نگاهی به کسب و کارهای نوپا در ایران
کسب و کارهای نوپا یا همان استارتاپ‌ها روز به روز در حال شکل گیری و رشد هستند. سرعت پیدایش کسب و کارهای نوپا نشان می‌دهد که این حوزه در زمینه‌ی مصرف و کاربری با اقبال خوبی از سوی ایرانیان روبرو شده است. اما باید دید که آیا به همان اندازه در تامین سرمایه نیز موفق بوده اند یا خیر؟
در روزهایی که اغلب کسب و کارها با رکود و ناپایداری دست و پنجه نرم می‌کنند، کسب و کارهای نوپا یا همان استارتاپ‌ها روز به روز در حال شکل گیری و رشد هستند. سرعت پیدایش کسب و کارهای نوپا نشان می‌دهد که این حوزه در زمینهٔ مصرف و کاربری با اقبال خوبی از سوی ایرانیان روبرو شده است. اما باید دید که آیا به همان اندازه در تأمین سرمایه نیز موفق بوده‌اند یا خیر؟
نگاهی گذرا به جذب سرمایه در کسب و کارهای نوپایی که دیگر این روزها به کسب و کارهای بزرگ تبدیل شده‌اند نشان می‌دهد که عمده سرمایه راه یافته به آن‌ها، توسط سرمایه‌گذاران خارجی تأمین شده است.
این که کسب و کارهای نوپای ایرانی تا این اندازه برای خارجی‌ها جذاب بوده‌اند که در آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند و ارزآوری برای کشور صورت گرفته، بسیار ارزشمند است. اما عدم حمایت سرمایه‌گذارهای داخلی از این استارتاپ‌ها موضوع مهمتری است. موضوعی که باید واکاوی و راه‌حلی برای رفع آن پیدا شود. اما آنچه که مشخص است این است که سرمایه‌گذاران خرد و کلان داخلی از دو معضل بی‌اعتمادی و عدم آگاهی در این حوزه رنج می‌برند و اساساً با اکوسیستم استارتاپی آشنا نیستند.
مهشاد سبحانی که به عنوان یک کار آفرین در حوزه جذب سرمایه برای کسب و کارهای نوپا فعالیت می‌کند در خصوص وضعیت موجود اقتصادی و راه‌های برون رفت از این وضعیت می‌گوید: با افزایش قیمت ارز و یا بهتر بگوییم، کاهش ارزش ریال، نگرانی از بی‌ارزش شدن سرمایه در بین مردم باعث ایجاد همهمه شد و سرمایهٔ آن‌ها به سمت بازارهای نامتعارفی همچون ارز، سکه و خودرو سرازیر گشت. بازارهایی که نه تنها ارزش نقدینگی را افزایش نمی‌دهند، بلکه باعث ایجاد حباب قیمت و سوء استفاده دلالان و سودجویان می‌شود. این در حالیست که قبل از آن سرمایه‌گذاری مردم در بازار مسکن رخ می‌داد و به دلیل مولد نبودن این بازار، چرخه اقتصادی مثبتی هم از این سرمایه‌گذاری به دست نیامد. این روند نشان داد که سرمایه نقدی مردم بیشتر از آنکه به ایجاد ارزش کمک کند، منجر به بزرگ شدن حباب قیمت‌ها شد و دلیل آن تصمیمات هیجانی و به دور از تحلیل‌های اقتصادی بود.
این کارشناس حوزه کسب و کار معتقد است وابستگی بازار مصرف به کالاهای خارجی سدی در برابر خودکفایی است و با هر بار نوسان در قیمت ارز زندگی و معیشت مردم دچار افول می‌شود.
وی متذکر شد که پولدار شدن و افزایش سرمایه یک شبه رخ نخواهد داد و اگر افراد از ورود سرمایه به بازارهایی همچون خودرو، ارز و طلا موفق به افزایش پول شدند، این به معنی پولدار شدن نیست.
