افزایش قیمت و ممنوعیت واردات عطر و ادکلن، فروش محصولات تقلبی و قاچاق را افزایش داده و شیشه‌های دوباره پرشده از اسانس‌ها و روغن‌های تقلبی، سلامت مردم را تهدید می‌کند.
همشهری نوشت: «سایت‌های اینترنتی، کانال‌های تلگرامی، صفحه‌های اینستاگرامی، صندوق عقب برخی خودروها یا بساط دستفروشان کنار پیاده‌روها پر شده از عطرهایی که قیمت‌های ارزان‌تری از مغازه‌ها و فروشگاه‌ها دارند. بساط‌شان همه جا دیده می‌شود و از وقتی قیمت‌های چندصدهزار تومانی عطرها به چند میلیون تومان رسیده، تعدادشان بیشتر هم شده است. با اینکه همه می‌دانند این عطرها اصل نیست اما بساط‌کرده‌ها، دلایل دیگری برای ارزان‌فروشی‌شان عنوان می‌کنند: «اصل بدون جعبه»، «تاریخ گذشته»، «آن‌باکس‌شده»، «تستر»، «صدمه‌دیده»، «های‌کپی درجه یک» و «استوک اروپا و آمریکا». وقتی عطرهای ۱۵۰ هزار تومانی سه میلیون و ۵۰۰ هزار تومان شد و عطر ۵۰۰ هزار تومانی به بالای پنج میلیون تومان رسید، بازار بساطی‌های عطرهای تقلبی هم داغ شد و عطربازها، راهشان را از فروشگاه‌های عطرفروشی خیابان وزرا و فروشگاه‌های معروف، به پیاده‌راه‌های کنار مراکز خرید بزرگ کج کردند تا هم پول کمتری بدهند و هم خوشبو شوند. همه اینها در حالی است که هیچ‌یک از این عطرها مورد تأیید کارشناسان حوزه‌های بهداشتی و آرایشی نیست.
عمده این محصولات به دلیل وجود روغن‌ها و اسانس‌های نامرغوب، غیر استاندارد و مواد ترکیبی مضر منجر به حساسیت‌های پوستی و تنفسی در افراد می‌شود. انجمن واردکنندگان فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی چندی پیش اعلام کرد ممنوعیت واردات لوازم آرایشی، عطر و ادکلن باعث رشد قارچ‌گونه محصولات تقلبی و قاچاق در بازار مصرف کشور شده و سرمایه در گردش این محصولات به بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. این نکته را بهرام دارایی، رئیس سازمان غذا و دارو هم تأیید می‌کند و می‌گوید: «فکر می‌کنم درصد بالایی از محصولات آرایشی و بهداشتی قاچاق است. از زمانی که سازوکار محصولات آرایشی و بهداشتی در زمینه واردات و صادرات به وزارت صمت منتقل شد، با ممنوع‌کردن واردات و با توجه به اینکه تولید داخل هم نداشتیم، اکنون نیاز داخلی از طریق قاچاق تامین می‌شود. ممکن است این قاچاق، فیک یا تقلبی و حتی مضر باشد. مناسب نیست که عمده محصولات این حوزه در بازار، از مسیر قاچاق وارد می‌شوند و حتما باید این روند اصلاح شود.»
حالا بررسی‌های همشهری از بساط فروش عطرهای تقلبی نشان می‌دهد که نه‌تنها عطرهای قاچاق، که عرضه عطر و ادکلن‌های دوباره پُرشده هم در بازار افزایش پیدا کرده است. تنها یک جست‌وجوی ساده در اینترنت، فهرست قابل توجهی از خریداران شیشه‌های خالی عطر را نشان می‌دهد که قیمت‌های خوبی برای خرید آنها پیشنهاد می‌دهند. قیمت پایه حدود ۱۵۰ هزار تومان برای هر شیشه است و داشتن جعبه و بی‌خط و خش‌بودن شیشه و در، قیمت آنها به‌ویژه برای برندهای خاص اروپایی و آمریکایی را به بیش از یک میلیون تومان هم می‌رساند. حالا زباله‌گردهای شهری هم از جمع‌آوری شیشه‌های عطر خالی در سطل‌های زباله استقبال کرده‌اند و به گفته خودشان در خیابان‌های بالای شهر، این شیشه‌ها را بیشتر پیدا می‌کنند؛ شیشه‌هایی که می‌توانند هر نوع آلودگی ازجمله آلودگی‌های ویروسی، قارچ‌ها، کپک‌های بسیار مضر و سرطان‌زا مثل آفلاتوکسین را داشته باشند و منجر به خطرات بسیار جدی برای مصرف‌کنندگان شوند.
