هیرش سعیدیان
هنگامی
که نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۰۶ در بعقوبه «ابو مصعب الزرقاوی» رهبر
جماعت توحید و جهاد (شاخه القاعده در عراق ) را هدف قرار دادند، هرگز به
امکان جانشینی این گروه با ورژن ترسناک تر آن یعنی داعش، فکر نمی
کردند.خشونت و بی رحمی خالص این گروه در کنار هرج و مرج سیاسی حاکم بر عراق
و ارتش بی انگیزه، از عواملی بودند که راه را برای تصرف شهرها و مناطق مهم
الانبار و صلاح الدین توسط داعش هموار ساخت. اینها در کنار تصرف نیمی از
خاک سوریه تنها دستاوردهای نظامی این گروه نیست.
استفاده گسترده از تکنولوژی ارتباطی، امکان پیوند گروههای تندرو سلفی در سراسر جهان با داعش را فراهم آورده. تصاویر گروه موسوم به انصار بیت المقدس در غزه که علیه حماس با داعش بیعت کردند مدتی است در فضای مجازی انتشار یافته، گروه بوکوحرام در آفریقا البغدادی را خلیفه جهان اسلام خطاب کرد. ژنرال جان کمپیل فرمانده نیروهای بین المللی در افغانستان اذعان نمود داعش در این کشور به شدت در حال عضوگیری از میان اعضای ناراضی طالبان است. بزرگترین موفقیت این گروه اما در خارج از سوریه و عراق در لیبی رخ داد. شاخه داعش در لیبی در اکتبر ۲۰۱۴ با تصرف شهر درنه در شرق لیبی اعلام موجودیت کرد. آنها از فوریه ۲۰۱۵ شهر سرت را نیز در کنترل خود دارند.القاعده با توان عملیاتی و سازماندهی محدودتر از داعش توانست وقایعی مانند ۱۱سپتامبر را در آمریکا خلق کند. وقایعی مانند شارلی ابدو در فرانسه ،تیر اندازی در استرالیا و حمله به نمایشگاه عکس در تگزاس که همگی به داعش منتسب می شوند زنگ خطر را برای مقامات غربی به صدا در آورده است. بنابر آمار «مرکز بین المللی مطالعات تروریسم» بیش از ده هزار نفر از اتباع کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی هم اکنون در صفوف داعش حضور دارند. بازگشت این افراد جنگ آزموده و مشتاق خشونت به کشورهایشان می تواند تا سالها مقامات امنیتی این کشورها را آزار دهد. آمریکا همچنین از طرف افکار عمومی خود نیز برای مبارزه با این گروه تحت فشار است. بنا بر نتایج یک نظرسنجی جالب که از سوی سی ان ان منتشر شد بیش از ۶۸ درصد آمریکایها داعش را خطر نخست برای امنیت خود عنوان کرده اند. تنها اقلیتی به گزینه‌هایی همچون ایران، چین، روسیه و کره شمالی به عنوان خطر نخست برای امنیت مردم آمریکا اشاره کرده اند.با این همه اما دلیل تعلل و عدم ورود قاطع و تمام عیار نیروهای آمریکایی به جنگ با داعش در عراق چیست؟ هنگامی که این سوال از برخی تحلیل گران آمریکای پرسیده می شود آنان به آرامی و زیر لب با خاراندن سر اسمی را بر زبان می آورند؛ ایران!وزیر امور خارجه عربستان پس از سقوط صدام و انحلال حکومت اقلیت سنی از احتمال بروز دیکتاتوری اکثریت شیعه بر این اقلیت ابراز نگرانی نمود! ایران تنها قدرت منطقه ای مخالف آمریکاست. قدرت گیری شیعیان عراق که دارای ارتباط گسترده و حسنه با ایران هستند با برنامه‌های آمریکا برای خاور میانه منطبق نیست. ترس از گسترش نفوذ ایران در عراق با ثبات پس از حذف داعش، آمریکا را دچار استیصال در انتخاب درست کرده است. نشریه اینترنتی‌هافینگتن‌پست در مقاله‌ای با اشاره به تسخیر شهر رمادی توسط نیروهای «دولت اسلامی» (داعش) نوشت که این تحول، نقش آمریکا در مبارزه با این گروه افراطی را زیر سوال برده است. این نشریه نبود واکنش مناسب از سوی آمریکا به ورود کاروان داعش به شهر رمادی را نه به خاطر کاهش خسارتهای جانبی در صورت حمله هوایی به رمادی و نه حتی به خاطر امتیاز گیری از حیدر العبادی نخست وزیر عراق و تحت فشار گذاردن وی برای بریدن از ایران دانسته است. این مقاله احتمال داده که برخی از مقامات آمریکا معتقدند که در صورت نابودی کامل داعش، نیروهای شیعه حشد الشعبی پیرو مرجعیت که مورد حمایت ایران قرار دارند الکوی همچون حزب الله لبنان را در عراق ایجاد کنند یا اینکه حتی به قدرت بلا منازع عراق مبدل شوند.