*استارتاپ‌های 1 میلیارد دلاری ایرانی
بنیانگذار استارتاپ ایده‌هاب ضمن اشاره به اینکه کشورهای دیگر در دوران رکود از فرصت‌های دیگری همچون کسب و کارهای مبتنی برفناوری اطلاعات برای سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی استفاده می‌کنند، افزود: استارتاپ‌های بیشماری در دنیا وجود دارند که با تأمین سرمایه خرد جمعی موفق به پیشرفت و افزایش ارزش شده‌اند. به عنوان مثال استارتاپی به نام oculus در زمینه عینک‌های واقعیت مجازی از طریق کمپینی در کیک استارتر موفق به جذب حدود 2.5 میلیون دلار سرمایه شد و در نهایت راه‌اندازان این استارتاپ سال گذشته آن را به قیمت ۲ میلیارد دلار به فیسبوک فروختند. ویا در سال 2016 در انگلستان کمپین جذب سرمایه خرد جمعی که برای استارتاپ Revolut در Crowdcube به راه افتاد که در نهایت منجر به جذب چیزی حدود 1 میلیون پوند سرمایه شد. ودر نهایت نیز در آپریل سال 2018 ارزش این استارتاب از 42 میلیون پوند به 2/1 میلیارد پوند رسید.
در ایران هم استارتاپ‌های بزرگی شکل گرفته و رشد کردند که امروز اعلام می‌کنند که ارزششان به بیش از یک میلیارد دلار رسیده است و به اصطلاح یونیکورن شده‌اند.
اما آیا سرمایه‌گذاری در هر استارتاپی منجر به سود و ارزش می‌شود؟ پاسخ سبحانی که خود متخصص بلاکچین است به این سئوال منفی است.
وی می‌گوید: سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها یک نوع سرمایه‌گذاری بلند مدت محسوب می‌شود. مدت بازگشت سرمایه به صورت استاندارد چیزی بین ۴ تا ۱۰ سال است. کما اینکه در ایران کسب و کارنوپایی که سرویس پیک موتوری اینترنتی می‌دهد، به گفته مدیرانش ارزشش فقط طی یک سال ۵۰ برابر شده است. اما این به آن معنا نیست که کار همهٔ کسب و کارهای نوپا به موفقیت ختم می‌شود. استارتاپ‌ها به همان اندازه که قابلیت رشد و پیشرفت دارند، به همان اندازه هم احتمال شکستشان می‌رود.
بنیانگذار ایده‌هاب با اشاره به هجوم مردم برای خرید خودروهای پیش فروش شرکت‌های خودرو سازی به عنوان نوعی از سرمایه‌گذاری گفت: وقتی طی یک روز چیزی حدود ۳۰ هزار دستگاه خودرو پیش فروش می‌شود و مبلغ دریافتی شرکت خودروساز در همان روز چیزی حدود ۳۵ میلیون دلار است، یعنی جامعه تشنه سرمایه‌گذاری برای حفظ ارزش نقدینگی و سرمایه است. اگر این ۳۰ هزار نفر سرمایه ۳۵ میلیون دلاری‌شان را صرف سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های سطح A می‌کردند می‌توانستند ۱۲۵ کسب و کار نوپای رو به رشد را حمایت کنند، و این امر نه تنها به کارآفرینی کمک می‌کرد بلکه ارزش سرمایه آن‌ها را طی چند سال به میزان قابل توجهی افزایش می‌داد.
*تأمین سرمایه خرد جمعی قانونی شد
سبحانی در خصوص تشخیص استارتاپ‌های موفق که ارزش سرمایه‌گذاری دارند و یا به زبان ساده‌تر سرمایه‌گذاری در آن‌ها ریسک کمتری دارد، گفت: تا حدی می‌توان کسب و کارهای نوپای آینده‌دار را تشخیص داد اما این کار بسیار تخصصی است. این روزها مجموعه‌های شتاب دهنده زیادی در خصوص جذب سرمایه برای کسب و کارهای نوپا فعالیت می‌کنند، اما حلقه مفقوده کارشناسان غربالگری، استعدادیابی و ارزش‌گذاری در این شتابدهنده‌ها، عدم تخصص و تجربه کافی‌ست. کسانی که چنین تشخیصی را می‌دهند، باید سابقه مشاوره در شرکت‌های بزرگ و همچنین سابقه کار در حوزه سرمایه‌گذاری بانکی داشته باشند.
