تضمین اجرای توافق وین

به جرات می توان روز 23 تیرماه 1394 را روز سرنوشت ساز و تعیین کننده ای در تاریخ سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قلمداد کرد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بدبینی و بدگمانی برخی رهبران انقلابی یا نگاه خوشبینانه و آرمانگرایانه آنها موجب شد روز به روز رویکرد اعتراضی و انتقادی نسبت به مناسبات نظام بین الملل تشدید گردد، حتی در آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، متاسفانه ابتدا مقامات ایرانی حاضر نبودند این موضوع را رسما به اطلاع اعضای شورای امنیت در چارچوب منشور سازمان ملل که حق قانونی هر کشور تحت تهاجم محسوب می شود، قرار دهند.
نگاه واقع بینانه امام خمینی(ره) رهبر فقید انقلاب اسلامی و اعلام مواضع بجا و به موقع ایشان حرکت این جریان فکری را کند کرد، اما این جریان به موجودیت خود ادامه داد و در برهه‌هایی از تاریخ انقلاب اسلامی بویژه در دولتهای نهم و دهم با طرح مدیریت جهانی، این رویکرد، گفتمان غالب سیاست خارجی ایران شد. ارسال پرونده هسته ای ایران به شورای امنیت  و صدور قطعنامه‌های ظالمانه علیه ملت و دولت ایران موجب احیای رویکرد واقع گرائی در بین برخی از دولتمردان ایرانی شد که با شناخت و درک جدید از مناسبات جهانی بویژه نقش ایالات متحده امریکا در این مناسبات به عنوان کشور تاثیر گذار در مسائل و موضوعات جهانی و منطقه ای بویژه منطقه خاورمیانه پایه مذاکرات برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات ایران با قدرتهای جهانی قبل از دولت یازدهم شکل گرفت و بعد از انتخاب صحیح و منطقی آقای روحانی در انتخابات ریاست جمهوری 1392 به عنوان رئیس جمهور جدید از طرف مردم، مسیر مذاکرات  هموار شد. واگذاری مسئولیت دستگاه دیپلماسی به آقای دکتر ظریف به عنوان یک فرد متخصص و مطلع از روابط بین الملل از سوی آقای روحانی، نگاه واقع بینانه ایشان نسبت به نظام بین الملل را نشان داد، البته این نگاه در شعارهای انتخاباتی آقای روحانی هم به سمع و نظر مردم رسیده بود.
واقعیت این است که در نظام بین الملل امروز منافع ملی راهنمای اصلی تصمیم گیری دولتهاست. البته بر خلاف دهه‌های گذشته دولتها به تنهایی قادر به تامین این منافع نیستند و ضرورتا برای دستیابی به آن بایستی با ائتلاف و همکاری با دولتهای دیگر آنرا محقق کنند و این موضوع حتی برای امریکا هم مصداق دارد و ایالات متحده امریکا هم  مذاکره با ایران و رسیدن به توافق وین را در راستای منافع خود ارزیابی می کند. البته این دیدگاه به معنای نادیده گرفتن جایگاه و موقعیت دولتها در نظام بین الملل نیست. طبعا جایگاه امریکا و روسیه در نظام بین الملل متفاوت است و تا زمانی که امریکا نقش رهبری و هدایت گروه 5 با ایران را به عهده نگرفته بود، پیشرفتی در مذاکرات حاصل نمی شد. به همین دلیل نمی توان به راحتی نقش امریکا در به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته ای با ایران را کم اهمیت دانست.
هر معاهده یا موافقتنامه دو جانبه و چند جانبه دو مرحله دارد: قبل و بعد از انعقاد آن. هر چند مرحله قبل از انعقاد معاهده مسیر سخت و دشواری است و رسیدن به مرحله توافق و انعقاد آن هر چند در حقوق بین الملل برای حل و فصل و اختلافات ضروری است اما کافی نیست، مرحله سخت تر یک معاهده بعد از انعقاد و لازم الاجرا شدن آن است. بهترین معاهده بین المللی هم اگر شکل بگیرد ولی اراده ای برای اجرای آن وجود نداشته باشد، اعتباری ندارد. پروسه شکل گیری یک معاهده تا مرحله نهایی توافق یک پروسه حقوقی است. اما بعد از توافق، آنچه که برای اجرای آن اهمیت دارد نحوه رابطه طرفین معاهده است که بستگی به اراده سیاسی طرفین دارد. نمونه‌های زیادی از معاهدات در حقوق بین الملل شکل گرفته اما اراده سیاسی کافی برای اجرایی شدن آن به وجود نیامده است. توافق وین یک مرحله از پیروزی دیپلماسی و مذاکره برای حل و فصل اختلافات هسته ای ایران با قدرتهای بزرگ بویژه ایالات متحده امریکاست. مرحله مهمتر آن اجرای توافق است که آن هم منوط به تداوم روابط ایران با طرفهای مذاکره بویژه ایالات متحده امریکاست. برای حفظ دستاوردهای توافق و استفاده از فرصتهای اقتصادی، سیاسی و دیپلماتیک آن در نظام بین الملل، مقامات و مسئولین ایرانی بایستی این فرصتها را به درستی کشف،  حفظ و برای بسط آن در چارچوب مصالح و منافع ملی عمل کنند.