گروه سیاسی: سید ابراهیم رئیسی صبح دیروز چهارشنبه در جلسه هیئت دولت، آزادسازی بخشی از منابع ارزی بلوکه شده کشورمان را جلوه‌ای از دستاوردهای دیپلماسی عزتمندانه در مقابل دیپلماسی ملتمسانه توصیف و تصریح کرد: این اقدامی ارزشمند، مایه افتخار و در راستای تامین منافع ملی بود. همزمان حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) خود نوشت: آزادسازی و انتقال دارایی‌های کشورمان از کره جنوبی، بخشی از تحقق دیپلماسی عزتمندانه مورد تاکید مقام معظم رهبری است.
با مطرح شدن واژه دیپلماسی عزتمندانه از سوی رئیس‌جمهوری و وزیر امور خارجه در توصیف توافق اخیر با آمریکا، ماجرای کهنه انتقادات اعضای دولت مستقر از دولت حسن روحانی و شخص محمد جواد ظریف، در مذاکرات با 1+5 مجددا به وضوح دیده می‌شود. این فرضیه نیز به ذهن متبادر می‌شود که مذاکرات دولت سابق که مورد انتقاد اعضای دولت مستقر بوده از موضوع «التماس» است. در این بین پرسش‌هایی جدی برای افکار عمومی قابل طرح است. پرسش‌هایی همانند این‌که چه افتراقی میان مذاکرات عزتمندانه با دیپلماسی ملتمسانه وجود دارد؟ آیا آن‌چه تحت عنوان برنامه جامع مشترک (برجام) در سال 2015 منعقد شد، محصول دیپلماسی التماس بود؟ یا حتی مساله این است که آیا مرزی میان این دو گونه دیپلماسی وجود دارد؟ «تجارت» در راستای پرداختن به این پرسش‌ها با جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل سیاست خارجی و سفیر سابق ایران در لیبی و علی بیگدلی، کارشناس مسائل بین‌الملل و استاد دانشگاه گفت‌وگو داشته است.
قنادباشی: نگاه مذاکره‌کنندگان برجام 2015 ملتمسانه بود اما توافق اخیر از موضع عزت بود
جعفر قنادباشی در ارتباط با کاربرد واژه دیپلماسی عزتمندانه از سوی مقام‌های دولت مستقر در برابر دیپلماسی ملتمسانه که به نوعی اشاره به مذاکرات دولت سابق (روحانی) است، اظهار داشت: «اشاره آقای رئیسی به دیپلماسی «ملتمسانه‌گونه» به شیوه و منشی اشاره دارد که در آن دادن امتیازات و بزرگ شمردن طرف مقابل در کانون توجه هستند. همچنین، در این گونه دیپلماسی سعی می‌شود پس از همراهی با خواسته‌های طرف مقابل، امتیازاتی کسب شود. شاید در بیشتر کشورهای جهان سوم، چنین راهبرد دیپلماتیکی در برابر قدرت‌های بزرگ مورد استفاده باشد. چرا که آن‌ها در قبال باقی ماندن در قدرت یا مواجهه با بحران‌های داخلی، خود را ناچار به التماس و دادن امتیازات می‌بینند. در موضوع التماسی خودحقیر پنداری و بزرگ شمردن طرف مقابل اصل است.»
وی افزود: «بر خلاف دیپلماسی ملتمسانه، در دیپلماسی عزتمندانه، هیچ‌گاه خود را حقیر نمی‌شمارید. طرف مقابل را بزرگ قلمداد نکرده و از جایگاهی برابر تعامل صورت می‌گیرد. در برابر انواع تهدیدات، هجمه‌ها و سلطه‌گری‌ها، هرگز امتیازی ویژه به طرف مقابل داده نخواهد شد. هیچ‌گاه چنین تصور نمی‌شود که طرف مقابل در جایگاهی بالاتر و قوی‌تر قرار داد. در مجادله اخیر نیز باید مساله اصلی را «آمریکا» دانست. آن‌چنان که شاهد هستیم بسیار از کشورها در برابر قدرت آمریکا خود را تحقیر می‌کنند تا این‌که بتوانند همراهی طرف مقابل را بخرند.»
سفیر سابق ایران در لیبی در ادامه اظهارات داشت: «در طول تاریخ مثال بازیگرانی که دیپلماسی عزتمندانه را در پیش گرفته و در مقابله قدرت‌های بزرگ مقاومت کرده باشند، بسیار اندک هستند. در دیپلماسی عزتمندانه در برابر هر امتیازی، امتیازی گرفته خواهد شد. در تاریخ کشور ما نیز چنین رویکردی بسیاری اندک بوده است. در دوران قاجار همواره دیپلماسی ملتمسانه در دستور کار بود. در دوران پهلوی نیز همین‌طور. در دوران جمهوری اسلامی نیز برخی روسای جمهوری متاسفانه تکریم و بزرگ‌پنداری رقیب را به عنوان یک شیوه پیشبرد مقاصد خود به کار گرفته‌اند. آن‌ها ایران را ضعیف، کوچک و فاقد قدرت پنداشته‌اند. مصداق‌های این دولت‌ها بسیار روشن هستند. همان‌هایی که واژه کدخدا را در وصف یک کشور دیگر به کار می‌بردند. این یعنی یک بازیگر را دارای صلاحیت برای مداخله می‌دانستند. این در شرایطی است که یک کشور بزرگ همچون چین با یک و نیم میلیارد جمعیت با یک کشور یک میلیونی، حقوق یکسانی از نظر حقوق بین‌الملل دارد.»
