محسن حسینی
دو سال پیش در چنین روزهایی رئیس جمهوردرحالی عازم مجمع عمومی
سازمان ملل شده بود که برگزیده انتخاباتی داغ و امیدوارکننده بود. روحانی
آن زمان از لزوم مبارزه با افراطی‌گری سخن گفت: پس به نام جمهوري
اسلامي‌ايران در گام نخست پيشنهاد مي‌کنم طرح «جهان عليه خشونت و
افراطي‌گري» در دستور کار سازمان ملل متحد قرار گيرد.و اتفاقا پیشنهادات
حسن روحانی با استقبال جامعه جهانی روبرو شد و طی قطع‌نامه‌ای با نام
wave مهر تایید گرفت. در آن سال رییس‌جمهور آمریکا هم سخنان کم‌سابقه‌ای
در خصوص کشورمان بر زبان آورد تا جایی‌که از آگاهی خود نسبت به تباین ساخت
سلاح هسته‌ای با دیدگاه‌های دینی رهبران عالی کشورمان سخن گفت.
دو سال پس از آن خاورمیانه تا اندازه زیادی تغییر چهره داده است. در حالیکه ایران ظرف دوسال گذشته موفق به کسب توافقی تاریخی با غرب در خصوص برنامه هسته‌ای خود شده است چهره منطقه تا اندازه زیادی دگرگون شده و حسن روحانی در تلاش بود این‌بار حقانیت و منطق ایده سال‌های قبل را یادآوری کند. مجمع عمومی سازمان ملل در 2015 میلادی فرصت مناسبی برای نمایش قدرت دیپلماسی کشورمان بود. نماینده ایرانیان با دستاورد توافق هسته‌ای که حاصل سال‌ها چانه زنی بود می‌توانست تک‌خال کشورهای شرقی باشد. این نخستین بار بود که ایران به عنوان نماد موفقیت دیپلماسی و گفتگو در برابر جنگ معرفی می‌شد چیزی که کشورهای غربی هم بر آن صحه گذاشتند. روحانی سخنران روز نخست مراسم بود، در کنار روسای جمهور چین، روسیه و آمریکا و قرار نبود برای صندلی‌های خالی یا کرسی‌های کم اهمیت سخن بگوید. اما به گونه‌ای غیرمنتظره غافلگیر شد. گروهی از حاجیان در مکه به دلایلی مسیر را اشتباهی آمدند و با ده‌ها هزار حاجی دیگر برخورد کردند. در این ازدحام و تصادف مهیب میان انسان‌ها متاسفانه عده زیادی جان خود را از دست دادند. حادثه منا به جز ضایعه‌ای انسانی تاییدی بر وخامت اوضاع خاورمیانه هم بود. اینکه گفتگو و دیپلماسی جای خود را به تقابل، گروکشی و تلافی داده است حتی در بزرگترین و محترم‌ترین اجتماع میان مسلمانان طی چهارده قرن گذشته. جایی که قرار است مظهر وحدت و یکپارچگی مسلمین باشد. در واقع واقعیت تلخ و ناامید کننده‌ای که روحانی تلاش می‌کند آن را تحت الشعاع توافق هسته‌ای قرار دهد آشکارتر شد، اینکه در شرایط فعلی فضای رقابت و تخاصم بر فضای گفتگو و همکاری غلبه دارد. دو سال پیش که روحانی جهان را به «ائتلاف برای صلح» و نه «ائتلاف برای جنگ» فراخواند وضعیت به مراتب نسبت به امروز امیدوار کننده‌تر بود. از آن زمان تاکنون دستکم سه ائتلاف برای جنگ در خاورمیانه شکل گرفته است و خبری از اجماع برای صلح نیست. نخست ائتلافی از نیروهای رادیکال دینی که بخش‌هایی از عراق و سوریه را به اشغال خود درآورده‌اند و خود را دولت اسلامی عراق و شام می‌خوانند. البته بیش از آن‌که به دینداران نزدیک باشند به موجودات آدمخوار (زامبی) فیلم‌های‌هالیوودی شباهت دارند. ائتلاف دیگر برای سرکوب و حمله هوایی به آن‌ها شکل گرفت و سرانجام ائتلاف سوم میان کشورهای عربی برای حمله به کشور عربی دیگر، یمن، فقیرترین کشور خاورمیانه. در