نظرات دیگری هم در مقابل این بحث از آمریکا به گوش می رسد. اندیشکده مطالعات کنگره به تازگی گزارشی را به قلم کنیت کتزمن منتشر کرده که دارای نظرات معتدل تری است. نویسنده این گزارش معتقد است بین آمریکا و ایران ممکن است دشمنی وجود داشته باشد اما دشمنان نیز گاهی منافع مشترکی پیدا می کنند که این منافع در این برهه از زمان مبارزه با داعش است. در این بین اما بر سر دو راهی دردناک ایران و داعش عده ای در آمریکا به فکر گزینه سوم هستند: تغییر نقشه عراق و ایجاد سه کشور کرد، سنی و شیعه.سیاستگذاران جمهوری‌خواه کمیته خدمات مسلح کنگره آمریکا با اشاره به نگرانی‌های روزافزون خود از آن چه به زعم خود، نفوذ ایران بر دولت بغداد خوانده‌اند، در طرحی، خواستار به رسمیت شناخته شدن کشوری مستقل برای شبه نظامیان سنی و حکومت اقلیم کردستان عراق شده بودند. اظهار نظرهای سیاستمداران سنی همچون سلیم الجبوری و اسامه النجیفی حاکی از تمایل آنان به بررسی این گزینه است. در این بین اما شیعیان عراق در برابر این طرح بسختی موضع گیری نموده اند. العبادی آن را تلاش خارجی برای تجزیه عراق خواند و عمار حکیم رئیس مجلس اعلا نیز موضع مشابهی داشت.علارغم موفقیت‌های مقطعی نظامی داعش ،اتخاذ سیاست شفاف و ساده داعش در حوزه روابط خارجی مبنی بر :" دشمنی با همه دوستی با هیچکس!" از سوی این گروه و تنفر بین المللی از آنان بقای این گروه را در درازمدت به عنوان یک دولت با تردید جدی روبه رو ساخته است. داعش حتی وجود نزدیکترین تفکر به خود یعنی القاعده را نیز برنتافت و به روی همسایگان وابسته به این گروه در سوریه یعنی جبهته النصره آتش گشود. با وجود پیشروی‌های هر روزه نظامی این گروه تندرو تقریباً هیچ کس آینده ای درازمدت برای حضور آنان متصور نیست. البته نابودی کامل آنان نیز در کوتاه مدت کمی خوش بینانه به نظر می رسد. حذف داعش و امکان جایگزینی آنان با شبه نظامیان نه چندان معتدل وابسته به قبایل سنی یکی از گزینه‌های معتمل برای آینده عراق است. در این بین اما به نظر می رسد آمریکاییها روز به روز جدیت بیشتری برای تبدیل عراق به سه کشور مستقل پیدا می کنند. آینده عراق هر چه باشد این کشور شاه کلید تحولات سرنوشت ساز در معادلات آتی خاور میانه خواهد بود.
استفاده گسترده از تکنولوژی ارتباطی، امکان پیوند گروههای تندرو سلفی در سراسر جهان با داعش را فراهم آورده. تصاویر گروه موسوم به انصار بیت المقدس در غزه که علیه حماس با داعش بیعت کردند مدتی است در فضای مجازی انتشار یافته، گروه بوکوحرام در آفریقا البغدادی را خلیفه جهان اسلام خطاب کرد. ژنرال جان کمپیل فرمانده نیروهای بین المللی در افغانستان اذعان نمود داعش در این کشور به شدت در حال عضوگیری از میان اعضای ناراضی طالبان است. بزرگترین موفقیت این گروه اما در خارج از سوریه و عراق در لیبی رخ داد. شاخه داعش در لیبی در اکتبر ۲۰۱۴ با تصرف شهر درنه در شرق لیبی اعلام موجودیت کرد. آنها از فوریه ۲۰۱۵ شهر سرت را نیز در کنترل خود دارند.القاعده با توان عملیاتی و سازماندهی محدودتر از داعش توانست وقایعی مانند ۱۱سپتامبر را در آمریکا خلق کند. وقایعی مانند شارلی ابدو در فرانسه ،تیر اندازی در استرالیا و حمله به نمایشگاه عکس در تگزاس که همگی به داعش منتسب می شوند زنگ خطر را برای مقامات غربی به صدا در آورده است. بنابر آمار «مرکز بین المللی مطالعات تروریسم» بیش از ده هزار نفر از اتباع کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی هم اکنون در صفوف داعش حضور دارند. بازگشت این افراد جنگ آزموده و مشتاق خشونت به کشورهایشان می تواند تا سالها مقامات امنیتی این کشورها را آزار دهد. آمریکا همچنین از طرف افکار عمومی خود نیز برای مبارزه با این گروه تحت فشار است. بنا بر نتایج یک نظرسنجی جالب که از سوی سی ان ان منتشر شد بیش از ۶۸ درصد آمریکایها داعش را خطر نخست برای امنیت خود عنوان کرده اند. تنها اقلیتی به گزینه‌هایی همچون ایران، چین، روسیه و کره شمالی به عنوان خطر نخست برای امنیت مردم آمریکا اشاره کرده اند.