عطر ۱۰۰دلاری را ۵۰۰هزار تومان می‌فروشند!
در یکی از سایت‌های رسمی فروش اینترنتی کالا، آگهی «عطر بدون جعبه» با این محتوا منتشر شده؛ «عطر (ادکلن) اصل با قیمتی باورنکردنی، بدون جعبه، با ضمانت مرجوعی در صورت نارضایتی مشتری.» این سایت از مرجوع‌کردن کل مبلغ پرداختی در صورت نارضایتی مشتری هم خبر داده، اما در انتهای نظرات مشتریان یک نفر نوشته: «من بارها با شما تماس گرفتم و درخواست مرجوع‌کردن عطر را داشتم اما هنوز نتوانسته‌ام پولم را پس بگیرم. یک بار از عطر شما استفاده کردم و روی گردنم سوزش شدیدی داشتم.»
سایت دیگری هم در تبلیغ فروش عطرهای بدون جعبه و به‌اصطلاح استوک نوشته: «یک دسته از عطرها هستند که از خود کمپانی به‌صورت مستقیم به بازار عرضه می‌شوند، یعنی محصول پرتی (استوک) آن کمپانی هستند. به همین دلیل جعبه ندارند اما نگرانی از کیفیت آنها نداشته باشید.»
در حاشیه یکی از خیابان‌های غرب تهران، صندوق عقب یکی از خودروها بالاست و تعداد زیادی از عطر و ادکلن‌های خارجی روی هم چیده شده‌اند. ظاهر شیشه‌های عطر، عجیب و غریب است؛ لب‌پر یا دارای خط و خش‌های زیاد. این فروشنده درباره شکل شیشه‌ها به همشهری می‌گوید: «این عطرها در باربری آسیب دیده‌اند. واردات عطر قانونی نیست و قاچاقی وارد می‌شوند. برای راحتی کار و واردات بیشتر، جعبه‌هایشان قبل از ورود به کشور دور انداخته می‌شوند. اما نگران نباشید، کاملا اورجینال است.»
او عطرهای معروفش را که با توجه به گرانی دلار در مغازه‌ها دو - سه میلیون تومان فروخته می‌شود، ۵۰۰، ۶۰۰ هزار تومان می‌فروشد و درباره این ارزان‌فروشی می‌گوید: «اینها های‌کپی هستند. البته درجه ۲ باکیفیت هم دارم که ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان هستند.»
اما درباره عطرهای بدون جعبه و ارزانی که در سایت‌ها و خیابان‌های شهر به فروش می‌رسد، مدیر یکی از فروشگاه‌های لوازم بهداشتی و آرایشی به همشهری می‌گوید: «به جز دو - سه مورد تمام عطرهای دنیا حتی برای تسترهایشان هم جعبه دارند. عطر بدون جعبه یا تقلبی است یا دوباره پرشده و نباید خرید. این عطرها با اسانس‌های تقلبی و آب پر می‌شوند.»
به گفته این فعال حوزه عطر که مایل نیست نامش در گزارش منتشر شود، سود فروش این عطرها گاهی ۲۰۰، ۳۰۰درصد است: «یک عطر فرانسوی تقریبا حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ دلار قیمت دارد و چطور می‌شود آن را ۵۰۰ هزار تومان فروخت. قطعا این عطر قلابی است. خریداران اگر دقت کنند، در بیشتر موارد، شیشه این عطرها خراشیدگی حتی به صورت جزئی دارد.»
او البته به نکته دیگری هم درباره پرکردن دوباره شیشه‌های عطر اشاره می‌کند: «این کار فقط مختص ایران نیست و در سراسر دنیا انجام می‌شود. مثلا در امارات، عطرها را دوباره پر و با نام استوک به ایران قاچاق می‌کنند. این شیشه‌ها را با شبیه‌ترین اسانس شیمیایی پر می‌کنند که ماندگاری دارند و مشتری متوجه فیک‌بودن‌شان نمی‌شود.»
