مجید شاکری
کارشناس اقتصادی
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، بحث تحقق وعده ساخت سالی یک میلیون مسکن به صورت جدی مطرح شد در حالی که باید بین ایده «ساخت یک میلیون مسکن» با ایده «ساخت یک میلیون مسکن با زمین رایگان و وام ارزان» تفکیک قائل شویم. ایده ساخت یک میلیون مسکن . با توجه به سطح نیاز کشور می‌تواند برای دو سال اول، ایده مناسبی باشد اما دستیابی به این سطح از تعداد مسکن با وام ارزان و زمین رایگان امکان پذیر نیست؛ بلکه ممکن است سطح دسترسی دهک‌های پایین به مسکن مناسب را تضعیف هم بکند.
تصور اینکه ۳۶۰ هزار میلیارد تومان اعتباری استفاده نشده داریم که می‌توانیم برای این موضوع استفاده کنیم، موضوع اشتباهی است؛ البته من خودم از طرفداران هدایت دهی اعتبارات هستم و معتقدم دولت باید مستقیماً در نحوه کیفی سازی و ارتقای بهره‌وری تسهیلات بانکی مداخله کند. اما از افزایش مانده تسهیلات سیستم بانکی در هر سال نمی‌توان تخصیص داد چون هم به دلایل اقتصاد کلان و هم به دلیل قراردادهای حقوقی بانک‌ها، برای محل مصرف بخش زیادی از ظرفیت جدید اعتباری بانک‌ها، از قبل برنامه‌ریزی شده است.
برخی از آن به دلیل افزایش میزان SPT (آزمایش نفوذ استاندارد) و بزرگ‌تر شدن اقتصاد کشور، میزان سرمایه در گردش افزایش داشته؛ برخی دیگر از اعتبارات به نکول یا استمهال تسهیلات سابق اختصاص دارد؛ بخش دیگری هم به قراردادهای تسهیلات مرحله‌ای برمی‌گردد که در طول چند سال این تسهیلات اعطا می‌شود؛ بنابراین اگرچه ظرفیت هدایت اعتبارات وجود دارد، اما این ظرفیت بدون محدودیت یا معادل کل ۲۰ درصد مانده تسهیلات ایجاد شده در هر سال نیست.
اگر تسهیلات را دستوری هدایت کنیم بدون آنکه فکری برای رفع نیاز بخش‌های دیگر اقتصادی کنیم، نتیجه‌اش این خواهد بود که به مجموعه نیازهای قبلی، یک نیاز جدید افزوده‌ایم.
نکته اینجاست که هدف از طرح نهضت ملی مسکن، صرفاً ساخت و ساز است نه ایجاد یک بافت مسکونی مناسب زندگی، اگر کسی بخواهد وارد این سیستم بشود که با زمین رایگان و تسهیلات ارزان قیمت ساختمان سازی کند، یا با افزایش جهش گونه رشد نقدینگی مواجه می‌شویم یا اینکه بانک‌ها از انجام تعهدات خود سر باز می‌زنند. عدم انجام تعهدات به این معنی است که دیگر امکان ساخت مسکن برای گروه‌های هدف این طرح وجود نخواهد داشت.
افزایش رشد نقدینگی نیز تورم به دنبال دارد و گروه‌هایی هم که برخوردارتر هستند اما تعداد آنها در لیست متقاضیان یک میلیون مسکن زیاد نیست، ناگهان با افزایش قیمت مسکن در داخل بافت‌های مناسب شهری مواجه شده و آنها هم از خرید مسکن باز می‌مانند.
وقتی اعلام می‌شود در این طرح زمین رایگان داده می‌شود، خود به خود امکان اهرم سازی با استفاده از ارزش زمین از بین می‌رود چون امکان هر گونه انتفاع از زمین حذف شده و صرفاً حق سکونت در آن واگذار می‌شود نه حق انجام هر عمل انتفاعی مبتنی بر مالکیت؛ همچنین تمام مکانیزم‌هایی که از سمت چپ ترازنامه مالی بانک‌ها که از محل سپرده‌های مردم است و نیز فرصت استفاده از روش‌های سنتی مسکن سازی مانند پیش فروش یا مشارکت در ساخت و امثال آنها از دست می‌رود.
