راز بهره‌مندی ایران از منافع شانگهای

حسن بهشتی‌پور
تحلیلگر مسائل بین‌المللی

عضویت ایران در سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی و منطقه‌ای متنوع از جمله سازمان همکاری شانگهای در کاهش آثار تحریم‌ها و افزایش هزینه تحریم ایران برای غرب تأثیر چندانی ندارد به اعتقاد من این نوع تحلیل‌ها و اظهارنظرها بیشتر تبلیغاتی است زیرا روسیه به منزله یکی از بنیانگذاران و اعضای اصلی سازمان شانگهای از زمانی که به واسطه جنگ اوکراین، مورد تحریم غرب قرار گرفت، هیچ حمایتی از سوی این سازمان نشد و این سازمان در مقابله با این تحریم‌ها قدمی برنداشت و حتی از صدور یک بیانیه نیز در همین اجلاس اخیر در هند در خصوص جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه خودداری کرد، لذا وقتی اعضای این سازمان درباره روسیه اینگونه موضع‌گیری می‌کنند، انتظار نمی‌رود در برابر تحریم‌های غرب از ایران جانبداری کنند.‌ اصلاً یکی از شرایط عضویت در سازمان همکاری شانگهای این است که کشور خواهان عضویت تحت تحریم‌های سازمان ملل نباشد و رفع تحریم‌های سازمان ملل طبق قطعنامه ۲۲۳۱ زمینه‌ساز پذیرش عضویت ایران در این سازمان شد و اعضا با عضویت ایران موافقت کردند. از سوی دیگر کشورهایی مانند چین و هند میلیاردها دلار مبادلات تجاری و بازرگانی با اتحادیه اروپا و آمریکا دارند که رقم سرمایه‌گذاری چین در آمریکا حدود دو هزار میلیارد دلار تخمین زده می‌شود پس در واقع این سازمان به دنبال ضدیت با آمریکا و اروپا نیست و این رویکرد هم فقط به واسطه بحث ایران نیست بلکه به خاطر همین سرمایه‌گذاری‌های کلان در آمریکا و اروپا است. در مقابل آمریکا هم حدود ۱۲۰۰ میلیارد دلار در چین سرمایه‌گذاری کرده است. همچنین حجم مبادلات آمریکا و چین در سال ۲۰۲۲ به سطح بی‌سابقه ۶۹۰ میلیارد دلار رسید و اینها اعداد و ارقامی است که باید به خوبی معنای آن را بفهمیم. البته این به معنای بی‌خاصیت بودن عضویت ایران در سازمان شانگهای نیست، این صحبت‌ها بدان معنا است که این سازمان را در همان حدی که هست تحلیل کنیم و نه آنقدر آن را بزرگ کنیم و انتظارات خود را از این سازمان بالا ببریم و نه آن را کوچک و بی‌ارزش جلوه بدهیم. سازمان همکاری شانگهای به لحاظ جمعیت یک سوم و از نظر وسعت یک چهارم کل کره زمین را در برمی‌گیرد. این پوشش جمعیتی بزرگ و عضویت قدرت‌هایی مانند چین، روسیه، هند و پاکستان از جمله مزایای مهمی است که ایران باید از آن بهره ببرد. در واقع ایران برای آنکه بتواند تأثیرگذاری خود را در سطح بین‌المللی ارتقا دهد باید عضو این سازمان‌ها شود، به شرطی که در پی منافع مشترک باشد، طرح‌های جدیدی را در دستور کار قرار دهد و یک همکاری و هم‌افزایی مؤثر به وجود بیاورد. به بیان دیگر اگر ایران از این سازمان به دنبال استفاده در جهت حرکات ضد آمریکایی باشد، یک انتظار کاملاً غیر واقع‌بینانه و محاسبه غلط است. انتظار درست و منطبق بر واقعیت از این سازمان تعریف طرح‌ها و پروژه‌های مشترک همکاری براساس منافع مشترک و بالا بردن میزان اثرگذاری آن در سیاست، اقتصاد و امنیت بین‌الملل است و با این نگاه است که ایران می‌تواند موضوعات زیادی را برای همکاری‌ با اعضای سازمان تعریف کرده و راه‌های جدیدی را برای توسعه مناسبات با اعضا پیدا کند و لذا باید در این حد و حدود از سازمان شانگهای توقع داشت و انتظارات فراتر از آن ما را دچار اعوجاج تحلیلی کرد. از آنجا که در دوره گذار به سرمی‌بریم و از نظام تک‌قطبی به سمت یک نظم جدید با ماهیت نامشخص اما چندجانبه‌گرا در حال حرکت هستیم، تشکیل ائتلاف‌ها و اتحادها بسیار حائز اهمیت است. در این نظام بین‌الملل چندجانبه‌گرا، قدرت‌های منطقه‌ای باید به اتحادیه‌های منطقه‌ای بپیوندند و فعالیت به صورت انفرادی میزان تأثیرگذاری آنها را کاهش می‌دهد اما این اتحادیه‌های منطقه‌ای از جمله سازمان شانگهای زمانی اثرگذار خواهند بود که طرح‌های جدیدی را تعریف کرده و همکاری کشورهای عضو افزایش پیدا کند و میزان تعارضات و تنش‌ها میان اعضا کاهش یابد. در این صورت شاهد تحولات قابل توجهی در سطح منطقه خواهیم بود. یکی از مشکلات کشور بدفهمی از برخی مسائل از جمله FATF است. گروه ویژه اقدام مالی پول‌شویی ۴۰ مصوبه دارد که به همه کشورهای دنیا اعلام شده و ۱۸۰ کشور جهان در حال اجرای آن هستند و ایران نیز در سال ۱۳۹۵ آن را امضا کرده و الان هم بسیاری از مقررات آن در بانک‌های کشور در حال اجرا است و اتفاقا به نفع کشور است. الان فقط دو معاهده آن، پالرمو و CFT در مجمع تشخیص مصلحت نظام مانده در حالی که راهکار مجلس مبنی بر اعلام تحفظ ایران بر روی چند ماده این دو معاهده خوب بوده است. اکنون پیوستن ایران به سازمان شانگهای فرصت و راهکار مناسبی برای اجرای FATF است زیرا اعضای سازمان شانگهای ذیل FATF گروهی به نام اوراسیا شامل چین، روسیه، هند و کشورهای آسیای مرکزی تشکیل داده‌اند که در حقیقت گروه‌های الحاقی به FATF هستند و برای یک سری مقررات با FATF به توافق رسیده‌ و آن را اجرایی کرده‌اند و لذا اکنون ایران با عضویت دائم در سازمان شانگهای می‌تواند به گروه اوراسیا ذیل FATF بپیوندد و این مشکل را برای همیشه برای خود حل کند و از مزایای آن بهره ببرد. در واقع این اتفاق خوبی است که در اثر پیوستن به این سازمان برای ایران می‌افتد و نباید اینگونه تصور و برداشت کرد که سازمان شانگهای این را به ایران تحمیل کرده است، زیرا با اجرای موارد تحفظ مجلس هیچ جای نگرانی برای کشور وجود ندارد.