فارس، خامفروشی بلای جان اقتصاد اغلب کشورهای در حال توسعه یا به اصطلاح قدیمیتر آن «جهان سومی» است. تفاوتی هم نمیکند که این ماده خام چوب، شکر، مس، آهن، سنگ تزیینی، نفت و گاز و یا الماس باشد. کشورهای پیشرفته هم حاضر هستند برای دستیابی به هر کدام از این مواد خام پول بدهند و در این کشورها کودتایی ترتیب بدهند تا به این مواد دسترسی پیدا کنند.
همان طور که کمپانی معظم و مشهور مخابراتی AT & T پول کودتا در شیلی را به کودتاچیان اجیر شده توسط CIA پرداخت کرد تا به منابع غنی مس آن دست پیدا کند و در ایران هم نقش کمپانیهای نفتی در کودتای آمریکایی 28 مرداد 32 در ایران بر کسی پوشیده نیست.
اما مشکل خام فروشی برای کشورهای صاحب این منابع محدود به تلاش قدرتهای بزرگ به دستیابی آسان و ارزان به این منابع نیست. نفرین این منابع دامن اقتصادهای تکمحصولی این کشورها را میگیرد و بدون ایجاد اشتغال موثر و ارزش افزوده ملی واقعی، منابع مالی سهلالوصول و ارزانقیمتی را روانه این اقتصادها میکند که نقش بیبدیلی در ناکارآمد کردن اقتصاد کشورهای در حال توسعه دارد.
درباره این نوع نقشآفرینی صادرات نفت خام در اقتصاد ایران زیاد صحبت شده است. حتی نخبگان علمی و اقتصادی کشورهایی مانند ایران هم به پای درآمدهای سهلالوصول صادرات مواد خام میسوزند؛ چون دولتها و سازمانهای شبهدولتی و رانتیر به خدمات و ایدههای آنها نیازی ندارند. از سوی دیگر اگر همین دولتها از این درآمدهای سهلالوصول به دلیل تحریم یا هر دلیل مشابه دیگری محروم شوند، به سرعت با چالشهای عمیقی دست به گریبان خواهند شد.
صنعت پتروشیمی در ایران یک گام بزرگ در راستای حذف خام فروشی نفت و گاز محسوب میشود. اما این گام بدون تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی و تبدیل محصولات پتروشیمی به کالاهای نهایی و صادرات آنها به جای صادرات مواد خام پتروشیمی تکمیل نخواهد شد.
چنانکه در شرایط فعلی مواد خام پتروشیمی ایران به اروپا و چین و ترکیه صادر میشود و محصول ساخته شده از همان مواد با چند برابر قیمت به کشور باز میگردد.
برای اطلاع از راهبرد آینده توسعه صنعت پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزش این صنعت با محمدحسن پیوندی قائممقام مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی به گفتوگو نشستیم.
پیوندی یکی از مدیران قدیمی دولتی در صنعت پتروشیمی محسوب میشود که در احداث بسیاری از واحدهای پتروشیمی در ایران حضور داشته است.
وی در بخش اول این این گفتوگوی مفصل به موانع توسعه صنعت پتروشیمی به خصوص اصل 44 و نوع واگذاریها اشاره میکند و در بخش دوم از راهبرد شرکت ملی پتروشیمی برای توسعه زنجیره ارزش پتروشیمیهای گازی از طریق تبدیل گاز به پروپیلن دفاع میکند.
بخش دوم گفتوگوی فارس با معاون مدیرعامل شرکت ملی پتروشیمی پیش روی شماست.
*تکنولوژی چینی تولید پروپیلن با کاهش قیمت متانول اقتصادی میشود
فارس: به موضوع تکنولوژیهای تبدیل گاز به اتیلن و پروپلین بپردازیم. آیا واقعاً این تکنولوژیها در جهان اقتصادی شده و در دسترس است؟
پیوندی: ما در 3 جبهه روی این مطلب کار میکنیم. در اروپا فقط دانش فنی تبدیل متانول به پروپلین وجود دارد. در چین هم یکی دو واحد اجرا شده است با همین دانش فنی. اما چینی ها به دلیل اینکه از نظر منابع ذغال سنگ غنی هستند با دانش فنی آمریکایی از ذغال سنگ گازسنتز تولید می کنند و سپس فرآیند را با دانش فنی خودشان به نحوی ادامه دادهاند که اتیلن هم تولید میکنند. خود ما در شرکت پژوهش و فن آوری و همکاری دانشگاه ها با جدیت روی تولید پروپیلن کار می کنیم. هم اکنون درجه خلوص تولید پروپیلن را به 95 درصد رسانده ایم که انشاء ا... به زودی با کاتالیست خارجی به 97 درصد به بالا خواهد رسید و مشکلات فرآیندی در طراحی برج تقطیر وجود دارد که در حال اصلاح آن هستیم و انشاء ا... با تلاشی که در بخش تهران برای تولید کاتالیست بومی انجام میشود، طی چند ماه آینده کاتالیست بومی هم به راندمان لازم خواهد رسید، ضمناً طراحی اصولی را در اختیار داریم.