چنین فضایی روحانی و تیم وزارت خارجه امیدوار بودند با استناد به بن‌بست فعلی در خاورمیانه و ناکامی غرب در شکست دادن داعش، کشورهای غربی را برای برقراری آتش-بسی پایدار در منطقه متقاعد کنند اما واقعه مکه نشان داد دست‌یابی به چنین هدفی لااقل در شرایط فعلی تا چه اندازه بعید است. با جان‌باختن شمار زیادی از هموطنان ما در این واقعه و انتقادات مسولان کشورمان به شیوه مدیریت مراسم حج و همچنین بی‌اعتنایی و دستپاچگی مسولان عربستانی تنش میان دو کشور بالا گرفت. عربستان اکنون تبدیل به قطب مخالف جمهوری اسلامی ایران در منطقه شده است. رقابت دو کشور از عراق به سوریه و از آن‌جا به یمن کشیده شده و رویارویی بیشتر هم دور از انتظار نیست. بی‌جهت نیست با وقوع حادثه منا دو طرف به سرعت یکدیگر را متهم کردند و رسانه‌های نزدیک به حکومت عربستان تلاش کردند ایران را در این حادثه مقصر جلوه دهند. در چنین فضایی حسن روحانی ترجیح داد به جای بازگشت از نیویورک سخنرانی خود را در سازمان ملل با محکوم کردن دولت عربستان آغاز کند. روحانی اگرچه تلاش داشت پیام صلح و گفتگوی خود را از موضعی بی‌طرفانه اعلام کند اما اسیر شرایط رادیکال و تقابل محور خاورمیانه شد. محقق نشدن دیدار ظریف با وزیر خارجه عربستان و سخنرانی ضد ایرانی منصور‌هادی در سازمان ملل عملا نشان داد ایران از نگاه این کشورها خود یکی از طرف‌های اصلی مناقشه در منطقه است. از آن‌جایی که سیاست تنش‌زدایی دولت منتقدان مهم و پرسروصدایی در داخل کشور دارد. به نظر می‌رسد حادثه منا دستکم در کوتاه مدت کفه مخالفان روحانی را سنگین‌تر کرده و قدرت مانور را در داخل کشور از دولت گرفته است. اینکه شما بخواهید با منطق گفتگو و چانه‌زنی پیش بروید مسئله درستی است اما اینکه بتوانید با همین روش، تنها و در فضایی مملو از مجادله و فریادهایی که هر بار جانب جدیدی به گوش می-رسد، ادامه دهید، کار دشواری خواهد بود.
دو سال پس از آن خاورمیانه تا اندازه زیادی تغییر چهره داده است. در حالیکه ایران ظرف دوسال گذشته موفق به کسب توافقی تاریخی با غرب در خصوص برنامه هسته‌ای خود شده است چهره منطقه تا اندازه زیادی دگرگون شده و حسن روحانی در تلاش بود این‌بار حقانیت و منطق ایده سال‌های قبل را یادآوری کند. مجمع عمومی سازمان ملل در 2015 میلادی فرصت مناسبی برای نمایش قدرت دیپلماسی کشورمان بود. نماینده ایرانیان با دستاورد توافق هسته‌ای که حاصل سال‌ها چانه زنی بود می‌توانست تک‌خال کشورهای شرقی باشد. این نخستین بار بود که ایران به عنوان نماد موفقیت دیپلماسی و گفتگو در برابر جنگ معرفی می‌شد چیزی که کشورهای غربی هم بر آن صحه گذاشتند. روحانی سخنران روز نخست مراسم بود، در کنار روسای جمهور چین، روسیه و آمریکا و قرار نبود برای صندلی‌های خالی یا کرسی‌های کم اهمیت سخن بگوید. اما به گونه‌ای غیرمنتظره غافلگیر شد. گروهی از حاجیان در مکه به دلایلی مسیر را اشتباهی آمدند و با ده‌ها هزار حاجی دیگر برخورد کردند. در این ازدحام و تصادف مهیب میان انسان‌ها متاسفانه عده زیادی جان خود را از دست دادند. حادثه منا به جز ضایعه‌ای انسانی تاییدی بر وخامت اوضاع