به گزارش روزنامه تجارت، از سوي ديگر‌ايشان براي تكميل‌اين مطالبه خود سياست‌هاي كلي اصلاح الگوي مصرف را به دستگاه‌ها ابلاغ كردند و‌اين سياست‌ها نقشه راهي براي مسئولين شد تا در‌اين مسير گام بردارند.
با‌اين وجود اكنون در گوشه و كنار شنيده مي‌شود كه مصرف‌گرايي باز هم در ميان مردم رواج پيدا كرده است و نشانه‌هاي‌اين امر را مي‌توان از بازگشايي برخي صفحه‌هاي جهت‌دار و مرموز در شبكه‌هاي اجتماعي مشاهده كرد. همچنين در تابستاني كه پشت سر گذاشتيم مسئولين دولت و ديگر دستگاه‌ها بارها و بارها از مردم خواستند كه الگوي مصرف آب و ديگر منابع انرژي را اصلاح كنند تا بتوانيم از سد خطرناك بي‌آبي به راحتي گذر كنيم كه به اعتراف مسئولان‌اين توصيه‌ها آنچنان از سوي مردم تحقق پيدا نكرد. همچنين در مصرف ديگر منابع انرژي هم به نظر مي‌آيد كه مردم هنوز به آن الگوي مصرف مورد نظري كه در سياست‌هاي كلي به آن اشاره شده نرسيده‌اند و در‌اين ميان هنوز شكاف‌هاي بسياري به چشم مي‌آيد. بنابراين به نظر مي‌آيد كه نياز است آسيب‌شناسي دقيقي از الگوي مصرف‌ايرانيان داشته باشيم و‌اينكه بررسي كنيم تا ببينم كه‌ايرانيان چرا‌اينگونه بي‌مهابا منابع انرژي يا كالاهاي اساسي يا تجملاتي را مورد استفاده قرار مي‌دهند؟ در نهايت بايد به‌اين مسئله پرداخته شود كه چگونه مي‌توان راهكاري براي اصلاح‌اين امور ارايه داد؟
مصرف‌گرايي و ارتباط آن با پول نفت
اين روزها در تمام جنبه‌هاي اقتصادي از توليد گرفته با بودجه عمومي‌دولت و هر امري كه مستقيم و غيرمستقيم به اقتصاد و توليد ارتباط پيدا مي‌كند مي‌توان اثر و ردپايي از نفت و پول‌هاي نفتي جست‌وجو كرد. برخي كارشناسان معتقدند كه در موضوع مصرف‌گرايي هم رد پاي مشخص و دقيقي از پول‌هاي نفتي وجود دارد. محمد خوش‌چهره كارشناس اقتصادي و استاد دانشگاه در‌اين زمينه به تجارت گفت:اينكه‌ايرانيان ذاتا مصرف‌گرا هستند يا خير جاي بحث و سوال دارم و جامعه‌شناسان بهترمي‌توانند در‌اين زمينه نظر بدهد. با‌اين وجود ما مي‌توانيم در‌اين زمينه بحث كنيم كه‌ايرانيان تحت چه شرايطي به مصرف كنترل‌نشده عادت كرده‌اند. او ادامه داد: چيزي كه مشخص است‌اين است كه مردم كشور ما مردمي‌مصرف‌گرا هستند و به خريد بدون توجه به الگو و سبك‌زندگي‌ايراني عادت دارند. نشانه‌اين امر كجاست؟اين است كه عموم مردم ما مگر آنها كه فراسرمايه‌دار و اولترا- پولدار هستند، درآمد و هزينه‌شان با يكديگر مطابقت ندارد. البته بحث من گراني‌هايي نيست كه درآمد مردم را مي‌بلعد بلكه اگر هم درآمد لازم وجود داشته باشد باز هم با هزينه‌هاي مصرف فاصله پيدا مي‌كند. اصولا درآمد ريشه در امر توليد دارد. هر فردي در ساختار اقتصادي كشور ما به اندازه سهم توليدي خود بايد مصرف كند. ولي اكنون‌اين را مشاهده