فارس: در غرب کسانی که روی این مطلب کار کردهاند به دانش فنی اقتصادی رسیدهاند؟ ظاهراً فقط یک یا دو شرکت مانند uop آمریکا این دانش فنی را به صورت اقتصادی شده در اختیار دارند و بعید به نظر میرسد ما بتوانیم به دانش فنی آمریکایی دسترسی پیدا کنیم.
پیوندی: اقتصادی بودن این تکنولوژیها به شدت تابع قیمت متانول است. پروپلین همیشه طلا است، چون زیر مجموعه آن طیف گستردهای از محصولات تولید میشود. در شرق دنیا یعنی در چین از متانول هم اتیلن تولید میشود و هم پروپلین.
با توجه به شرایط بازار همه این شرکتها مخازن بزرگ متانول هم دارند. البته فرآیند تولید در چین از ذغال سنگ شروع میشود نه از گاز طبیعی.
اخیراًیک تفاهمنامه رازداری با چینیها امضا کردیم چون باید دانش فنی آنها را هم بیاوریم. بسیاری از پایین دستیهای پروپلین را مدتها است که به دلیل مشکل دانش فنی در اختیار نداریم. استون، فنول، پروپلین اکساید، پلی ال و امثال آنها را به دلیل نداشتن دانش فنی و پروپلین در اختیار نداریم. چون اندک پروپلین تولید شده تبدیل به پلیپروپیلن شده است.
راهکار دیگر ما تولید دانش فنی در داخل است. یک دمو در ماهشهر ساخته شده است که از مجتمع چینیها بزرگتر است. الان به گرید شیمیایی پروپیلن رسیدهایم و در حال افزایش درجه خلوص هستیم. بخش دیگر دانش فنی غربی است که به نتیجه مذاکرات بستگی دارد.
فارس: به نظر میرسد حتی اگر همه مشکلات تحریم حل شود، در عمل زمان زیادی طول خواهد کشید که به این دانش فنی دسترسی پیدا کنیم. این طور نیست؟
پیوندی: دقیقاً. به همین دلیل تمرکز ما روی دو بخش دیگر بیشتر است.
فارس: تکنولوژی چینیها اقتصادسنجی شده است؟ میتوانیم مطمئن باشیم استفاده از این دانش فنی ازنظر اقتصادی صرفه خواهد داشت یا نه؟
پیوندی: من شخصاً از این واحدها در چین بازدید کردم. نمایندههای مجلس نیز با ما بودند. ظرفیتهای عظیمی در چین در حال ایجاد شدن و سرمایهگذاری است که اگر اقتصادی نباشد، قطعاً در این سطح سرمایهگذاری نمیکنند. ممکن است سالها متانول وارد کنند. اما اقتصاد اصل این فرآیند به قیمت متانول وابسته است. من خوشحالم که ما به طور ناخودآگاه در شرایطی قرار گرفتیم که به دلیل پدیدههای ناشی از تحریم در 4 یا 5 سال آینده صاحب 24 میلیون تن متانول جدید خواهیم شد.
چون فاینانس چین پیش آمده و پولهای ما از غرب دنیا به شرق دنیا رفته است. بگذریم که 3 یا 4 سال طول کشید تا در فاینانس چین باز شد. من معتقدم کلنگ را زمانی باید به زمین زد که LC باز شده باشد. خیلی از کلنگها را میزنیم که به دلیل کمبود پول اجرا نمیشود، اما توقعات مردم برای اجرای آن باقی میماند.
دیگر نه در عربستان خبری از متانول خواهد بود نه در قطر. قطر که کلاً به متانول توجهی ندارد و عربستان هم سراغ پتروپالایشگاهها رفته است چون خوراک ندارد. از طرف دیگر گاز شیل هم در حال ورود است. اما به هر حال ما غول متانول خواهیم شد. حتی من گفتهام که این متانولها اگر فاینانس هم نداشته باشد، چون در بهترین نقطه دنیا قرار دارد و همه آنها قرارداد EPC دارند و کنار دریا و عسلویه قرار گرفتهاند، اجرا خواهند شد.
