غلامرضا مصباحی مقد م
رئیس شورای فقهی بانک مرکزی
یکی از علل ناترازی بانک‌ها افزایش مطالبات غیر جاری، د ارایی‌های موهوم و منجمد و به د نبال آن د رآمد های موهوم و بی اساس و همچنین تکالیف تحمیلی است که از سوی د ولت و مجلس بد ون تناسب با توان اعتباری بانک‌ها به آن‌ها د اد ه می‌شود و به د نبال همه این‌ها کمبود نقد ینگی است. تمام این موارد منشا ناترازی بانک‌ها است.نکته کلید ی د ر این میان این است که ما علت و علل ناترازی بانک‌ها را چگونگی محاسبه نرخ سود بانکی و تخصیص آن می‌د انیم. مد یران و اعضای هیئت مد یره بانک‌ها و همچنین کارکنان آن‌ها و صاحب نظران این حوزه باید بد انند که چرخه‌ای که برای سود بانکی د ر نظر گرفته شد ه معیوب است.بانکد اری باید تابعی از وضعیت اقتصاد واقعی بازار کالا و خد مات باشد . بانکد اری بخش پولی است، اما باید ارتباط تنگاتنگی با بازار کالا و خد مات د اشته باشد و سود بانکی باید مشتق شد ه و برآمد ه از سود به د ست آمد ه از یک فعالیت اقتصاد ی واقعی باشد .وعد ه سود علی‌الحساب، بزرگترین خطا د ر حوزه بانکی بود . د ر آئین نامه شورای پول و اعتبار آمد ه است که بانک‌ها می‌توانند وعد ه سود علی‌الحساب بد هند . این مسئله د ر قانون عملیات بانکی بد ون ربا وجود ند اشت. د ر واقع سود علی‌الحساب پاشنه آشیل بانکد اری بد ون ربا شد .افراد ی می‌گویند که تمام مشکلات کشور ناشی از کارکرد بانکد اری اسلامی است. این سخن ناشی از جهالت است. کد ام جنبه از بانکد اری اسلامی اجرا شد ه که نتایج را ناشی از بانکد اری اسلامی بد انیم. با سود علی الحساب فاتحه بانکد اری اسلامی خواند ه شد .بانکد اری اسلامی باید نمایند ه واقعیت‌های موجود د ر بازار واقعی کالا و خد مات باشد و نمود حقیقت این بازار باید د ر بانک باشد . این زمانی اتفاق می‌افتد که منابع مالی از سوی بانک به تولید کنند ه و تاجر د اد ه شود و هر آنچه از این روند به د ست آمد با کسر حق الوکاله و مخارج بانک به سپرد ه‌گذاران منتقل شود .سود ی که امروزه تعهد می‌کنیم به سپرد ه گذارن بد هیم همان هزینه پول است، اما د ر بانکد اری اسلامی چیزی به نام هزینه پول ند اریم. این همان نرخ بهره است. هزینه پول چیزی جز بهره نیست.سپرد ه گذاران باید از سود تولید و تجارت منتفع شوند . باید ببینیم د ر بانکد اری سود تولید و تجارت چه مقد ار است و اگر بانک فعالیت مولد را به خوبی شناسایی و آن را تامین مالی کند ، سود به د ست آمد ه د ر این بخش سود واقعی است. بانک با تعهد سود علی‌الحساب د ر همان ابتد ا هزینه ایجاد می‌کند . با تعهد به سپرد ه‌گذار بانک‌ها از د ریافت کنند گان منابع مالی د رخواست سود می‌کنند و این د ر حالیست که بررسی نمی‌شود بخشی که تامین مالی شد ه، چه مقد ار سود به د ست آورد ه است.به همین علت بخش زیاد ی از تسهیلات بازپرد اخت نمی‌شود و این د ر حالی است که بخشی از د ریافت کنند گان منابع مالی با کسب سود های بسیار زیاد ، تسهیلاتی که با نرخ‌های پائین د ریافت کرد ند را باز نمی‌گرد انند .د ر روش فعلی نرخ سود از د ستی گرفته شد ه و با د ستی د یگر به سپرد ه‌گذارن د اد ه می‌شود و با این روش پول وارد چرخه تولید نمی‌شود .د ر بانکد اری اسلامی برخی مطرح می‌کنند که بانک منابع مالی را د ریافت کند و خود وارد فعالیت مولد شود و کسب سود مبتنی بر فعالیت واقعی کند . د ر این روش حتی اگر از عقود مباد له‌ای نیز استفاد ه کند ، باید نرخ آن تابع بازار کالا و خد مات باشد . نه یک نرخ جعلی با عنوان نرخ سود علی‌الحساب!راه خروج از نارتزای بانک‌ها اصلاح این مسئله و موارد د یگری که مطرح شد ه است.موضوع د یگری که مطرح می‌شود ، هد ایت اعتباری است. منابع اعتباری باید هد ایت شود و هد ایت به معنی هد ایت منابع مبتنی بر اولویت‌های بخش‌های مختلف است. د ر بخش‌هایی باید سرمایه‌گذاری انجام شود که بازد هی بالاتری د ارند و د ر این روند باید بانک نظارت بر مصارف د اشته باشد .اعتباری که به یک بنگاه د اد ه می‌شود ، باید مبتنی بر اعتبار سنجی باشد و صد اقت و امانت د ر کسی که منابع را د ریافت می‌کند باید وجود د اشته باشد . با نظارت الکترونیکی و د یگر روش‌ها باید نظارت شود که این منابع د ر کجا مصرف شد ه است.اگر د ریافت کنند گان تسهیلات این منابع را د ر فعالیت مولد و اشتغال کارگران به کار ببرند ، اشتغال ایجاد شد ه و تولید افزایش می‌یابد و د یگر شاهد این نخواهیم بود که قطعات چینی را وارد کرد ه و با لیبل شرکت ایرانی به کارخانه‌ها بفروشند .با تسهیلاتی که به بخش کشاورزی د ر سال‌های اخیر پرد اخت شد ه است، امروزه باید صاد رکنند ه این محصولات باشیم و شرایط امروز نشان می‌د هد که منابع منحرف شد ه است؛ بنابراین هد ایت منابع به معنای د نبال کرد ن اولویت‌ها د ر منافع ملی است. اصلاح محاسبه کامزد تسهیلات قرض‌الحسنه امروز انجام می‌شود که موضوع د ستور کار شورای فقهی است. امید واریم به سمت بانکد اری اسلامی بد ون شائبه و بد ون مسئله حرکت کنیم.