وی افزود: پس از انتخاب کسب و کار نوپای آینده‌دار، نوبت به انتخاب مدل‌های سرمایه‌گذاری در آن می‌رسد. تا کنون قوانین جذب یا تأمین سرمایه خرد جمعی در ایران وجود نداشته و این قانون به تازگی تصویب و ابلاغ شده و در آینده‌ای نزدیک اجرایی خواهد شد. در این روش تأمین سرمایه که توسط فرابورس تدوین شده است، افراد حقیقی نیز می‌توانند به صورت انفردی در کسب و کارهای نوپا سرمایه‌گذاری کنند که این مدل سرمایه‌گذاری ۴ حالت دارد که فقط ۳ مدل آن در ایران قانونی شده است. در مدل سرمایه‌گذاری بر مبنای سهام سرمایه‌گذاران به ازاء مبلغ سرمایه‌شان سهام دریافت می‌کنند. در مدل سرمایه‌گذاری بر مبنای پاداش، در ازای پرداخت مبلغ مشخص محصول یا خدمات کسب و کار را دریافت می‌کنند و اما روش سوم که در ایران قانونی نشده است جذب سرمایه به عنوان وام برای توسعه استارتاپ است و روش دیگر مدل تأمین مالی خیریه (Donate) است که بدون بازگشت سود است، کاری که تا پیش از این برخی ازاستارتاپ‌های ایرانی جهت امور خیریه اجرا می‌کردند.
در هر حال با قانونی شدن تأمین سرمایه خرد جمعی در ایران و ایجاد فرصتی برای سرمایه‌گذاری آینده نگر، این امید می‌رود که نقدینگی مردم که مبلغ کمی هم نیست، به سمت این حوزه یعنی کسب و کارهای نوپا سرازیر شود تا ضمن ایجاد کارآفرینی، ارزش آفرینی هم در اقتصاد کشور رخ دهد. مهشاد سبحانی که دانش آموختهٔ رشته MBA با گرایش سرمایه گذاری مالی از دانشگاه Schulich کاناداست می‌گوید: کسب و کارهای نوپا تا وقتی پیشرفت می‌کنند که سرمایه‌گذاری و نفوذ تکنولوژی در آن‌ها در جریان باشد. جای استارتاپ هایی در زمینه هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و بلاکچین در ایران خالیست.
شاید به زودی این استارتاپ‌ها راه اندازی شوند. اما موضوع مهمتر، فرهنگ سازی تغییر الگوی ذهنی جامعه در حوزه سرمایه‌گذاریست. اگر جامعه به این باور برسد که فناوری اطلاعات و کسب و کارهای نوپای مبتنی بر فناوری، مولد صنایع دیگر و اقتصاد کشور هستند، بی‌شک از سرمایه‌گذاری در این کسب و کارها تردید نخواهند کرد. کارشناسان مالی معتقدند که سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها نقدینگی ندارد، در نتیجه سرمایه‌گذاری در کسب و کارهای نوپا جلوی تورم را خواهد گرفت.
نگاهی گذرا به جذب سرمایه در کسب و کارهای نوپایی که دیگر این روزها به کسب و کارهای بزرگ تبدیل شده‌اند نشان می‌دهد که عمده سرمایه راه یافته به آن‌ها، توسط سرمایه‌گذاران خارجی تأمین شده است.
این که کسب و کارهای نوپای ایرانی تا این اندازه برای خارجی‌ها جذاب بوده‌اند که در آن‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند و ارزآوری برای کشور صورت گرفته، بسیار ارزشمند است. اما عدم حمایت سرمایه‌گذارهای داخلی از این استارتاپ‌ها موضوع مهمتری است. موضوعی که باید واکاوی و راه‌حلی برای رفع آن پیدا شود. اما آنچه که مشخص است این است که سرمایه‌گذاران خرد و کلان داخلی از دو معضل بی‌اعتمادی و عدم آگاهی در این حوزه رنج می‌برند و اساساً با اکوسیستم استارتاپی آشنا نیستند.
