گروه صنعت، معدن و تجارت: روابط اقتصادي ميان ايران و آمريكا، پيچ و خمهاي زيادي دارد. روزگاري تحريمها بزرگترين سد در برابر تجارت اين دو كشور بود. بعد از آن اجازه سرمايهگذاري و حضور به شركتهاي آمريكايي در ايران صادر نميشد. با اين حال روابط بازرگاني ميان دو كشور هيچ زمان به صفر نرسيده است. با روي كار آمدن دولت يازدهم، مسئولان صحبتهاي زيادي درباره امكان حضور شركتها و سرمايهگذاران بينالمللي در ايران را مطرح كردهاند. اعضاي دولت يازدهم بارها اعلام كردهاند كه محدوديتي براي حضور و سرمايهگذاري آمريكاييها در ايران وجود ندارد، اما اين دولت آمريكاست كه چنين اجازهاي را صادر نميكند. «روابط تجاری ايران با آمریکا زمانی آغاز خواهد شد که کنگره، توافق به دست آمده را تایید کند.» اين بخشي از صحبتهاي فريال مستوفي بود؛ عضو هيات نمايندگان اتاق بازرگاني تهران بود. حالا اما شرايط متفاوت است. نه تنها كنگره آمريكا كه نمايندگان مجلس ايران نيز پذيرفتهاند كه مراحل اجرايي برجام آغاز شود.
تذكر رهبري براي تجارت با آمريكا
29 مهرماه بود كه مقام معظم رهبري در نامهاي به رئيسجمهوري، الزامات اجرايي شدن برجام را تشريح كردند. تاكيد بر پيگيري اقتصاد مقاومتي و جلوگيري از واردات بيرويه در دوران پس از برداشته شدن تحريمهاي اقتصادي از مهمترين مسائلي در نامه مقام معظم رهبري ذكر شده بود. ايشان در انتهاي نامه خود به رئيسجمهوري بيان داشته بودند كه: «همانطور که در جلسات متعدّد به آنجناب و دیگر مسئولان دولتی یادآور شده و در جلسات عمومی به مردم عزیزمان گوشزد کردهام، رفع تحریمها هرچند از باب رفع ظلم و احقاق حقوق ملّت ایران کار لازمی است، لیکن گشایش اقتصادی و بهبود معیشت و رفع معضلات کنونی جز با جدّی گرفتن و پیگیری همهجانبه اقتصاد مقاومتی میسّر نخواهد شـد. امید است که مراقبت شود که این مقصود با جدّیّت تمام دنبال شود و بخصوص به تقویت تولید ملّی توجّه ویژه صورت گیرد و نیز مراقبت فرمایید که وضعیّت پس از برداشته شدن تحریمها، به واردات بیرویّه نینجامد، و بخصوص از وارد کردن هرگونه مواد مصرفی از آمریکا جدّاً پرهیز شود.»
تغيير ضوابط واردات كالاهاي آمريكايي
دو روز قبل و در حاشيه مراسم امضاي موافقتنامه الكترونيكي كردن بين گمرك ايران و اتاق بازرگاني، صنعت، معدن و كشاورزي بود كه رئیس کل گمرک ایران اعلام کرد: بطور قطع فرمان مقام معظم رهبری درباره جلوگیری از واردات کالای مصرفی از آمریکا مورد توجه هیات وزیران قرار میگیرد و برای اجرا به دستگاهها ابلاغ خواهد شد. مسعود کرباسیان گفت: چنانچه قرار باشد تغییری در واردات کالاهای مصرفی از آمریکا صورت گیرد، باید ابتدا مراحل تغییر در تعرفهها، ثبت سفارش و گشایش در سیستم بانکی صورت گیرد و پس از آنکه بار برای حمل وارد کشور شد، تغییرات از سوی گمرک در حقوق و عوارض گمرکی یا ممنوعیت واردات کالا اعمال شود. او در خصوص آمار منتشره از واردات کالاهای آمریکایی از سوی برخی رسانهها خاطرنشان کرد: چنانچه این آمار منطبق با ارقام اعمال شده از سوی گمرک جمهوری اسلامی ایران باشد، حتما قابل اعتماد است. کرباسیان ادامه داد: هماکنون محدودیتی برای ورود کالاها از کشورهایی به غیر از رژیم صهیونیستی وجود ندارد و واردات از هیچ کشوری به غیر از این رژیم اشغالگر ممنوع نیست، همانطور که در قانون نیز این موضوع به صراحت عنوان شده است. رئیس کل گمرک جمهوری اسلامی ایران گفت: تغییر در ضوابط واردات کالا از جمله کالاهای آمریکایی باید مصوبه هیات دولت را داشته باشد و دستگاههای اجرایی برای این موضوع در جریان قرار بگیرند اما تا این لحظه هیچگونه مصوبهای در این رابطه صادر نشده است. او ادامه داد: کالاها از آمریکا به صورت مستقیم و غیرمستقیم وارد ایران میشوند، این در شرایطی است که در دوران تحریم، عمده کالاها به صورت غیرمستقیم به ایران وارد میشد و اگرچه برخی کشورها شریک تجاری عمده ایران به شمار میآمدند اما خود تولیدکننده کالا نبوده و بنابراین از طریق ریاکسپورت کالاهایی را به ایران ارسال میکردند.