قنادباشی در بخشی دیگر از گفته‌های خود در پاسخ به این پرسش که آیا توافق برجام 2015 محصول دیپلماسی التماسی بود، تاکید کرد: «برجام در آن مقطع، توافقی دو طرف بود. ما تعهد دادیم در غنی‌سازی محدوده‌ایی را رعایت کنیم و در مقابل آمریکایی‌ها متعهد شدند که کل تحریم‌های هسته‌ای را بردارند. این یک توافق دو طرفه است؛ در این‌جا نمی‌توان گفت که این توافق التماسی بود یا عزتمندانه. طرفین در کنار هم قرار گرفتند و به توافقی رسیدند که یک بده و بستان صورت بگیرد. اما نگاه، نگاهی ملتمسانه بود. این‌گونه تصور می‌شد که آن‌ها قدرت برتراند. از نگاه آن‌ها، چنین تصور می‌شد که در نتیجه تعامل با آمریکا تمامی مشکلات داخلی و خارجی رفع خواهد شد. این رویکرد به وضوح از موضع عزت نبود. در نهایت توافق از سوی ما اجرا شد اما از سوی آمریکا نقض شد. بر خلاف این توافق برجام، در توافق اخیر ایران و آمریکا، مساله تنها مبادله زندانیان نیست. بخشی از توافق مکتوب است که در آینده آشکار می‌شود. آن‌ها فقط به دلیل آزادی زندانیان، دارایی‌های ایران را از کره جنوبی را آزاد نکردند.»
بیگدلی: واژه دیپلماسی ملتماسانه برای تخریب روحانی و ظریف به کار گرفته می‌شود
علی بیگدلی، در ارتباط با کاربرد واژه دیپلماسی عزتمندانه از سوی مقام‌های دولت مستقر در برابر دیپلماسی ملتمسانه که به نوعی اشاره به مذاکرات دولت سابق (روحانی) است، به «تجارت» گفت: «اساسا باید توجه داشت در قاموس علم سیاست و روابط بین‌الملل و فنون و آداب دیپلماسی، تفکیکی تحت عنوان دیپلماسی عزتمندانه و ملتمسانه نداریم. در عرصه سیاست خارجی تمامی بازیگران در پی کسب منافع ملی هستند. مساله التماس و عزت در دیپلماسی، در دوره ریاست جمهوری حسن روحانی و مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای 1+5 ریشه دارد. مخالفان مذاکره و توافق که حالا قدرت را نیز در دست دارند، این گزاره را مطرح می‌کردند که رویکرد دولت روحانی، ملتمسانه است. یعنی با التماس از آمریکا خواهان توافق بود.»
وی افزود: «بر خلاف نگاه این گروه، به هیچ عنوان در دوره حسن روحانی رویکرد التماس در دستور کار نبود. در دوران ظریف و عراقچی، یعنی حدود دوسال و نیم قبل، همین مقدار دارایی مسدود شده ایران در کره جنوبی، حتی بدون تبادل زندانیان آماده شده بود که به کشور تحویل داده شود. اکنون مساله این است که دارایی‌ای که متعلق به خودمان است را آزاد کرده‌اند. حالا معلوم نیست که جای التماس و عزت در این بین کجاست. نکته مغفول در این بین این است که آیا ما تنها 6 میلیارد دلار از کره جنوبی طلب داشتیم؟ بر این باور هستم که این اصطلاحات با هدف لطمه زدن به دستاوردهای دولت روحانی مطرح می‌شود.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل در بخشی دیگر از اظهارات خود تاکید کرد: «بر خلاف تصورات مخالفان، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) یک توافق استثنایی بود که درهای سرمایه‌گذاری خارجی را بر روی ما باز کرد. تا قبل از خروج ترامپ از توافق در سال 2018 به وضوح تاثیرات این توافق را بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور شاهد بودیم. باید توجه داشته باشیم که تمام تمرکز دولت مستقر بر احیای همین توافقی بوده که آن را نتیجه دیپلماسی التماسی می‌دانند. باید توجه داشته باشیم بعد از ورود رئیس‌جمهور جدید آمریکا به کاخ سفید در 20 ژانویه 2025 عملا چند ماه تا عمر برجام باقی خواهد ماند. در اکتبر همین سال، قطعنامه 2231 شواری امنیت به عنوان صامن اجرای برجام پایان پیدا می‌کند. لذا بسیاری از محدودیت‌ها از روی ایران برداشته می‌شود.»