استقبال از شیشه‌های دورریز عطر در بالای شهر
شیشه عطرهای تمام‌شده‌ای که مردم در سطل زباله می‌اندازند هم شرایط خوبی را برای متخلفان فراهم کرده است. آنها آگهی می‌دهند و شیشه‌های عطر را از ۱۵۰ هزار تا یک میلیون می‌خرند و در نهایت با پرکردن دوباره آنها، پول خوبی نصیب‌شان می‌شود. پسر جوانی که مشغول جست‌وجوی سطل زباله در یکی از کوچه‌های نزدیک پل پارک وی است، در این باره می‌گوید: «این روزها همه زباله‌ها یک‌طرف، این شیشه‌های خالی عطر یک‌طرف. شهرداری این شیشه‌ها را فقط کیلویی ۵۴۰ تومان از ما می‌خرد و فرقی نمی‌کند که شیشه عطر باشد یا شیشه دیگر، اما کسانی هستند که هر شیشه عطر را ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان می‌خرند. در مناطق بالای شهر تعداد زیادی از این شیشه‌های خالی داخل سطل‌های زباله پیدا می‌شود.»
البته شادی مالکی، معاون هماهنگی و ارزیابی امور مناطق سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، جداسازی شیشه‌های عطر با دیگر شیشه‌های مستعمل در مدیریت پسماند را تأیید نمی‌کند. او به همشهری می‌گوید: «این مسئله وجود دارد که شیشه‌های خالی عطر جمع‌آوری و از سوی متخلفان دوباره پر می‌شوند اما در مدیریت پسماند به هیچ عنوان چنین جداسازی‌ای وجود ندارد و شیشه‌های عطر هنگام دریافت هیچ تفاوتی با سایر زباله‌های شیشه‌ای ندارند.»
او در پاسخ به این سؤال که زباله‌گردها، شیشه‌های عطر را جمع‌آوری و تحویل گروه‌های خاص می‌دهند و آیا شهرداری نمی‌تواند در این باره اقدامات پیشگیرانه داشته باشد، بیان می‌کند: «تاکنون به این مقوله پرداخته نشده، چون تعداد آنها زیاد نبوده است. شاید در کل زباله جمع‌آوری شده از یک منطقه، حدود ۱۰ شیشه عطر وجود داشته باشد و از نظر کالای پسماندی چندان مورد توجه نیست. اما با توجه به حفظ سلامت شهروندان، می‌توان بررسی و برنامه‌ریزی در این باره داشت تا از این فعالیت غیر مجاز جلوگیری شود.»
روزی ۳۰ کارتن عطر قاچاق
عمده‌ترین واردات عطرهای قاچاق به کشور از مرزهای غربی و جنوبی صورت می‌گیرد. از طریق مرزهای زمینی و صعب‌العبور کوهستانی، اسکله‌های غیر مجاز و متروکه، مسیرها و معابر مرزی غیر رسمی یا به وسیله کولبرها و شوتی‌های شبانه. یکی از کولبران منطقه نوسود درباره واردات این عطرها به همشهری می‌گوید: «یک ماه است که مرزها بسته شده اما قبل از آن، ما این عطرها را از روستاهای مرزی عراق وارد می‌کردیم. کولبرهای بانه، ارومیه و بوکان هم از مرز ایران و ترکیه عطر وارد می‌کنند.»
او خودش را حسن معرفی می‌کند و درباره اینکه هر بار چه میزان عطر وارد کشور می‌کردند هم بیان می‌کند: «گروه ما هر بار حدود ۲۰ تا ۳۰ کارتن بزرگ عطر وارد می‌کرد اما من دقیق نمی‌دانم که بار ما چند شیشه عطر بوده.»
این کولبر درباره اینکه آیا می‌داند عطرهای واردشده تقلبی هستند یا خیر هم می‌گوید: «بعید می‌دانم که بار ما کالای تقلبی باشد. پنج سال است که کولبری می‌کنم و اینطور واردکردن جنس خطرات و مشکلات زیادی دارد. هیچ‌کسی این همه دردسر را برای واردات جنس تقلبی به کشور قبول نمی‌کند چون اصلا ارزش این همه سختی را ندارد.»
وضعیت ایران در صنعت لوازم آرایشی، عطر و ادکلن
هیچ زمانی ممنوعیت واردات عطر، ادکلن و لوازم آرایش خارجی نتوانسته آمار این محصولات در بازار کشور را کاهش دهد اما اکنون تفاوت در کالایی است که به صورت قاچاق وارد کشور می‌شود و هیچ نظارتی روی کیفیت و استاندارد آنها وجود ندارد. این نکته‌ای است که چندی پیش موسی احمدزاده، نایب‌رئیس کمیسیون آرایشی - بهداشتی و عطریات مجمع عالی واردات، به آن اشاره کرده و درباره معایب ممنوعیت واردات لوازم آرایشی گفته بود: «کشور ما دارای ۱۵ مرز است و لوازم آرایشی قاچاق بسیار راحت و بدون هیچ نظارتی وارد می‌شود.»