کالاهای آمریکایی وارد شده مصرفی است
با اين حال با مراجعه به آمار گمرک ایران مشاهده ميشود كه بخش زيادي از کالاهای که طي ماههاي گذشته از آمريكا وارد شده، مصرفی و غیرضرور هستند. در همين ارتباط محمود دودانگه، مشاور وزير صنعت، معدن و تجارت در گفتگو با ایلنا در خصوص واردات از آمریکا ميگويد: واردات از آمریکا یکی از مقولاتی است که باید مورد بررسی بیشتر قرار گیرد هرچند موضوع واردات از هر کشوری مستلزم همین توجه هست که این واردات مشتمل بر کالاهای مصرفی و غیرضرور نباشد و وارداتی اگر صورت میگیرد در خصوص دانش فنی، ماشینآلات و تجهیزات و خطوط تولید باشد تا بتوانیم سطح کیفیت تولیدات داخلی را افزایش دهیم. او ادامه داد: با توجه به شرایط خاصی که بین ایران و امریکا از گذشته بوده این موضوع از حساسیت و ظرافت بیشتری برخوردار است که باید از هرگونه واردات کالاهای مصرفی از این کشور اجتناب شود. مشاور وزیر صنعت ادامه داد: این در حالی است که با مراجعه به آمار گمرک ایران درمییابیم که متاسفانه اکثر کالاهایی که از آمریکا وارد میشود مصرفی و غیرضرور بوده این در حالی است که امکان تولید این کالاها در داخل کشور نیز وجود دارد. دودانگه ادامه داد: این موضوع حائز اهمیت است که کشور آمریکا دارای دانش فنی، تکنولوژی بالا و صنایع و تولیدات پیشرفتهای است و ایران میتواند از تمامی ظرفیتها و فناوریهای این کشور بهرهمند شود. او همچنین در مورد امکان راهاندازی اتاق بازرگانی ایران و آمریکا افزود: در صورتی که روند تجارت میان دو کشور به گونهای شود که نیاز به اتاق مشترکی احساس شود این موضوع در دستور کار بخش خصوصی و اتاق بازرگانی قرار خواهد گرفت.
افزايش 60 درصدي واردات از آمريكا
در همين حال برخي گزارشهاي منتشر شده از سوي رسانهها نشان ميدهد كه حجم صادرات آمريکا به ايران در نيمه نخست سال 2015 با رشد 60 درصدي همراه بوده است. به گزارش پايگاه خبري شبکه پرس تي وي، آمارهاي رسمي نشان ميدهد حجم صادرات آمريکا به ايران در نيمه نخست سال 2015 با رشد 60 درصدي به رقم 140 ميليون دلار رسيده است. آمارهاي منتشر شدۀ وزارت بازرگاني آمريکا نشان ميدهد که آمريکا در بازه زماني ژانويه تا ژوئن 2015 (خرداد و تير) هيچ وارداتي از ايران نداشته است. اين در حالي است که ارزش صادرات آمريکا به ايران در مدت مشابه سال گذشته 88 ميليون دلار بوده است. آمريکا در سالهاي 2014 و 2013 به ترتيب 185 و 308 ميليون دلار صادرات به ايران داشته است. همچنين ميزان واردات آمريکا از ايران در سالهاي 2014 و 2013 به ترتيب صفر و 2.2 ميليون دلار بوده است. آمارهاي وزارت بازرگاني آمريکا حاکي از آن است که بالاترين ميزان واردات ايران از امريکا با 683 ميليون دلار مربوط به سال 2008 ميشود. همچنين بيشترين ميزان صادرات ايران به امريکا مربوط به سال 2005 با رقم 174.5 ميليون دلار ميشود. گزارشهاي پيشين رسانههاي ايراني حاکي از آن است که مهمترين اقلام وارداتي ايران از امريکا شامل تجهيزات پزشکي، مواد غذايي، کره، خمير چوب، اسپرم گاوي، اعضاي مصنوعي (پروتز) و دانههاي گياهي ميشود.