این یک فرصت برای ما است که روی دانش فنی برای تبدیل متانول به پروپلین کار کنیم. با این کار میتوانیم نبض پروپلین جهان را هم در اختیار بگیریم. همان طور که نبض قیمت متانول را در اختیار خواهیم گرفت و قیمت متانول کاهش پیدا خواهد کرد. وگرنه یک واقعیت قطعی وجود دارد و آن هم این است که از 3 مولکول متانول یک مولکول پروپیلین تولید میشود. در این میان تکنولوژی پیشرفت خواهد کرد.
فارس: یعنی قیمت متانول به خاطر اشباع تولید ما کاهش پیدا میکند و با این کاهش قیمت تولد پروپلین با تکنولوژی MTP چینی اقتصادی میشود؟
پیوندی: بله، حتماً.
*جهت حرکت گاز در دنیا تغییر کرده است
فارس: اگر احیاناً این اتفاق نیفتد یعنی تولید متانول به اندازهای افزایش نیابد که روی قیمتهای جهانی تاثیر بگذارد یا به هر دلیل دیگری مصرف متانول در دنیا بالا برود و قیمت متانول بالا بماند وضعیت اقتصادی چنین پروژههایی چگونه خواهد شد؟
پیوندی: قیمت متانول در درجه اول تحت تأثیر عرضه ایران و گاز شیل خواهد بود. اگر تأثیر گاز شیل روی تولید متانول را به تولید 20 میلیون تنی ایران در بازار اضافه کنیم، قیمت متانول از دو طرف تحت فشار قرار میگیرد. یکی از طرفهای فشار، قیمت گاز طبیعی است. چنانکه الان جهت حرکت گاز در دنیا تغییر کرده است. قرار بود از قطر LNG به اروپا برود، اما الان از آمریکا میرود.
من در کنفرانس پتروشیمی اروپا حضور داشتم. در این کنفرانس مطرح شد که عرض کانال پاناما را زیاد میکنند و از طرف دیگر عرض کشتیهای عبوری از این کانال را کم کرده و طول آنها را زیاد میکنند. چون پشت این کانال ترافیک ایجاد میشود.
فارس: همه اینها به خاطر افزایش حمل LNG از آمریکا است؟
پیوندی: اغلب آنها به خاطر حمل LNG و اتان است. کشتیهای اتیلن قبلاً 5 هزار تنی بود. اما الان در حال ساخت کشتیهای 80 یا 90 هزار تنی هستند تا از آمریکا اتان را منتقل کنند. به همین دلیل از مسیر کانال پاناما که خیلی کوتاهتر است عبور میکنند و زمان رسیدن به مقصد را 15 روز کاهش میدهند. اینکه میگویم تفکر استراتژیک باید حاکم شود، همین است که این موارد را باید در محاسبات وارد کنیم.
فارس: درباره متانول ایران چه؟
پیوندی: از نظر من در آینده متانول ایران نقش نفتا را بازی خواهد کرد. یعنی نقش خوراک مایع را. چون از آن هم اتیلن و هم پروپیلن تولید خواهد شد. متانول منبع اصلی تولید اتیلن و پروپیلن در جهان خواهد بود. وقتی شما 25 میلیون تن متانول در یک نقطه از خلیج فارس تولید کنید. تأثیرگذار خواهد بود.
فارس: پس معتقدید که ما در مورد دسترسی به تکنولوژی تولید پروپیلن از متانول درگیر چالش جدی نیستیم. یعنی هم پایلوتهای خود ما به نتیجه میرسد هم میتوانیم از چینیها تکنولوژی لازم را بگیریم؟
پیوندی: ما توانستهایم پروپیلن را از متانول تولید کنیم، بقیه آن حداکثر اضافه کردن دو برج خالصسازی است تا درجه خلوص را بالا ببریم که کاری ندارد. یعنی بقیه آن نیاز به تکنولوژی ندارد. بخش نیازمند تکنولوژی بخش تبدیل متانول به پروپیلن است تا به طور جدی و هدف دار روی تولید پروپیلن باید کار کنیم و می کنیم . خیلی بد است که در دانش فنی هسته ای، صنایع دفاعی و سلولهای بنیادی این قدر پیشرفت کرده ایم که از ما بترسند، اما در تولید کاتالیست و بسته بندی اصولی عاجز باشیم.