با این همه اما دلیل تعلل و عدم ورود قاطع و تمام عیار نیروهای آمریکایی به جنگ با داعش در عراق چیست؟ هنگامی که این سوال از برخی تحلیل گران آمریکای پرسیده می شود آنان به آرامی و زیر لب با خاراندن سر اسمی را بر زبان می آورند؛ ایران!وزیر امور خارجه عربستان پس از سقوط صدام و انحلال حکومت اقلیت سنی از احتمال بروز دیکتاتوری اکثریت شیعه بر این اقلیت ابراز نگرانی نمود! ایران تنها قدرت منطقه ای مخالف آمریکاست. قدرت گیری شیعیان عراق که دارای ارتباط گسترده و حسنه با ایران هستند با برنامه‌های آمریکا برای خاور میانه منطبق نیست. ترس از گسترش نفوذ ایران در عراق با ثبات پس از حذف داعش، آمریکا را دچار استیصال در انتخاب درست کرده است. نشریه اینترنتی‌هافینگتن‌پست در مقاله‌ای با اشاره به تسخیر شهر رمادی توسط نیروهای «دولت اسلامی» (داعش) نوشت که این تحول، نقش آمریکا در مبارزه با این گروه افراطی را زیر سوال برده است. این نشریه نبود واکنش مناسب از سوی آمریکا به ورود کاروان داعش به شهر رمادی را نه به خاطر کاهش خسارتهای جانبی در صورت حمله هوایی به رمادی و نه حتی به خاطر امتیاز گیری از حیدر العبادی نخست وزیر عراق و تحت فشار گذاردن وی برای بریدن از ایران دانسته است. این مقاله احتمال داده که برخی از مقامات آمریکا معتقدند که در صورت نابودی کامل داعش، نیروهای شیعه حشد الشعبی پیرو مرجعیت که مورد حمایت ایران قرار دارند الکوی همچون حزب الله لبنان را در عراق ایجاد کنند یا اینکه حتی به قدرت بلا منازع عراق مبدل شوند.نظرات دیگری هم در مقابل این بحث از آمریکا به گوش می رسد. اندیشکده مطالعات کنگره به تازگی گزارشی را به قلم کنیت کتزمن منتشر کرده که دارای نظرات معتدل تری است. نویسنده این گزارش معتقد است بین آمریکا و ایران ممکن است دشمنی وجود داشته باشد اما دشمنان نیز گاهی منافع مشترکی پیدا می کنند که این منافع در این برهه از زمان مبارزه با داعش است. در این بین اما بر سر دو راهی دردناک ایران و داعش عده ای در آمریکا به فکر گزینه سوم هستند: تغییر نقشه عراق و ایجاد سه کشور کرد، سنی و شیعه.سیاستگذاران جمهوری‌خواه کمیته خدمات مسلح کنگره آمریکا با اشاره به نگرانی‌های روزافزون خود از آن چه به زعم خود، نفوذ ایران بر دولت بغداد خوانده‌اند، در طرحی، خواستار به رسمیت شناخته شدن کشوری مستقل برای شبه نظامیان سنی و حکومت اقلیم کردستان عراق شده بودند. اظهار نظرهای سیاستمداران سنی همچون سلیم الجبوری و اسامه النجیفی حاکی از تمایل آنان به بررسی این گزینه است. در این بین اما شیعیان عراق در برابر این طرح بسختی موضع گیری نموده اند. العبادی آن را تلاش خارجی برای تجزیه عراق خواند و عمار حکیم رئیس مجلس اعلا نیز موضع مشابهی داشت.علارغم موفقیت‌های مقطعی نظامی داعش ،اتخاذ سیاست شفاف و ساده داعش در حوزه روابط خارجی مبنی بر :" دشمنی با همه دوستی با هیچکس!" از سوی این گروه و تنفر بین المللی از آنان بقای این گروه را در درازمدت به عنوان یک دولت با تردید جدی روبه رو ساخته است. داعش حتی وجود نزدیکترین تفکر به خود یعنی القاعده را نیز برنتافت و به روی همسایگان وابسته به این گروه در سوریه یعنی جبهته النصره آتش گشود. با وجود پیشروی‌های هر روزه نظامی این گروه تندرو تقریباً هیچ کس آینده ای درازمدت برای حضور آنان متصور نیست. البته نابودی کامل آنان نیز در کوتاه مدت کمی خوش بینانه به نظر می رسد. حذف داعش و امکان جایگزینی آنان با شبه نظامیان نه چندان معتدل وابسته به قبایل سنی یکی از گزینه‌های معتمل برای آینده عراق است. در این بین اما به نظر می رسد آمریکاییها روز به روز جدیت بیشتری برای تبدیل عراق به سه کشور مستقل پیدا می کنند. آینده عراق هر چه باشد این کشور شاه کلید تحولات سرنوشت ساز در معادلات آتی خاور میانه خواهد بود.
