همشهری آنلاین _ سمیرا باباجانپور: روشی که پژوهش‌سراهای جوان برمبنای آن سالانه دانش‌آموزان زیادی را راهی جشنواره‌ها و مسابقات علمی داخلی و بین‌المللی می‌کنند.
وقتی صحبت از آموزش و مهارت‌آموزی می‌شود نباید از پشتوانه محکم و اثرگذارآن یعنی پژوهش و تحقیق غافل ماند. مرور متون درسی، تنها در پایه روش مطالعه تئوری، روشی ساده و بدون بازدهی است که سال‌ها است در سیستم آموزشی کشورهای پیشرفته کنار گذاشته شده است. آموزش برمبنای تحقیق، پژوهش و ایده‌پردازی زمینه‌ساز تولد نخبگانی است که می‌توانند دستاوردهای بزرگی را در زمینه‌های مختلف زندگی کسب کنند. کارشناسان آموزشی، پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی جوان را قطب جذاب و خلاقانه علمی معرفی می‌کنند. پایگاه‌های علمی که می‌توانند در کنار مدارس فرصت‌های آموزشی خوبی را برای دانش‌آموزان فراهم کنند. هرچند بسیاری از اولیا هنوز با این پژوهش‌سراها آشنا نیستند و نمی‌دانند روش‌های مطالعه عملی و آزمایشگاه‌های آنجا می‌تواند تحولی در یادگیری فرزندانشان ایجاد کند.
- جایگاه ویژه پژوهش سرای منطقه ۵
تهران، ۱۹ پژوهش سرای جوان دارد که پژوهش سرای منطقه ۵ ازجایگاه ویژه‌ای در این میان برخوردار است. کسب رتبه‌های مختلف علمی در جشنواره‌ها ومسابقات معتبر علمی داخلی و خارجی سبب شده است تا این پژوهش‌سرا در جایگاه علمی خوبی قرار بگیرد. آموزش روش‌های مبتنی بر پژوهش، طراحی و انجام پروژه‌های تحقیقی، پژوهشی و فن‌آوری دانش‌آموزی، برگزاری جشنواره‌ها و مسابقات علمی، حمایت مالی و معنوی از دانش‌آموزان برای حضور در جشنواره‌ها و برنامه‌های پژوهشی داخلی و خارجی، آزمایش و تجربه ایده‌های پژوهشی دانش‌آموزی، حمایت از تولید ایده‌ها و یافته‌های علمی و پژوهشی و تجاری‌سازی آنها، تعامل اثربخش با مدارس وارائه خدمات به آنها در زمینه پژوهش، تعامل با پارک فن‌آوری و مراکز تحقیقاتی و دانشگاهی از جمله اهداف این ۱۹ پژوهش‌سرایی است که در پایتخت فعالیت می‌کنند.
- تلاش برای کشف استعداد دانش‌آموزی
«مهسا فخیمی»، مدیر پژوهش سرای منطقه ۵ تهران، ۶ سالی است که مدیریت این مجموعه را برعهده دارد. از۱۵ سال پیش که پژوهش‌سراها برای نخستین بار فعالیت خود را آغاز کردند، چند سالی است که به سمت نخبه‌پروری و کشف استعداد دانش‌آموزان پیش رفته‌اند. فخیمی می‌گوید: «پژوهش‌سرا با هدف تولید، حل مسئله و کشف استعداد دانش‌آموزان و مخترعان فعالیت می‌کند و موفقیت‌های قابل توجهی را هم کسب کرده است.
اینجا مرکزی دولتی و متعلق به آموزش و پرورش است که برای گسترش فرهنگ تحقیق و پژوهش بین دانش‌آموزان و هدایت استعدادها و رشد خلاقیت‌های آنها تأسیس شده است. از اهداف مهم این پژوهش‌سرا می‌توان به اشاعه فرهنگ پژوهش و تحقیق فردی و گروهی در بین دانش‌آموزان، رشد و توسعه بنیه علمی و پژوهشی دانش‌آموزان و ایجاد زمینه برای بروز خلاقیت‌های آنها، تشویق و ترغیب دانش‌آموزان به تلفیق دانش نظری و فعالیت‌های عملی و کاربردی، هدایت و راهنمایی دانش‌آموزان به سوی علایق و استعدادهایشان، فراهم کردن امکان دستیابی دانش‌آموزان به یافته‌های جدید علمی و پژوهشی داخل و خارج از کشور و ایجاد زمینه مشارکت دانش‌آموزان مستعد در انجام پژوهش‌های ملی و منطقه‌ای اشاره کرد.»
- خانه پژوهشی ازدبستان تا دانشگاه
برخلاف مدارس «تیزهوشان» که به دنبال دانش‌آموزان نخبه هستند، فعالیت پژوهش‌سراها برای همه دانش‌آموزان در همه مقاطع تحصیلی تعریف شده است. فخیمی در این باره می‌گوید: «پژوهش سرای دانش‌آموزی همه بچه‌های مستعد منطقه را پوشش می‌دهد. درواقع مدارس تیزهوشان استادان پژوهشی دارند و اینها دانش‌آموزان مستعد را شناسایی می‌کنند و متناسب با استعدادشان، آموزش می‌دهند.
ولی پژوهش‌سرا این امکانات را دراختیار همه بچه‌های با استعداد منطقه می‌گذارد و محدود به تیزهوشان نیست.»