نمي‌كنيم. افراد بسيار بيشتر از آنچه سهم توليدي‌شان است مصرف مي‌كنند. يعني درآمدي كه از توليد كالايي يا غيركالايي و خدماتي به دست مي‌آورند در مقابل هزينه‌اي كه براي استفاده و مصرف مي‌كنند بسيار اندك است. در جوامع غربي كه مصرف خود را اصلاح كرده‌اند مي‌بينيم كه درآمد و مصرف با يكديگر مطابقت دارد. در كشورهاي غربي توسعه شهري بر اساس فرهنگ رخ داده است اما ما توسعه شهري‌مان را در رشد مصرف و تاكيد بر مصرف‌گرايي مي‌بينيم. البته مقام معظم رهبري تاكيد كرده‌اند كه مصرف‌گرايي به شيوه غربي نبايد در كشور ما وجود داشته باشد. در كشورهاي غربي هم ما مصرف‌گرايي داريم چرا كه سرمايه‌داري و امپرياليسم به كلي مبتني بر مصرف‌گرايي‌است. براي همين مي‌بينيم كه در كشورهاي سرمايه‌داري مدام مصرف كردن هر چه بيشتر تبليغ مي‌شود. منظور‌اين است كه‌اين مصرف‌گرايي سرمايه‌داران ارتباطي به توسعه شهري‌شان ندارد در مقابل كشور ما بسيار به مصرف‌گرايي در توسعه شهري وابستگي وجود دارد.
خوش‌چهره به موضوع مهم‌تر ديگري هم اشاره مي‌كند. او از نقش نفت و پول‌هاي نفتي كه در زندگي تمام ما رخنه كرده است انتقاد مي‌كند و مي‌گويد: اقتصاد ما از زماني كه نفت ملي شد و درآمدهاي نفتي وارد بودجه‌هاي دولتي شد به شدت به نفت وابسته شده است. در زندگي ما هم نفت، نقش بسيار پررنگي بازي مي‌كند.اين سوبسيدهايي كه پرداخت مي‌شد و اكنون هم به صورت يارانه به جيب ما وارد مي‌شود همگي ما را به پول‌هاي نفتي وابسته كرده است.اين استاد دانشگاه ادامه داد: پول نفت به نوعي براي ما مثل درآمدي بوده كه زحمتي براي آن نكشيده‌ايم و به همين دليل بي‌دليل آنرا مصرف مي‌كنيم. عادت به مصرف آب زياد در حدي كه بحران به وجود بياورد به دليل سوبسيدهايي بود كه دولت‌ها از پول نفت به مردم پرداخت مي‌كردند. زماني كه مردم مي‌ديدند آب آنقدر ارزان است كه در سبد هزينه آنها اصلا به حساب نمي‌آيد هر چه بيشتر و بيشتر به مصرف آب گرايش پيدا كردند و به همين دليل ما در مصرف آب حتي در منطقه گوي سبقت را ربوده‌ايم.اين موضوع در مصرف ديگر خدمات و منابع انرژي از گاز و برق گرفته تا كالاهاي اساسي مشاهده مي‌شود.
خوش‌چهره اما تاكيد مي‌كند كه تنها با محدوديت‌هاي اقتصادي و آزادسازي‌هاي مالي نمي‌توان الگوي مصرف‌ايرانيان را تغيير داد. وي توضيح مي‌دهد: تغييرات قيمتي به تنهايي نمي‌توانند موفقيتي نصيب ما كنند. چرا كه اگر‌اينطور بود تاكنون در مصرف بنزين كه در دو مرحله گران شد‌اينقدر مشكل نداشتيم و با آلودگي هوا هم مواجه نبوديم. خب‌اين نشان مي‌دهد كه تغييرات قيمتي به تنهايي علاج درد ما نيست و مباحث فرهنگي و اجتماعي هم در‌اين ميان بسيار نقش‌آفرين است. از همين‌رو آموزش‌هاي فرهنگي به صورت فراگير نقش بسزايي در اصلاح الگوي مصرف‌ايرانيان دارد.