البته کشور باید در مقوله تحقیق و توسعه سرمایهگذاری جدیتری انجام دهد. من میگویم کشور. نمیگویم وزارت نفت یا شرکت ملی صنایع پتروشیمی. وقتی شما اولین بسته کاتالیست را تولید میکنید و انتظار دارید یک پتروشیمی آن را در رآکتور خود استفاده کند، باید آن را تضمین کنید. من معتقدم هزینه اولین بسته کاتالیستی که باید تجاریسازی شود را دولت باید پرداخت کند. این باعث میشود فرهنگ تجاریسازی رشد پیدا کند. ما باید راهکاری پیدا کنیم که سنگها را از جلوی راه برداریم. اما افسوس که درآمد نداریم.
*مصوبه جدید ملی پتروشیمی برای اعطای مجوز خوراک به واحدهای جدید
فارس: اتفاقاً سوال بعدی من درباره بحث منابع مالی است. پروژههای متعدد نیمه تمام پتروشیمی هر کدام حداکثر به 200 تا 300 میلیون دلار نیاز دارند تا تکمیل شوند و ما برای تامین این منابع مشکلات زیادی داریم اما یک پروژه تولید پروپیلن از متانول لااقل به 1 تا 1.5 میلیارد دلار سرمایهگذاری نیاز دارد. اینکه این میزان سرمایهگذاری از چه طریقی تأمین شود جداً محل ابهام است. تعداد زیادی پروژه بر زمین مانده معطل 200 یا 300 میلیون دلار هستند، تأمین یک جای 1.5 میلیارد دلار آن هم فقط برای یک پروژه چقدر امکانپذیر است؟ و آیا ریسک این حجم از سرمایهگذاری پذیرفته خواهد شد؟ چون ما در حال ریسک کردن بر روی یک تکنولوژی هستیم که تا کنون از آن استفاده نشده است. این منابع از کجا تأمین خواهد شد و ریسک آن چطور پوشش داده خواهد شد؟
پیوندی: ابتدا عرض کنم که عدد 1.5 میلیارد دلار مربوط به یک بسته کامل از گاز طبیعی تا تولید 500 هزار تن پلی پروپیلن است و سرمایه گذاری لازم برای تبدیل یک میلیون و 650 هزار تن متانول به 500 هزار تن پروپیلن حداکثر 500 میلیون دلار پیش بینی میشود. همین لحظهای که با هم صحبت میکنیم شرکتهایی هستند که یک واحد متانول دارند و التماس میکنند که واحد متانول دوم را احداث کنند. من به آنها میگویم این کار شما اشتباه است. اول روی MTP سرمایهگذاری کنید وقتی به پیشرفت 60 تا 70 درصد رسید ما مجوز متانول دوم را به شما میدهیم.
فارس: میدانید که آنها انگیزهای برای انجام این کار ندارند و باید از نظر قانونی وادار شوند تا در این عرصه سرمایهگذاری کنند.
پیوندی: بله، ما مصوبهای را در هیئت مدیره گذراندیم که امیدوارم مورد تایید وزیر نفت نیز قرار بگیرد. این مصوبه به بنگاههای بزرگ میگوید، برای گرفتن پروژه جدید باید پروژههایی را که در دست دارید به پیشرفت 70 تا 80 درصدی برسانید تا مجوز بعدی و خوراک را به شما اختصاص داده شود.
فارس: به طور دقیق پیشرفت آنها باید چقدر باشد؟
پیوندی: بر اساس مصوبه حدود 70 درصد، چون اینها بدهکار میشوند و نمیتوانند پروژهها را انجام دهند. در مورد متانول هم به طور خاص در مصوبه مواردی وجود دارد. متانول به قدری جاذبه پیدا کرده است که همه میخواهند واحد متانول را ایجاد کنند.
فارس: طبعاً با توجه به قیمت ارزان خوراک این ابراز علاقه عجیب نیست.
پیوندی: بله. همین دلیل بحث پروپیلن را مطرح کردیم. علاوه بر آن شما ملاحظه کردید که در قانون آمده بود که پروژهها اگر سود هم ندارند اما تأثیرات اجتماعی و سیاسی دارند اجرا شود. من زمانی معتقد بودم شرکت ملی صنایع پتروشیمی باید برای احداث 2 یا 3 واحد PDH علیرغم آنکه سود چندانی ندارند سرمایهگذاری کند. چون میدانستم پروپیلن چه نقشی در صنایع پاییندستی دارد. ما باید سود را تا پایان زنجیره و منافع ملی ببینیم. نه در منافع بنگاهی. عربستان 2 یا 3 واحد PDH برای تولید پروپیلن اجرا کرده تا حجم تولید پروپیلن را بالا ببرد. ما هم باید حجم پروپیلن را به نسبت اتیلن بالا میبردیم.
