سلامت نیوز:همه چیز این روزها ردی از شیوع کرونا بر خود دارد. حتی آب تا آنجا که رضا اردکانیان وزیر نیرو می‌گوید: «در برخی استان‌ها در مقایسه با مدت مشابه سال قبل تا 30درصد افزایش مصرف آب داشته‌ایم.»
به گزارش سلامت نیوز به نقل از روزنامه اعتماد ،کرونا که این روزها موفق شده رویدادهای مختلف را به تعطیلی بکشاند، ثمراتی هم داشته است از جمله آنکه برخی افتتاح‌ها و جلسه‌ها به صورت ویدیوکنفرانس انجام شده و از سفر و صرف وقت برای آن به مقدار قابل توجهی کاسته است. شاید همین وضع موجب شد در این روزها وقت مصاحبه با وزیر نیرو دست دهد، زیرا او نیز به جای سفر به 8 استان، 13 اسفند در دفترش نشست و طرح‌های آب و برق را افتتاح کرد و از صرفه‌جویی در این زمان فرصتی به ما در روزنامه اعتماد رسید.
بحث با اردکانیان درباره آب و ساختار آن به ویژه با توجه به سابقه اجرایی او در این حوزه و کسوت استادی دانشگاه از مقوله‌های روزمره دور می‌شود. به همین دلیل آنچه پیش‌رو دارید بخشی از گفت‌وگو با اوست که 2 موضوع مهم امسال یعنی «سیلاب» و «کرونا» را شامل می‌شود. سیل ابتدای سال در گلستان، فارس، لرستان، خوزستان و سیستان و بلوچستان چه درس‌هایی برای وزارت نیرو به عنوان متولی اصلی مدیریت منابع آب کشور داشته است؟ این تحصیلکرده مهندسی عمران که دکترایش را از دانشگاه مک مستر کانادا در زمینه مدیریت منابع آب گرفته، می‌گوید:
«عمر اطلاعات هیدرولوژی در ایران نهایتا به کمتر از 100 سال می‌رسد پس همیشه احتمال وقوع شرایط مختلف وجود خواهد داشت. اما شنیده‌ام که کار هیات گزارش ملی سیلاب تمام شده و این گزارش به رییس‌جمهور تحویل شده است و ما هم منتظریم تا این گزارش که گفته می‌شود بالغ بر 8هزارصفحه است را بخوانیم.»
این روزها شایعه‌ها نسبت به اخبار واقعی پیشتازی می‌کنند. از آن جمله این است که می‌گویند ویروس کرونا به سبب نوع ساختارش و داشتن چربی در خود می‌تواند آب را هم آلوده کند.بر کسی پوشیده نیست که آب نقش مهمی در حفظ بهداشت و مقابله با شیوع بیماری‌های واگیردار دارد. این موضوع امتحان خودش را هم در ادوار مختلف پس داده است. کار ما به عنوان وزارت نیرو از این حیث در یک پیوستگی و نزدیکی تام با سازمان بهداشت کشور که در قالب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعال است، دارد.
قبل از هر چیز برای جلوگیری از بیماری، حالا چه ویروس کرونا که امروز گرفتار آن هستیم یا ویروس یا بیماری دیگری، خود آب باید سالم و بهداشتی باشد. این وظیفه ماست که توسط سامانه‌های تصفیه‌خانه آب آن را انجام بدهیم. وقتی موضوع شیوع کرونا مطرح شد، دستورالعمل‌های ویژه‌ای خاص ضدعفونی‌کردن تجهیزات و سازه‌ها مثل تصفیه‌خانه‌های آبفا صادر شد و به تبع آن کنترل‌ها شدت گرفت و همچنان به صورت سختگیرانه‌ای در حال انجام است.
تنها مساله‌ای که با آن مواجه شده‌ایم و طبیعی هم هست، افزایش مصرف آب است. هم با توصیه‌هایی که برای شستن مکرر دست‌ها مطرح شده و هم سایر تجهیزاتی که در معرض استفاده هستند، مصرف آب افزایش پیدا کرده و در برخی از استان‌ها به نسبت مدت مشابه سال قبل افزایش 30درصدی داشته‌ایم.
و این افزایش مصرف آب چه تبعاتی دارد؟
باید به نکته‌ای اشاره کنم و آن اینکه همزمان با شیوع کرونا بارش‌هایی و به تبع آن سیلاب داشته‌ایم. بروز سیلاب به صورت طبیعی روی کدورت خروجی تصفیه‌خانه‌ها تاثیر می‌گذارد. به چه معنا؟ به این معنا که تصفیه‌خانه‌ها برای کار خود و تحویل آب سالم و بهداشتی یک ظرفیتی دارند و برای پذیرش کدورت نیز یک ظرفیتی دارند. وقتی کدورت آب از یک حدی بالاتر می‌رود حتی اگر به لحاظ سلامت خطری نداشته باشد، روی طعم و کیفیت اثر می‌گذارد؛ لذا زمان‌های کوتاهی تصفیه‌خانه را از مدار خارج می‌کنند تا کدورت آب کاهش پیدا کند.
