سرکوب «بازار آزاد» با محدودیت شرکت های چینی توسط آمریکا

محمد انیسی طهرانی
کارشناس سیاست بین‌الملل

روابط تجاری میان کشورها معمولا حکایت از حاکمیت فضای گرم و مثبت دارد. اما زمانی که قدرت های بزرگ اقتصادی مصداق این مناسبات بازرگانی باشند، موضوع تغییر می کند، بویژه اینکه برخی از شرکت ها در زمینه فناوری های برتر مشغول فعالیت باشند. مناقشات آمریکا و چین بعد از سال ها اختلافات دیپلماتیک و تجاری، وارد مرحله ای جدید شده است. در نیمه دوم ماه دسامبر (آذر) ایالات متحده آغاز دو اقدام علیه شرکت های چینی را کلید زد. اول: کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا (SEC) قوانینی را به اجراء گذاشت که شرکت های چینی ناسازگار، در بازه زمانی سه سال، از بورس های این کشور حذف می شوند. اما مصداق این ناسازگاری چه مواردی است؟ شرکت های چینی که در بورس ایالات متحده پذیرفته شده اند باید در ابتدا مشخص کنند که تحت مالکیت یا نظارت یک نهاد دولتی در سرزمین مادر هستند یا خیر، در مرحله بعد، گزارش حسابرسی ها را منتشر کنند. اجرای این قانون به خروج بیش از 200 شرکت از بورس ایالات متحده منجر و جذابیت شرکت‌های چینی را برای سرمایه گذاران آمریکایی کاهش می دهد. این مصوبه قانونی در دسامبر 2020 توسط کنگره آمریکا تصویب و هدف آن را اطمینان از تبعیت شرکت های خارجی فعال در ایالات متحده، به ویژه چینی از قانون کشور میزبان اعلام کردند. اما برخلاف بسیاری از کشورها، چین به هیئت حسابداری کمیسیون بورس و اوراق بهادار، اجازه بازرسی حساب های شرکت ها را نداده است. مقامات پکن دلیل این امر را نگرانی های امنیت ملی عنوان کرده اند. این اختلافات در موضوع حسابرسی، صدها میلیارد دلار سرمایه گذاری در ایالات متحده را به خطر می اندازد. مدیران صندوق های سرمایه گذاری فعال در بورس اوراق بهادار ایالات متحده در حال برنامه ریزی و سرعت بخشیدن به انتقال رسیدهای سپرده گذاری آمریکایی ADR ها و اوراق سهام شرکت‌های چینی به بورس هنگ کنگ می باشند. ضروری است برای فهم بهتر، توضیحاتی درباره «رسیدهای سپرده گذاری» یا ADR ها ارائه شود. این رسیدها نوعی از اوراق بهادار قابل معامله یک شرکت خارجی است و همچنین به سهام آن شرکت، اجازه داد و ستد در ایالات متحده را می دهد. به طور مثال، سهام شرکت «الف» در تالار بورس ایران روزانه خرید و فروش می شود، همچنین این شرکت برای تامین مالی بیشتر، اوراق سرمایه‌گذاری تحت عنوان قرضه یا مشارکت با نرخ سود سالانه منتشر می کند. «ای دی آر» ها هم نوعی اوراق سرمایه گذاری هستند. سرمایه گذاران خُرد دارنده اوراق «ای دی آر» شرکت های چینی که به بازارهای مالی هنگ کنگ دسترسی ندارند، مجبور شدند این رسیدها را کم تر از ارزش ذاتی خود واگذار کنند.