مهشاد سبحانی که به عنوان یک کار آفرین در حوزه جذب سرمایه برای کسب و کارهای نوپا فعالیت می‌کند در خصوص وضعیت موجود اقتصادی و راه‌های برون رفت از این وضعیت می‌گوید: با افزایش قیمت ارز و یا بهتر بگوییم، کاهش ارزش ریال، نگرانی از بی‌ارزش شدن سرمایه در بین مردم باعث ایجاد همهمه شد و سرمایهٔ آن‌ها به سمت بازارهای نامتعارفی همچون ارز، سکه و خودرو سرازیر گشت. بازارهایی که نه تنها ارزش نقدینگی را افزایش نمی‌دهند، بلکه باعث ایجاد حباب قیمت و سوء استفاده دلالان و سودجویان می‌شود. این در حالیست که قبل از آن سرمایه‌گذاری مردم در بازار مسکن رخ می‌داد و به دلیل مولد نبودن این بازار، چرخه اقتصادی مثبتی هم از این سرمایه‌گذاری به دست نیامد. این روند نشان داد که سرمایه نقدی مردم بیشتر از آنکه به ایجاد ارزش کمک کند، منجر به بزرگ شدن حباب قیمت‌ها شد و دلیل آن تصمیمات هیجانی و به دور از تحلیل‌های اقتصادی بود.
این کارشناس حوزه کسب و کار معتقد است وابستگی بازار مصرف به کالاهای خارجی سدی در برابر خودکفایی است و با هر بار نوسان در قیمت ارز زندگی و معیشت مردم دچار افول می‌شود.
وی متذکر شد که پولدار شدن و افزایش سرمایه یک شبه رخ نخواهد داد و اگر افراد از ورود سرمایه به بازارهایی همچون خودرو، ارز و طلا موفق به افزایش پول شدند، این به معنی پولدار شدن نیست.
*استارتاپ‌های 1 میلیارد دلاری ایرانی
بنیانگذار استارتاپ ایده‌هاب ضمن اشاره به اینکه کشورهای دیگر در دوران رکود از فرصت‌های دیگری همچون کسب و کارهای مبتنی برفناوری اطلاعات برای سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی استفاده می‌کنند، افزود: استارتاپ‌های بیشماری در دنیا وجود دارند که با تأمین سرمایه خرد جمعی موفق به پیشرفت و افزایش ارزش شده‌اند. به عنوان مثال استارتاپی به نام oculus در زمینه عینک‌های واقعیت مجازی از طریق کمپینی در کیک استارتر موفق به جذب حدود 2.5 میلیون دلار سرمایه شد و در نهایت راه‌اندازان این استارتاپ سال گذشته آن را به قیمت ۲ میلیارد دلار به فیسبوک فروختند. ویا در سال 2016 در انگلستان کمپین جذب سرمایه خرد جمعی که برای استارتاپ Revolut در Crowdcube به راه افتاد که در نهایت منجر به جذب چیزی حدود 1 میلیون پوند سرمایه شد. ودر نهایت نیز در آپریل سال 2018 ارزش این استارتاب از 42 میلیون پوند به 2/1 میلیارد پوند رسید.
در ایران هم استارتاپ‌های بزرگی شکل گرفته و رشد کردند که امروز اعلام می‌کنند که ارزششان به بیش از یک میلیارد دلار رسیده است و به اصطلاح یونیکورن شده‌اند.
اما آیا سرمایه‌گذاری در هر استارتاپی منجر به سود و ارزش می‌شود؟ پاسخ سبحانی که خود متخصص بلاکچین است به این سئوال منفی است.
وی می‌گوید: سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها یک نوع سرمایه‌گذاری بلند مدت محسوب می‌شود. مدت بازگشت سرمایه به صورت استاندارد چیزی بین ۴ تا ۱۰ سال است. کما اینکه در ایران کسب و کارنوپایی که سرویس پیک موتوری اینترنتی می‌دهد، به گفته مدیرانش ارزشش فقط طی یک سال ۵۰ برابر شده است. اما این به آن معنا نیست که کار همهٔ کسب و کارهای نوپا به موفقیت ختم می‌شود. استارتاپ‌ها به همان اندازه که قابلیت رشد و پیشرفت دارند، به همان اندازه هم احتمال شکستشان می‌رود.
بنیانگذار ایده‌هاب با اشاره به هجوم مردم برای خرید خودروهای پیش فروش شرکت‌های خودرو سازی به عنوان نوعی از سرمایه‌گذاری گفت: وقتی طی یک روز چیزی حدود ۳۰ هزار دستگاه خودرو پیش فروش می‌شود و مبلغ دریافتی شرکت خودروساز در همان روز چیزی حدود ۳۵ میلیون دلار است، یعنی جامعه تشنه سرمایه‌گذاری برای حفظ ارزش نقدینگی و سرمایه است. اگر این ۳۰ هزار نفر سرمایه ۳۵ میلیون دلاری‌شان را صرف سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های سطح A می‌کردند می‌توانستند ۱۲۵ کسب و کار نوپای رو به رشد را حمایت کنند، و این امر نه تنها به کارآفرینی کمک می‌کرد بلکه ارزش سرمایه آن‌ها را طی چند سال به میزان قابل توجهی افزایش می‌داد.