به گفته احمدزاده از حدود ۳.۵ سال پیش به دلیل محدودیت‌های ارزی و حمایت از تولیدات داخلی، واردات لوازم آرایشی-بهداشتی به ایران ممنوع شد؛ در حالی که ۹۹درصد واردکننندگان هیچ زمانی ارز دولتی دریافت نکرده بودند: «تولید مواد آرایشی-بهداشتی دارای فناوری پیچیده‌ای است و باید تحت لیسانس شرکت‌ها و برندهای بزرگ انجام شود که با توجه به ممنوعیت واردات، موفقیتی هم در این بخش حاصل نشده است. ایران تقریبا در صنعت لوازم آرایشی، عطر و ادکلن حرفی برای گفتن در بازار جهانی ندارد اما همچنان واردات این محصولات به کشور ممنوع است.»
محمدرضا بحیرایی، رئیس انجمن واردکنندگان فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی هم ممنوعیت واردات عطر و ادکلن را منجر به تضعیف واردکنندگان قانونی و سپرده‌شدن بازار به قاچاقچیان می‌داند و می‌گوید: «طی این مدت فروشگاه‌هایی که به صورت متمرکز و تخصصی به عرضه عطریات و ادکلن اقدام می‌کردند، از نظر اقتصادی تحت فشار قرار گرفته و حتی تعدادی از آنها به مرز ورشکستگی رسیده‌اند.»
او معتقد است ممنوعیت عطر و ادکلن و سایر اقلام بهداشتی و آرایشی سبب شده که قاچاقچیان هر روز فربه‌تر شوند و امکانات بیشتری برای هموارکردن مسیر تخلفات خود داشته باشند: «نکته دیگر اینجاست که دولت هم از حقوق قانونی و درآمد گمرکی و عایدی خود بی‌بهره مانده و مصرف‌کننده ایرانی باید هم کالا را گران‌تر بخرد و هم نگران اصالت و کیفیت کالا باشد.»
بازار قاچاق هم مشتری دارد، هم سود
البته آمار دقیقی از حجم ورود عطرهای قاچاق به کشور به دلیل فعالیت مخفی و غیر قانونی وجود ندارد اما سال گذشته ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز اعلام کرد، ۶۵درصد بازار لوازم آرایشی در اختیار اجناس قاچاق است. آخرین آمارها از واردات قانونی لوازم آرایشی و بهداشتی هم مربوط به سال ۹۷ است که حدود ۹۸ میلیون دلار لوازم آرایشی وارد کشور شد. به گفته سیدروح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران، از سال ۹۷ به دلیل جهش قیمت ارز و نوسانات ناشی از تحریم‌ها، دولت وقت با هدف مدیریت منابع ارزی، واردات برخی کالاها که ضرورت کمتری نسبت به کالاهای اساسی داشتند را ممنوع کرد که لوازم بهداشتی و عطریات هم جزو آنها بود.
لطیفی در پاسخ به این سؤال همشهری که با وجود ممنوعیت‌های سختگیرانه از مبادی قانونی، این حجم قابل توجه از عطر و ادکلن‌های خارجی موجود در بازار چگونه و از چه مسیرهایی تامین می‌شود، بیان می‌کند: «۹ هزار کیلومتر مرز زمینی و دریایی در کشور وجود دارد که برخی از آنها بیابانی، کوهستانی، ژئوفنس (مرز طبیعی) هستند و شرایط واردات قاچاق را تسهیل کرده‌اند. در زمینه کالای قاچاق اگر مجازات در برابر منافعی که ایجاد می‌کند همخوانی نداشته و مصرف‌کننده هم برای کالای قاچاق وجود داشته باشد، ورود این کالاها تداوم خواهد داشت.»
سخنگوی گمرک درباره شرایط واردات عطریات به صورت چمدانی و از سوی مسافران هم بیان می‌کند: «هر کالایی در قالب سوغات به شرطی که تجاری محسوب نشود و در حد نیازهای شخصی باشد، ممنوعیتی در واردات آن نیست. اما عده‌ای هم هستند که به اصطلاح با چتربازی و سوءاستفاده این کالاها را وارد می‌کنند.»