فارس: مصوبه هیئت مدیره شرکت ملی پتروشیمی تضمین کافی ایجاد خواهد کرد که شرکتهایی که شروع به تولید متانول میکنند، حتماً به سراغ سرمایهگذاری کلان یک میلیارد دلاری در تولید پروپیلن بروند؟
پیوندی: بله. الان همه چیز خصوصی شده است. یک شرکت خصوصی میخواهد خوراکی را از یک شرکت بگیرد و محصول دیگری تولید کند. مواد اولیه که دست ما نیست. چیزی هم از ما نمیخواهد نه یوتیلیتی از ما میخواهد نه زمین از ما میخواهد نه چیز دیگری. این را که ما نمیتوانیم مانع بشویم . مصوبه مربوط به کسانی است که قبلاً مجوز خوراک از وزارت نفت یا پتروشیمی سابق گرفتهاند و کار روی زمین است تقاضای بعدی را دارند.
فارس: دلیلی هم ندارد در پروژههایی که خوراک و زمین از شما نمیخواهند دخالت یا مخالفت کنید.
پیوندی: بله، این را هم مصوب کردیم. کسی که امتیازی از دولت نمیخواهد یعنی زمین، خدمات جانبی و خوراک از دولت نمیخواهد نیازی به گرفتن مجوز از ما ندارد. البته مشروط بر اینکه قوانین جاری کشور و استانداردهای وزارت نفت و مسائل زیست محیطی را رعایت کند. یعنی تلاش کردیم که تسریع بکنیم در احداث این واحدها.
*بازار 2 میلیون تنی صنعت نساجی ترکیه برای پلیپروپیلن ایران
فارس: در مورد بقیه زنجیره ارزش متانول مانند تولید فرمالدهید و اسید استیک و امثال آن قصد ندارید کاری انجام دهید؟ با توجه به اینکه در دنیا اساساً بخش اصلی زنجیره ارزش متانول نه پروپیلن بلکه فرمالدهید و اسید استیک و امثال آنها است.
پیوندی: ما نقشه راه توسعه صنعت پتروشیمی را در 7 جلد تهیه کردهایم. قانون برنامه ششم هم تکلیف سازمانهای توسعهای را معین خواهد کرد. در این نقشه رها آینده را دیدهایم. ما نمیتوانیم برنامه بدهیم. چون امکان اجرا نداریم. اما میتوانیم نقشه راه بدهیم.
تمام پاییندستیهای پروپیلن را دیدهایم. در این میان تنها چیزی که در آن مشکل خواهیم داشت مقوله دانش فنی است که البته روی آن کار میکنیم و در باره MTP و MTO مشکلی نخواهیم داشت.
در مورد پاییندستیهایی مانند آکریلو نیتریل، استون و امثال آن کار میکنیم چون اقتصاد مقاومتی فقط از این راه قابل رشد است.
فارس:6 طرح در دست اجرا داریم که قرار است به عنوان محصول جانبی پروپیلین تولید کنند. از جمله ایلام، دهلران، سلمان، پالایشگاه اصفهان و پالایشگاه آبادان. در حال حاضر هم پالایشگاه آبادان پروپیلن با گرید شیمیایی تولید میکند و نمیتواند آن را بفروشد و بازار ندارد. وقتی پروپیلن این طرحها بیاید آیا محل استفادهای خواهند داشت و درباره محل مصرف آن از قبل پیشبینی شده است؟
پیوندی: به غیر از PP که پروپیلن پلیمر گرید لازم دارد بقیه طرحها چنین خلوصی نخواهد داشت. بالا بردن خلوص هم کار سادهای است و دانش فنی نیاز ندارد. ضمناً تمام طرح هایی که نام بردید پروپیلن آنها قبلاً تخصیص یافته است و سلمان فارسی هم از پروپان قرار است پروپیلن و نهایتاً pp تولید کند.
فارس: محل مصرفی در داخل کشور خواهند داشت؟
پیوندی: صد در صد. حداکثر این است که خلوص آن را بالا میبرند و پلیپروپیلن تولید میکنند. ما بازارهای بزرگی داریم. اقتصاد هند در حال پرواز است. عراق و ترکیه هم بازارهای خوبی هستند. یکی از فعالان ترکیه چند وقت پیش به من گفت ما 2 میلیون تن بازار PP برای شما در ترکیه داریم. چون صنایع پایین دستی به خصوص نساجی آنها رشد کرده است.