بسیاری از اولیای دانش‌آموزان هنوز نمی‌دانند که چنین فضایی برای حضور دانش‌آموزانشان مهیا است. به تعبیری آنها نمی‌دانند این پژوهش‌سراها همچون انبار مهمات آموزشی هستند که فرصت یادگیری اثر بخش با استفاده از آخرین تکنولوژی‌های روز را دراختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهند. به‌ویژه پیگیری مسابقات مختلف علمی و تلاش برای حضور در جشنواره‌ها و سمینارهای مختلف علمی روند آموزش و تحقیق را در این پاتوق علمی به روز نگاه داشته است.
- چگونه جذب پژوهش‌سرا شویم؟
مدیر پژوهش سرای منطقه ۵ درباره روش شناسایی دانش‌آموزان و ترغیب آنها برای حضور در پژوهش‌سرا می‌گوید: «راه‌های مختلفی برای ارتباط با پژوهش‌سرا یا همان جذب دانش‌آموز وجود دارد. در پژوهش سرای منطقه ۵، ۱۷ کارشناس که مدارک بالای علمی دارند، به‌صورت تخصصی کار می‌کنند. این کارشناسان با روش‌های متنوع، دانش‌آموزان را جذب می‌کنند. برای مثال، کارشناس گروه «نانو» با برگزاری همایش دانش‌آموزی آنها را جذب می‌کند. در این همایش در حوزه نانو توضیحاتی داده می‌شود و در نهایت بچه‌های علاقه‌مند به‌صورت رایگان جذب گروه نانوی پژوهش‌سرا می‌شوند. البته این مجموعه یک واحد خودگران آموزشی و پژوهشی است که با حداقل هزینه زیر نظر آموزش و پرورش اداره می‌شود. خوشبختانه تاکنون ۸۰درصد پروژه‌هایمان را رایگان پیش برده‌ایم. این کمک زیادی به دانش‌آموزان می‌کند. برگزاری مسابقه، جشنواره، همایش و دعوت از مدارس و بازدید کارشناسان از مدارس برای کشف دانش‌آموزان مستعد از دیگر روش‌های جذب است.»
- ازایده تا عمل
پژوهش سرای دانش‌آموزی منطقه۵ با ۴ آزمایشگاه تخصصی فیزیک، شیمی، زیست و تشریح ونانو امکانات خوبی برای دانش‌آموزان فراهم کرده است. اینجا مرکز دولتی است که هیچ‌گاه نباید اتاق‌هایش خالی باشد و همه باید از آن استفاده کنند. فخیمی می‌گوید: «مهم‌ترین بخش کار ما درباره دانش‌آموزانی است که به تحقیق و پژوهش علاقه دارند، ولی نمی‌دانند بایداز کجا و چگونه کار را آغاز کنند. ما با شعار «ایده تا عمل» همراهشان هستیم. مسیر فکری، تحصیلی و شغلی‌شان با این همراهی مشخص می‌شود. در حقیقت، روشن‌سازی مسیر تحصیلی دانش‌آموزان از دوران ابتدایی در این فضا انجام می‌شود.»
- راه‌اندازی دومین پژوهش‌سرا
به‌طور میانگین، سالی ۱۵ تا ۱۷ هزار نفر در پژوهش سرای جوان منطقه ۵ تردد می‌کنند. درکنار دانش‌آموزان، کلاس‌های دانش‌افزایی برای معلمان نیز برگزار می‌شود. مهسا فخیمی، مدیر پژوهش سرای منطقه ۵ درباره جمعیت دانش‌آموزی منطقه ۵ و لزوم فعالیت بیشتر پژوهش‌سرا می‌گوید: «اداره آموزش و پرورش منطقه ۵، منطقه ۲۲ را نیز پوشش می‌دهد. با توجه به پتانسیلی که در منطقه آموزشی وجود دارد و جمعیت دانش‌آموزی بالایی که در آن تحصیل می‌کنند، ظرفیت راه‌اندازی یک پژوهش سرای دیگر را هم دارد. با این حال ما جزو ۵ پژوهش سرای برتر تهران محسوب می‌شویم.»
- آزمایشگاه‌های آنلاین در روزهای کرونایی
دوران «کرونا» یک فرصت جدید برای پژوهش‌سرا ایجاد کرد تا با روشی نوین وارد خانه‌های دانش‌آموزان شوند و اولیا بیشتر با فعالیت‌های این مجموعه پژوهشی آشنا شوند. مدیر پژوهش‌سرا از کلاس‌های آنلاین به‌عنوان یک فرصت نام می‌برد و می‌گوید: «کلاس‌های آنلاین شاد و متنوع برگزار می‌کنیم، بچه‌ها به تنوع یادگیری احتیاج دارند. ما در دوران کرونا پایه‌گذار آزمایش‌های آنلاین دانش‌آموزی هستیم. درست است که دانش‌آموزان در فضای آنلاین ما را همراهی می‌کنند و کلاس‌های حضوری برگزار نمی‌شود، ولی کارشناسان ما در آزمایشگاه حضور دارند و مدارسی که نوبت گرفته‌اند می‌توانند با عضویت در برنامه شاد با کارشناسان پژوهش‌سرا ارتباط بگیرند و کلاس آزمایشگاه را به‌صورت آنلاین برای دانش‌آموزان نشان دهند. در این کلاس‌ها تعامل دوسویه‌ایی وجود دارد که بازخوردهای خوبی هم دریافت کرده‌ایم. انجمن‌های علمی به‌صورت آنلاین با ما دراتباط هستند و در حال حاضر ۲۰ پروژه برای ارائه به مسابقات و جشنواره‌های معتبر دردست کار داریم.»
