همشهری آنلاین- محمد بلبلی: خیام‌خوانی نه تنها در بوشهر بلکه در تمام کشور و حتی خارج از مرزهای ایران معرفی و اجرا شده است.
اگر چه در تاریخ موسیقی جنوب ایران به دلیل وجود شاعران دوبیتی‌سرایی چون فایز و مفتون، موسیقی شروه‌خوانی رواج داشته و از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است، اما در مقابل آهنگ حزین شروه، موسیقی مهیج محفل‌خوانی یا بزم‌خوانی با ابیات رباعی که به عنوان خیام‌خوانی نام گرفته در بوشهر از رونق بالایی برخوردار است.
ریتم و آهنگ خیامی ساخته و پرداخته آهنگسازانی بی‌نام و نشان است که به روایتی از سال ۱۲۱۵ در بوشهر مرسوم شده و تا به امروز و به مرور سبک و سیاق آن تغییرهایی جزیی کرده‌است.
در خیام‌خوانی همان گونه که از نامش پیداست، تمرکز اصلی بر اجرای رباعیات حکیم عمر خیام است؛ رباعیاتی که پیوسته مخاطب خود را به قدردانی از لحظات عمر رهنمون می‌شود و درباره جهان گذرا و فرصت کوتاه زندگی هشدار می‌دهد. در خیامی بوشهر هم از زحمت و سختی و دشواری‌های زندگی و کار و تلاش آدم‌ها برای رقم زدن خوشبختی سخن گفته می‌شود و به نوعی این موسیقی تسکین‌دهنده‌ای هرچند موقت برای رنج‌های زندگی است.
در خیام‌خوانی گاهی ابیاتی از حافظ، سعدی و باباطاهر نیز اجرا می‌شود که دلیل آن، وجود مضامین مشابه در این ابیات با رباعیات خیام است.
این نوای گرم بومی با چهار سبک مختلف که هر کدام از ابداع خوانندگانش شکل گرفته اجرا می‌شود، اما همگی در مقام «شکی» خوانده می‌شوند.
در خیام‌خوانی از سازهایی چون نی هفت‌بند، فلوت و نی جفتی به همراه تنبک یا ضرب استفاده می‌شود.
اصولا اگر موسیقی یک نواخت اجرا شود خسته‌کننده خواهد بود، به همین دلیل به اوج و فرود و تغییر ملودی نیاز دارد، بنابراین از آوای یزله‌خوانی نیز به عنوان اوج و مکمل خیام‌خوانی استفاده می‌شود که از هیجان بیشتری برخوردار است و در همین مقام موسیقایی اجرا می‌شود و مهم‌تر از آن این‌که هم‌زمان خواننده دو مقام از موسیقی نواحی بوشهر را اجرا می‌کند.
در موسیقی خیامی از دست‌زدن همراهان یا بزم‌نشینان به عنوان مکمل استفاده می‌شود. دست‌زنان در هنگام خواندن خیامی به صورت واحد و هنگام یزله و پس از آن به صورت ریز دست می‌زنند که ضرب نیز همراه با فلوت آنها را همراهی می‌کند.
همان‌گونه که شروه‌خوانی فقط با دوبیتی‌هایی با وزن مفاعیلن مفاعیلن فعولن اجرا می‌شود یا در جنگ‌نامه‌خوانی فقط از اشعاری با وزن فعولن فعولن فعولن فعول که خاص شاهنامه فردوسی است به‌کار گرفته می‌شود در خیام‌خوانی نیز از وزن لاحول ولا قوه الابالله یا مفعولن مفاعیلن فعولن فعلات که مخصوص رباعی است استفاده می‌شود. ابداع این قالب شعری منصوب به خیام است و به هین دلیل به حرمت این شاعر بزرگ این نوع موسیقی را خیام‌خوانی نام نهاده‌اند.