خاورمیانه هم بود. اینکه گفتگو و دیپلماسی جای خود را به تقابل، گروکشی و تلافی داده است حتی در بزرگترین و محترم‌ترین اجتماع میان مسلمانان طی چهارده قرن گذشته. جایی که قرار است مظهر وحدت و یکپارچگی مسلمین باشد. در واقع واقعیت تلخ و ناامید کننده‌ای که روحانی تلاش می‌کند آن را تحت الشعاع توافق هسته‌ای قرار دهد آشکارتر شد، اینکه در شرایط فعلی فضای رقابت و تخاصم بر فضای گفتگو و همکاری غلبه دارد. دو سال پیش که روحانی جهان را به «ائتلاف برای صلح» و نه «ائتلاف برای جنگ» فراخواند وضعیت به مراتب نسبت به امروز امیدوار کننده‌تر بود. از آن زمان تاکنون دستکم سه ائتلاف برای جنگ در خاورمیانه شکل گرفته است و خبری از اجماع برای صلح نیست. نخست ائتلافی از نیروهای رادیکال دینی که بخش‌هایی از عراق و سوریه را به اشغال خود درآورده‌اند و خود را دولت اسلامی عراق و شام می‌خوانند. البته بیش از آن‌که به دینداران نزدیک باشند به موجودات آدمخوار (زامبی) فیلم‌های‌هالیوودی شباهت دارند. ائتلاف دیگر برای سرکوب و حمله هوایی به آن‌ها شکل گرفت و سرانجام ائتلاف سوم میان کشورهای عربی برای حمله به کشور عربی دیگر، یمن، فقیرترین کشور خاورمیانه. در چنین فضایی روحانی و تیم وزارت خارجه امیدوار بودند با استناد به بن‌بست فعلی در خاورمیانه و ناکامی غرب در شکست دادن داعش، کشورهای غربی را برای برقراری آتش-بسی پایدار در منطقه متقاعد کنند اما واقعه مکه نشان داد دست‌یابی به چنین هدفی لااقل در شرایط فعلی تا چه اندازه بعید است. با جان‌باختن شمار زیادی از هموطنان ما در این واقعه و انتقادات مسولان کشورمان به شیوه مدیریت مراسم حج و همچنین بی‌اعتنایی و دستپاچگی مسولان عربستانی تنش میان دو کشور بالا گرفت. عربستان اکنون تبدیل به قطب مخالف جمهوری اسلامی ایران در منطقه شده است. رقابت دو کشور از عراق به سوریه و از آن‌جا به یمن کشیده شده و رویارویی بیشتر هم دور از انتظار نیست. بی‌جهت نیست با وقوع حادثه منا دو طرف به سرعت یکدیگر را متهم کردند و رسانه‌های نزدیک به حکومت عربستان تلاش کردند ایران را در این حادثه مقصر جلوه دهند. در چنین فضایی حسن روحانی ترجیح داد به جای بازگشت از نیویورک سخنرانی خود را در سازمان ملل با محکوم کردن دولت عربستان آغاز کند. روحانی اگرچه تلاش داشت پیام صلح و گفتگوی خود را از موضعی بی‌طرفانه اعلام کند اما اسیر شرایط رادیکال و تقابل محور خاورمیانه شد. محقق نشدن دیدار ظریف با وزیر خارجه عربستان و سخنرانی ضد ایرانی منصور‌هادی در سازمان ملل عملا نشان داد ایران از نگاه این کشورها خود یکی از طرف‌های اصلی مناقشه در منطقه است. از آن‌جایی که سیاست تنش‌زدایی دولت منتقدان مهم و پرسروصدایی در داخل کشور دارد. به نظر می‌رسد حادثه منا دستکم در کوتاه مدت کفه مخالفان روحانی را سنگین‌تر کرده و قدرت مانور را در داخل کشور از دولت گرفته است. اینکه شما بخواهید با منطق گفتگو و چانه‌زنی پیش بروید مسئله درستی است اما اینکه بتوانید با همین روش، تنها و در فضایی مملو از مجادله و فریادهایی که هر بار جانب جدیدی به گوش می-رسد، ادامه دهید، کار دشواری خواهد بود.
آخرین اخبار