اصلاح الگوي مصرف از كودكي آموزش داده شود
از سوي ديگر بسياري از كارشناسان بر لزوم آموزش اصلاح الگوي مصرف و فرهنگ‌سازي براي‌اين موضوع سخن مي‌گويند. مهدي تقوي معتقد است كه در طول‌اين سال‌ها هيچ‌گونه فرهنگ‌سازي براي اصلاح الگوي مصرف انجام نشده است. او تاكيد كرد: فرهنگ‌سازي و آموزش‌اين نيست كه شهرداري‌ها يا تلويزيون با ساخت آگهي و چسباندن بنر به ديوارها اصلاح الگوي مصرف يا مصرف بهينه آب، بنزين، گاز و برق را تبليغ كند و در تبليغات بگويد كه مصرف كم‌تر خيلي خوب است و چنين مباحثي؛ بلكه فرهنگ‌سازي و آموزش با درس آموختن انجام مي‌شود. كودكان بايد در ابتدا به صورت ساده مباحث اقتصادي را بشناسند. بدانند مصرف بي‌رويه چيست، بدانند مصرف بي‌رويه چه تبعاتي براي آنها‌ايجاد مي‌كند و بدانند فرهنگ مصرف‌گرايي چيست.اين در حالي‌است كه هيچ كودكي نمي‌فهمد كه بنبرهاي چسبانده شده به ديوارها در خيابان و بزرگراه‌ها چيست. بچه هيچ از‌اين چيزها سر در نمي‌آورد چون سواد فراگيري متن آن نوشته و بعد تجزيه و تحليل‌اش را به طور عادي ندارد. از سوي ديگر در تلويزيون اگر ما ساعت‌ها هم در مورد كمبود آب و بحران خشكسالي صحبت كنيم يك كودك نمي‌فهمد كه از چه چيز دارد سخن مي‌رود؟اين استاد دانشگاه ادامه داد: اشتباه ما آنجاست كه فكر مي‌كنيم فرد وقتي بزرگ و بالغ مي‌شود تازه بايد ياد بگيرد اقتصاد چيست و مصرف و مصرف‌گرايي به چه چيز مي‌گويند و بعد ما از‌اين افراد بالغ توقع داريم كه از مصرف‌گرايي فاصله بگيرند و الگوي مصرف خود را اصلاح كنند.
تقوي مثالي هم در‌اين زمينه عنوان كرد: اگر در كودكي و نوجواني يك انسان مورد تربيت مناسب فرهنگي قرار گيرد وقتي بزرگ مي‌شود آدم مودب و بافرهنگي‌است. چرا كه از كودكي با اصول و آداب مودب بودن آشنا شده است و در بزرگسالي وقت آن است كه آموخته‌هاي خود را بر صحنه زندگي بياورد. اگر يك فردي در هنگام بزرگسالي بي‌ادب باشد ديگر نمي‌توان او را با ادب بار آورد يا به او توصيه به ادب كرد. چرا كه اصول آنرا از كودكي نياموخته است و‌اين يك امر ثبات شده‌ايست. او ادامه داد: در بحث اصلاح الگوي مصرف هم دقيقا همين وضع است. كودك بايد در همان سنين مصرف‌اش را كنترل كرده و اصلاح شود. زماني كه‌اين نسل با آموزش‌هايي كه ديد بزرگ شود آنگاه مصرف در كشور ما الگوي مناسب خودش را پيدا كرده و اصلاح در الگوي مصرف رخ داده است. بعد از آن هم‌اين بزرگسالاني كه موفق به اصلاح الگوي مصرف شده‌اند كودكان خود را با‌اين آموزه‌ها و نوع زندگي آشنا مي‌كنند و در نسل‌هاي بعد گام به گام مصرف در كشور ما بر اساس الگوهاي‌ايراني- اسلامي‌تنظيم مي‌شود. از‌اين‌رو بايد تاكيد كنم كه آموزش مسائل اقتصادي و اجتماعي به كودكان و فرهنگ‌سازي براي آنها مهم‌ترين فرصتي‌است كه ما نبايد آنرا از دست بدهيم. چرا كه فقط از‌اين طريق مي‌توانيم به اصلاح الگوي مصرف دست پيدا كنيم.
