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف چندی قبل در یک نشست تخصصی، نتایج تحقیقات، مطالعات و تازه‌ترین یافته‌های خود را درباره پدیده فرونشست زمین، عوامل موثر در ایجاد و تشدید آن و همچنین راهکار‌های مقابله وکنترل فرونشست زمین ارائه کردند. براساس آنچه در این نشست اعلام شد، هر یک‌متر کاهش سطح آب‌های زیرزمینی می‌تواند ۱ تا ۵ متر فرونشست زمین ایجاد کند. در این نشست همچنین تاکید شد که اقدام مهم، بعد از شناسایی عامل و بانی اصلی فرونشست در کشور، توقف ادامه فرونشست زمین در نتیجه بهبود حکمرانی آب در کشور از طریق کاهش دست‌اندازی به منابع آب‌های زیرزمینی و مهار برداشت بی‌رویه از این منابع است. کارشناسان و محققان در این نشست همچنین هشدار دادند که در صورت عدم اصلاح رویه غلط حکمرانی آب و ادامه شرایط موجود، فرونشست در کشور گسترش می‌یابد و این شرایط می‌تواند با مرگ آبخوان‌ها، اراضی درگیر با این بحران را به زمین‌های غیرقابل زیست و اراضی بیابانی تبدیل کند.
برخورد ما با موضوع فرونشست به دهه ۷۰ برمی‌گردد؛ افتادگی‌های مشاهده شده در سطح زمین اطراف نیروگاه برق شهید مفتح همدان که در نتیجه حفر ۱۵ چاه آب برای تامین انرژی بخار توربین این نیروگاه ایجاد شده بود، نگرانی‌های از بابت فرونشست زمین در اطراف این نیروگاه ایجاد کرد.
سیستم این نیروگاه در سال ۹۵ از نوع سیستم‌تر به سیستم خشک تغییر کرد و فرونشست در این منطقه تحت کنترل درآمد. بعد از آن در اواخر سال ۷۹ و اوایل ۸۰، بررسی‌ها و داده‌های سازمان نقشه‌برداری نشان داد، در پهنه وسیعی به ابعاد ۳۰ کیلومتر در ۶۰ کیلومتر، در تقاطع دو بزرگراه آزادگان و آیت‌الله سعیدی تهران، زمین ۳ متر فرونشست داشته و پایین رفته است.
با محاسبه متوسط سالانه فرونشست ۲۰ تا ۲۴ سانتی‌متر شهر تهران، هم‌اکنون تخمین زده می‌شود که این فرونشست تا ۸ متر رسیده باشد. از سال ۹۵ همزمان با وقوع فرونشست در ایستگاه راه‌آهن تهران توجه مردم ورسانه‌ها به موضوع فرونشست بیشتر شد و گسترش فضای مجازی این موضوع را به سطح جامعه کشاند.
شهر تهران به‌طور متوسط سالانه در معرض ۲۰ تا ۲۴ سانتی‌متر فرونشست زمین قرار دارد، این فرونشست عمدتا مربوط به جنوب تهران تا نوار میدان انقلاب است و نواحی بالاتر از این نقطه از پایتخت به‌دلیل آنکه به سمت کوهستانی شدن پیش می‌رود با پدیده فرونشست درگیر نیست.
در شمال، شمال غرب و شمال شرق تهران فرونشست زمین وجود ندارد؛ چون اساسا سفره آب زیرزمینی در این مناطق وجود ندارد، منطقه دشت نیست و کوهستانی است و همچنین آب‌های زیرزمینی به شکل رگه‌های آب در جریان است و نه سفره آب زیرزمینی. این در حالی است که در برخی سال‌ها فرونشست در جنوب تهران تا ۳۶ سانتی‌متر در سال نیز رسیده است.
هم‌اکنون فرونشست در دشت ورامین در هر سال به‌طور میانگین ۱۷ سانتی‌متر و به سمت جنوب استان البرز در محدوده هشتگرد تا ملارد و به سمت دشت قزوین حدود سالانه ۳۲ سانتی‌متر به‌طور متوسط است. این در حالی است که آمار‌های جهانی نشان می‌دهد تنها ۳ تا ۵ درصد از کل فرونشست‌ها در دنیا با نرخ بالای میانگین سالانه بیش از ۱۰ سانتی‌متر رخ می‌دهد.
از نظر تعداد و میزان فرونشست‌ها بالای ۱۰ سانتی‌متر در سال، ایران رکورددار جهان است.
بحرانی‌ترین وضعیت فرونشست در کرمان با نرخ سالانه میانگین بیش از ۳۰ سانتی‌متر رخ می‌دهد. بعد از کرمان، به ترتیب: البرز با ۲۰ تا ۳۰، مرکزی با ۲۶، قم با ۲۵، خراسان رضوی با ۲۲، همدان با ۱۲.۱، گلستان با ۱۹.۵، تهران با ۱۹، آذربایجان شرقی با ۱۹، قزوین با ۱۷.۵، فارس با ۱۶.۵، اصفهان با ۱۵، آذربایجان غربی با ۱۲.۵ و سمنان با ۱۱ سانتی‌متر، بالاترین میزان سالانه فرونشست زمین در ایران را دارند. ۴۲ درصد جمعیت کشور در ۵ استان اول به لحاظ بیشترین نرخ فرونشست سکونت دارند.
حتی در شرق استان مازندران که استانی پرآب و با بارش فراوان است سالانه به‌طور متوسط بین ۴ تا ۱۰ سانتی‌متر فرونشست زمین رخ می‌دهد و از این رو نمی‌توان فرونشست را صرفا با پدیده کاهش بارش‌ها در ارتباط دانست و این عامل را به‌عنوان مقصر اصلی فرونشست معرفی کرد. آنچه مسلم است اینکه در استان‌های با جمعیت بالاتر بیشترین میزان فرونشست زمین رخ می‌دهد. استان اصفهان دارای بیشترین سطح خطر به لحاظ گسترش بحران فرونشست زمین است.
آخرین اخبار
پرطرفدارترین عناوین