بازار سرمایه و برنامه پنج ساله ششم

طبق سند چشم انداز در افق 1404 و سیاست‌های کلی برنامه پنج ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، محقق نمودن رشد اقتصادی مستمر و پر شتاب به میزان سالانه 8 درصد در کشور هدف گذاری گردیده است. در این راستا توسعه سرمایه گذاری از طریق جذب سرمایه‌های خارجی و سوق دادن پس انداز‌های کشور به سمت سرمایه گذاری‌ها تا حد 40% از تولید ناخالص داخلی تاکید گردیده است. دیگر نکات مهم مورد توجه در این سند عبارتند از ارتقاء کمی و کیفی بازار‌های مالی (سرمایه، پول و بیمه) با تاکید بر کارائی، شفافیت، سلامت و تحقق سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی است. مبتنی بر این سیاست‌های کلی، قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران  در بندهای «الف» تا «ز» ماده 99 و ماده 100 با دو تبصره مندرج، وظایف بازار سرمایه در جهت محقق نمودن اهداف سند چشم انداز را تعیین نموده است. نقطه ضعف برنامه پنج ساله پنجم در زمینه بازار سرمایه عدم توجه استراتژیک به این بازار و تاکید بر موارد مصداقی بدون تعیین اهداف کمی برای سنجش عملکرد‌ها بوده است.
جالب اینکه برنامه پنج ساله پنجم تنها برنامه ای است که توجه ویژه ولو ناکافی به بازار سرمایه بعنوان اهرم و بستر مهم برای توسعه اقتصادی کشور نموده است. در برنامه‌های قبلی، نظام بانکی محوریت کلیه فعالیت‌های تامین مالی و تحریک کننده اقتصادی را بعهده داشته اند. با توجه به درحال اتمام بودن دوره برنامه پنج ساله پنجم و شروع به طراحی برنامه ششم، نکاتی چند در جهت رفع کاستی‌های مرتبط با بازار سرمایه لازم می باشد.
در جهت احیاء حداقل توانایی‌های بازار سرمایه کشور و بورس اوراق بهادار تهران و ایفای نقش موثر در جهت محقق نمودن اهداف سند چشم انداز، پیشنهاد می گردد که برنامه ششم در زمینه بازار سرمایه بر سر فصل‌های زیر تاکید نماید:
1.تشکیل یک کمیته مشاوران راهبری اقتصادی مجرب، کاردان و آگاه به فضای اقتصاد داخل و بین المللی،
2.توسعه تنوع و عمق عملیاتی لازم در بازار سرمایه و خاصاً بورس اوراق بهادار تهران،
3. افزایش حجم معاملات، رقابت پذیری، شفاف سازی، غیر انحصاری و عادلانه کردن معاملات،
4. تاکید بر به روز رسانی قوانین و مقررات،
5. تاکید بر نظارت، مدیریت حرفه، مستقل و غیر سیاسی طبق استاندارد‌های بین المللی،
این سر فصل‌های مهم از طریق تعیین شاخص‌های عملکردی برای موارد بیست گانه زیر می تواند محقق گردد:
6. افزایش تعداد  شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس.
7. افزایش تنوع صنایع مختلف، در بورس و فرا بورس.
8. تنوع شرکت‌های پذیرفته شده در هر صنعت، در بورس و فرا بورس.
9. تنوع ابزار‌های مالی در بورس‌ها.
10. افزایش و فراگیر نمودن پدیده سهامداری خرد، مشارکت و سرمایه گذاری‌های مردمی از طریق بورس و فرابورس.
11. به روز رسانی بستر و ساختار‌های اطلاع رسانی، سریع و به موقع نسبت به فعالیت شرکت‌ها و عملیات آنها در بازار.
12. توسعه، رو نق، متنوع سازی و بین المللی نمودن نهاد‌های واسطه گر مالی بازار سرمایه کشور (شامل موسسات تامین سرمایه).
13. افزایش نسبت ارزش کل بورس به تولید ناخالص داخلی در دوره‌های یکساله که معرف نقش بورس در اقتصاد می باشد.
14. افزابش نسبت ارزش کل معاملات به ارزش کل بورس در دوره‌های یکساله که معرف عمق یا چرخش مالی معاملات می باشد.
15. بازنگری و اصلاح قانون جامع بازار اوراق بهادار و بورس (تعریف مجدد ارکان، ساختار‌های نظارتی، مدیریتی، نهاد‌های مالی و ....).
16. عضویت مجدد و موثر در نهاد‌های حرفه ای و رسمی بین المللی در جهت کسب اعتبار بیشتر و تبلیغ و ارائه بازار سرمایه کشور.
17. فعال سازی و توسعه فعالیت‌های جذب سرمایه گذاری و  مشارکت‌های بین المللی از طریق بورس و فرا بورس.
18. بازنگری و تفکیک محیط‌های نظارتی و اجرائی بورس و تعریف نظام‌های راهبری مناسب طبق استاندارد‌های بین المللی.
19. انتخاب مدیران مستقل، غیر سیاسی، کاملا حرفه ای، با تجربه، شهرت و اعتبار علمی بالا و به روز بعنوان مسئولین نظارتی. این مدیران نباید تحت نفوذ و یا توسط مسئولین سیاسی انتخاب گردند، بلکه باید منتخب فعالین بازار باشند.
20. انتخاب مدیران مستقل، غیر سیاسی، کاملا حرفه ای، با تجربه، شهرت و اعتبار علمی بالا و به روز بعنوان مسئولین اجرائی. این مدیران نباید تحت نفوذ و یا توسط مسئولین سیاسی انتخاب گردند، بلکه باید منتخب فعالین بازار باشند.طبیعی است که رئیس جمهور محترم از طریق حمایت‌های جدی و پایدار تیم مجرب و کاردان اقتصادی خود، خواهد توانست فضای ملتهب اقتصادی حاصل از معضلات تحریم، تورم و تلاتم‌های ارزی را حل نموده و انضباط اقتصادی و نظارتی دولت را بصورت پایدار توسعه داده تا اعتماد سازی لازم به فضای اقتصاد و کسب و کار در کشور بصورت جدی متبلور گردد. در این صورت توانایی‌های بازار سرمایه ظهور نموده و رشد عادلانه و شکوفایی پیوسته، با ثبات و پر شتاب در جهت محقق نمودن اهداف اقتصادی سند چشم انداز و برنامه پنج ساله ششم مهیا خواهد گردید.
* شاهین شایان آرانی- عضو هیات امناء مرکز تحقیقات بانک توسعه اسلامی