طبق تخمین گروه بانک سرمایه گذاری چند ملیتی آمریکایی و شرکت خدمات مالی «گلدمن ساکس»، یک چهارم ارزش بازار یک تریلیون (هزار میلیاردی) دلاری «ای دی آر» های چین متعلق به سرمایه گذاران آمریکایی است. «لارنس لاو» رئیس خدمات مشاوره ای حسابداری مالی چین بزرگ معتقد است: بازگشت شرکت های پذیرفته شده در بورس ایالات متحده روند بزرگی است. اگر روزی سهام آنها در آمریکا قابلیت خرید و فروش نداشته باشند، بازار اوراق بهادار هنگ کنگ به عنوان یک زیرساخت ایمن، از ظرفیت مناسب معامله برخوردار است. دوم: وزارت خزانه داری ایالات متحده در زمینه سرمایه گذاری و صادرات شرکت های آمریکایی به هشت شرکت چینی که در زمینه فناوری های پیشرفته فعالیت می کنند، از جمله غول تولید پهپاد DJI، شرکت نرم افزاری تشخیص چهره «کلود واک تکنولوژی» Cloud Walk Technology و هوش مصنوعی «یتو تکنولوژی» Yitu Technology، محدودیت هایی را ایجاد کرد. چنین اقدامات، تشدید و گسترش رفتار سرکوب گرانه آمریکا در بخش فناوری چین و تمرکز بر محصولات بالادستی مانند تراشه ها که به کل زنجیره صنعت مربوط است، ارزیابی می شود. مقامات واشنگتن دلایل این اقدام را انحراف این فناوری ها به سمت کاربردهایی بر خلاف امنیت ملی ایالات متحده و نقض حقوق اقلیت های قومی و مذهبی در چین اعلام کرده‌اند. این ادعاها در حالی مطرح شده است که آمریکا چه در گذشته و هم اکنون با بسیاری از کشورهای ناقض حقوق بشر نه تنها روابط تجاری بلکه روابط حسنه دیپلماتیک و حتی نظامی دارد. «کوئی هونگجیان»، مدیر بخش مطالعات اروپایی در موسسه مطالعات بین المللی چین در رابطه با محدودیت های جدید آمریکا معتقد است: «از آنجایی که ایالات متحده توان قطع روابط تجاری با چین را ندارد، برای منکوب شرکت های چینی در زمینه علم و فناوری هر کاری انجام خواهد داد». در 10 دسامبر (19 آذر)، آمریکا غول هوش مصنوعی «سِنس تایم» Sense time را در لیست سیاه سرمایه گذاری قرار داد، همچنین شرکت های هوآوی و تیک تاک هم از جمله شرکت هایی بودند که مجبور به ترک بازار سهام ایالات متحده شدند. بنابر نظر «هونگجیان»، دولت واشنگتن رقابت در حوزه‌های فناوری را عامل کلیدی در حفظ موقعیت برتری جهانی می داند و در موضوعاتی که فکر می کند چین مزیت پیشی گرفتن از آمریکا را دارد، مانند هواپیماهای بدون سرنشین و فناوری های هوش مصنوعی، اقدامات ضربه زننده علیه آن ها را آغاز خواهد کرد، حالا تفاوتی ندارد این شرکت ها در ایالات متحده تجارت داشته باشند یا خیر. اما از لحاظ اقتصادی، چنین ممنوعیت سرمایه گذاری، جریان ورود سرمایه به شرکت های فناوری چین را که یکی از اهداف مهم مورد علاقه موسسات مالی خطر پذیر آمریکا در سال های اخیر است، محدود می کند. در نتیجه نوآفرین های حوزه کسب و کار (استارت آپ ها) که دوره های اولیه تامین مالی را طی می کنند تا حدودی تحت تاثیر قرار خواهند گرفت. به طور کلی، صنعت هوش مصنوعی چین نیز علیرغم تحریم های ایالات متحده، به طور مستقل رشد خواهد کرد، زیرا به اندازه سایر صنایع، مانند تلفن های همراه، به منابع ایالات متحده متکی نیست. در این رابطه «دونگ شائوپنگ»، محقق ارشد موسسه مطالعات مالی «چونگ یانگ» در دانشگاه رنمین چین معتقد است: «معمولا محصولات هوش مصنوعی مانند تلفن های همراه به تراشه های کوچک نیاز ندارند و بنابر این شرکت ها مجبور نیستند تراشه های آمریکایی را در حجم زیاد وارد کنند».
ایالات متحده با متوقف کردن جریان ورود سرمایه به شرکت های فناوری چین به خود هم آسیب وارد می کند، زیرا چنین اقداماتی نه تنها شرکت های آمریکایی را از اشتراک گذاری دستاوردهای فناوری چینی محروم، بلکه شهرت «بازار آزاد» ایالات متحده را نیز لکه دار می کند. وقتی موسسات خصوصی به دست نشاندگان سیاسی تبدیل می شوند، پایه اقتصاد و جامعه آمریکا که به اصطلاح بازار محور هستند را متزلزل خواهند کرد.