*تأمین سرمایه خرد جمعی قانونی شد
سبحانی در خصوص تشخیص استارتاپ‌های موفق که ارزش سرمایه‌گذاری دارند و یا به زبان ساده‌تر سرمایه‌گذاری در آن‌ها ریسک کمتری دارد، گفت: تا حدی می‌توان کسب و کارهای نوپای آینده‌دار را تشخیص داد اما این کار بسیار تخصصی است. این روزها مجموعه‌های شتاب دهنده زیادی در خصوص جذب سرمایه برای کسب و کارهای نوپا فعالیت می‌کنند، اما حلقه مفقوده کارشناسان غربالگری، استعدادیابی و ارزش‌گذاری در این شتابدهنده‌ها، عدم تخصص و تجربه کافی‌ست. کسانی که چنین تشخیصی را می‌دهند، باید سابقه مشاوره در شرکت‌های بزرگ و همچنین سابقه کار در حوزه سرمایه‌گذاری بانکی داشته باشند.
وی افزود: پس از انتخاب کسب و کار نوپای آینده‌دار، نوبت به انتخاب مدل‌های سرمایه‌گذاری در آن می‌رسد. تا کنون قوانین جذب یا تأمین سرمایه خرد جمعی در ایران وجود نداشته و این قانون به تازگی تصویب و ابلاغ شده و در آینده‌ای نزدیک اجرایی خواهد شد. در این روش تأمین سرمایه که توسط فرابورس تدوین شده است، افراد حقیقی نیز می‌توانند به صورت انفردی در کسب و کارهای نوپا سرمایه‌گذاری کنند که این مدل سرمایه‌گذاری ۴ حالت دارد که فقط ۳ مدل آن در ایران قانونی شده است. در مدل سرمایه‌گذاری بر مبنای سهام سرمایه‌گذاران به ازاء مبلغ سرمایه‌شان سهام دریافت می‌کنند. در مدل سرمایه‌گذاری بر مبنای پاداش، در ازای پرداخت مبلغ مشخص محصول یا خدمات کسب و کار را دریافت می‌کنند و اما روش سوم که در ایران قانونی نشده است جذب سرمایه به عنوان وام برای توسعه استارتاپ است و روش دیگر مدل تأمین مالی خیریه (Donate) است که بدون بازگشت سود است، کاری که تا پیش از این برخی ازاستارتاپ‌های ایرانی جهت امور خیریه اجرا می‌کردند.
در هر حال با قانونی شدن تأمین سرمایه خرد جمعی در ایران و ایجاد فرصتی برای سرمایه‌گذاری آینده نگر، این امید می‌رود که نقدینگی مردم که مبلغ کمی هم نیست، به سمت این حوزه یعنی کسب و کارهای نوپا سرازیر شود تا ضمن ایجاد کارآفرینی، ارزش آفرینی هم در اقتصاد کشور رخ دهد. مهشاد سبحانی که دانش آموختهٔ رشته MBA با گرایش سرمایه گذاری مالی از دانشگاه Schulich کاناداست می‌گوید: کسب و کارهای نوپا تا وقتی پیشرفت می‌کنند که سرمایه‌گذاری و نفوذ تکنولوژی در آن‌ها در جریان باشد. جای استارتاپ هایی در زمینه هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء و بلاکچین در ایران خالیست.
شاید به زودی این استارتاپ‌ها راه اندازی شوند. اما موضوع مهمتر، فرهنگ سازی تغییر الگوی ذهنی جامعه در حوزه سرمایه‌گذاریست. اگر جامعه به این باور برسد که فناوری اطلاعات و کسب و کارهای نوپای مبتنی بر فناوری، مولد صنایع دیگر و اقتصاد کشور هستند، بی‌شک از سرمایه‌گذاری در این کسب و کارها تردید نخواهند کرد. کارشناسان مالی معتقدند که سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌ها نقدینگی ندارد، در نتیجه سرمایه‌گذاری در کسب و کارهای نوپا جلوی تورم را خواهد گرفت.