این خارج‌کردن تصفیه‌خانه موجب افت فشار هم می‌شود و به صورت پراکنده در روزهای اخیر ممکن است در بعضی نقاط معدود از کشورها با کاهش افت فشار یا قطعی موقت مواجه شوند. اما به لحاظ تامین آب هیچ مشکلی نداشته‌ایم.
وضعیت مخازن خوب است، بارش‌ها خوب بوده است. اصلا از این بابت مشکلی نیست. اما نکته‌ای که جنابعالی اشاره کردید که آیا این ویروس از این طریق می‌تواند منتقل شود یا آب را آلوده کند باید بگویم وقتی این بحث مطرح شد، بیشتر توجه‌مان را معطوف به تصفیه‌خانه‌های فاضلاب کردیم و خواستیم که دستورالعمل‌های مراقبتی موجود با شدت بیشتری نظارت بشود. تیم‌هایی از این حیث تجهیز شدند و کنترل‌هایی هم مشترک با وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام می‌شود. تا به حال بحمدالله مشکلی به ما گزارش نشده است. اما ما آمادگی کامل داریم.
حتی با توجه به اینکه به روزهای تعطیلات نوروزی نزدیک می‌شویم ما نیروهای‌مان را به حال آماده‌باش درآورده‌ایم. الان هم تیم‌های ما آماده‌باش و مشغول به کار هستند ولی برای تعطیلات نوروزی بیشتر تدارک دیده‌ایم. در عین حال ما گوش به زنگ دستورات و تاکیدات ستاد مقابله با کرونا و همین‌طور واحدهای پراکنده در سطح کشور که در امر بهداشت فعال هستند، هستیم.
سال ٩٨ سال سیل بود؛ ارزیابی‌تان چیست و با توجه به برآوردهای کلان، دو سال ٩٨ و ٩٧ را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به دانش اندک موجود در برابر رفتار طبیعت، تمامی برخوردها و اطلاعات موجود، احتمالاتی است و در مورد رفتار طبیعت هیچگاه نمی‌توان به صورت 100 درصدی اعلام نظر کرد. بررسی‌ها و مطالعات در این خصوص براساس داده‌ها و اطلاعات موجود صورت می‌گیرد که عمر این اطلاعات هیدرولوژی در ایران نهایتا به کمتر از 100 سال می‌رسد پس همیشه احتمال وقوع شرایط مختلف وجود خواهد داشت.
با این حال لازم است تغییرات اقلیمی در دهه‌های اخیر را نیز مد نظر قرار داد. با توجه به تمام موارد فوق باید عنوان کرد که احتمال تکرار این سیلاب‌ها و حتی بزرگ‌تر از آن، همیشه وجود خواهد داشت. با این وصف می‌خواهم بر جمله‌ای تاکید کنم: «هیچ‌وقت یک بحران خوب را از دست ندهید» زیرا مهم تبدیل تهدید به فرصت است. همیشه بحران‌ها می‌توانند در دو زمینه زیر فرصت مناسبی ایجاد کنند. یکی استفاده از تجارب در جهت تدوین درس‌آموخته‌ها و دیگری استفاده از موقعیت بحران ایجاد شده در جهت اعمال سیاست‌های بهبود (بازسازی، قانونگذاری،هشدار و...)
خوشبختانه آقای رییس‌جمهور هم «هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها» را تعیین کردند که شنیده‌ام گزارش نهایی کارشان در پاسخ به سوالات رییس‌جمهور را 6 بهمن به ایشان ارایه کرده‌اند و گزارش نهایی کارگروه‌های این هیات نیز آماده شده که گفته می‌شود در قریب به 8 هزار صفحه گزارش منتشر می‌شود. یعنی کار مهمی برای ثبت درس‌آموخته‌ها و در پیش گرفتن اصلاحات انجام شده است.
با این حال «گزارش ملی سیلاب‌ها» هنوز منتشر نشده و بنابراین ما در جریان درس‌آموخته‌های آن نیستیم، اما برای خود وزارت نیرو سیلاب‌های 98 درس‌آموخته‌هایی داشت:
اول؛ مدیریت ریسک سیلاب لازم است نه مقابله با سیلاب: در زمان‌های بسیار قدیم انسان با سیلاب همزیستی داشت و پس از آن به مقابله با سیلاب پرداخت و رویکرد نوین مدیریت ریسک سیلاب یا مدیریت سازگاری با ریسک سیلاب است.
دوم؛ نیاز به وجود ساختاری برای هماهنگی بین سازمان‌ها، ارگان‌ها و وزارتخانه‌های ذی‌مدخل خوشبختانه درون خود وزارت نیرو به جهت وجود نظامنامه سیلاب که خود از یافته‌های سیلاب‌های قبلی بود هماهنگی‌ها نسبتا مناسب انجام می‌شود. تفاوت را می‌شد در مواجهه با سیل سیستان و بلوچستان در ماه‌های گذشته در مقایسه با سیلاب‌های اوایل 98 دید.
سوم؛ نیاز به مطالعات جامع خطرپذیری سیل: منظور مطالعات پهنه‌بندی صرف نیست ما نیاز داریم که با توجه به آسیب‌پذیری‌ها و ریسک‌های موجود مناطق را از جهت ریسک و خطرپذیری سیل پهنه‌بندی کنیم.
چهارم؛ نیاز به فرهنگ‌سازی و آگاهی‌رسانی عمومی بیشتر در خصوص ریسک‌های سیلاب؛ مردم خطر سیلاب‌ها را عملا جدی نگرفته بودند. حتی در لرستان به قرار اطلاع با حضور در منزل هم بعضا به هشدارها توجه کافی نمی‌کردند. این خودش یکی از همان ضرورت‌های توسعه‌بخش اجتماعی در مدیریت منابع آب و از جمله سیلاب است. آموزش و اطلاع‌رسانی را باید دایم ادامه داد و نگذاشت سیلاب‌های 98 فراموش شوند.
پنجم؛ نیاز به پیاده‌سازی بیمه سیلاب با توجه به نتایج مطالعات خطرپذیری سیل در مناطق مختلف. خوشبختانه هیات ویژه گزارش ملی سیلاب‌ها هم یک کارگروه ویژه بیمه داشته که حتما از نتایج کارشان استفاده می‌کنیم.
ششم؛ نیاز به وجود یک مرجع یکپارچه و متمرکز در خصوص پیش‌بینی بارش و البته رواناب (سیلاب).
هفتم؛ پیش‌بینی هواشناسی در خصوص سیلاب باید با مشخصات مربوط به هدف (پیش‌بینی سیلاب) انجام شود. در این خصوص چند مورد نیاز است که متاسفانه در پیش‌بینی‌ها و هشدارهای سازمان هواشناسی نیست:
- زمان پیش‌هشدار: این مورد به خصوص در نحوه عملکرد مخازن سدها بسیار تاثیرگذار است.
- پیش‌بینی‌ها نیازمند اطلاعات کمی است نه صرفا کیفی
- با پیش‌بینی‌های کمی بارش لازم است مدل‌های تبدیل آنها به رواناب نیز وجود داشته باشد تا بتوان هشدار سیل داد.
من در این بخش هم بهبود را احساس می‌کنم. صراحت لازم در بیانیه‌های سازمان هواشناسی بیشتر شده و این نتیجه سیلاب‌های 98 و درس‌آموزی از آنهاست.
و چه درس‌های دیگری از سیلاب‌های سال 98 گرفته‌اید که می‌توانید به آنها اشاره کنید؟
ایجاد و تقویت سازوکارهای لازم برای آزادسازی و رفع تصرفات حریم و بستر رودخانه‌ها. ما نسبت به گذشته با موانع کمتری برای رفع تصرفات در حریم رودخانه‌ها مواجه هستیم. سیلاب‌های 98 عظمت پدیده سیل و اهمیت توجه به آن را نشان داد.
دیگر اصلاح نظام مهندسی ساخت و ساز در اراضی سیلابدشت رودخانه‌های مهم کشور با رویکرد افزایش تاب‌آوری. علاوه بر این دو مورد که می‌تواند ظرفیت‌سازی مناسبی پس از یک بحران سیل ایجاد کند، با مدیریت صحیح ریسک سیلاب همچنین می‌توان از فواید آن به خصوص در زمینه خدمات اکوسیستمی استفاده کرد. زمان سیلاب، همه حواس‌ها به بحران است و کسی آمادگی شنیدن خواص مثبت سیلاب را ندارد.
الان می‌شود با صراحت بیشتری گفت، سیلاب‌دشت‌ها اراضی حاصلخیزی برای کشاورزی و کالاها و خدمات گوناگونی از جمله ذخیره طبیعی سیل برای جامعه فراهم می‌آورند. سیلاب‌ها در موقعیت‌هایی که امکان ذخیره وجود داشته باشد، منابع آب شیرین آتی را تامین می‌کند.
تولید انرژی برقابی از جمله موارد دیگر فواید و فرصت‌های سیلاب است. آبگیری تالاب‌ها و دریاچه‌ها نیز باعث افزایش خدمات اکوسیستمی خواهد شد. حفظ پیوستگی جریان‌های سیل و حمل رسوبات، زیستگاه‌ها را حفظ کرده و نیز حفاظت موفولوژیکی دلتاها و تالاب‌ها را انجام می‌دهد. اما برای بهره‌مندی از فواید سیلاب، باید کارهای سازه‌ای و غیرسازه‌ای مناسبی برای کاستن از خسارات آن کرده باشید و بعد از فوایدش بهره‌مند شوید.
با توجه به دانش اندک موجود در برابر رفتار طبیعت، تمامی برخوردها و اطلاعات موجود، احتمالاتی است و در مورد رفتار طبیعت هیچگاه نمی‌توان به صورت 100 درصدی اعلام نظر کرد. بررسی‌ها و مطالعات در این خصوص براساس داده‌ها و اطلاعات موجود صورت می‌گیرد که عمر این اطلاعات هیدرولوژی در ایران نهایتا به کمتر از 100 سال می‌رسد پس همیشه احتمال وقوع شرایط مختلف وجود خواهد داشت.
